Rüzgarlar

SÜREKLİ RÜZGARLAR:

A) Alizeler; 30 DYB alanlarından ekvatordaki TAB alanına doğru esen rüzgarlardır
· Rüzgarlar arasında en düzenli ve sürekli esenidir
· Kıtaların doğu kesimlerine yağış bırakırlar
· Ticaret rüzgarları olarak bilinirler
· Okyanus akıntılarının oluşumunu sağlarlar
· Ters alizeler 30° enlemlerde kuraklığa neden olurlar (çöl)

B) Batı Rüzgarları :
· 30° DYB alanlarından 60° DAB alanları arasında eser
· Orta kuşakta karaların batısına yağış bırakır
· Ilıman okyanus ikliminin oluşmasına neden olurlar
· Türkiye'de etkili olan sürekli rüzgarlardır

C) Kutup Rüzgarları :
· 90° TYB alanlarından 60° DAB alanlarına doğru esen rüzgarlardır Estikçe ısınan rüzgarlardır
· Kutup rüzgarlarının oluşturduğu yağışa Kutbi Cephe Yağışı denir
DEVİRLİ (MEVSİMLİK) RÜZGARLAR:

Kara ve denizlerin mevsimden mevsime farklı ısınıp soğumalarından doğan devirli rüzgarlardır GD Asya'da, Avusturalya'da, Gine Körfezinde, Meksika Körfezinde ve Orta Amerika'da görülür

A) Yaz Musonu :
Yazın karalar çabuk ısınır Alçak basınç alanı ile kaplanır Denizler de daha serin olduğu için yüksek basınç alanı durumundadır Rüzgarlar böylece denizlerden karaya eser Bu nedenle yaz musonu estiği karaya yağış bırakır
Yaz musonu ===>

B) Kış musonu :
Kışın karalar daha soğuk YB alanı, denizler serin AB alanı durumundadır Bu nedenle rüzgarlar karadan denize doğru eser (Endonezya, Japonya, Filipin ada) Yağış bırakır
Kış musonu ===>

Not: 6 ayda bir yön değiştirir
YEREL RÜZGARLAR :

Yerel rüzgarların etki alanı dar, esiş süreleri kısa ve kısa zamanda birbirinin ters yönünde eserler

A) Meltemler :
· Günlük sıcaklık ve basınç farklarından oluşurlar
· Etki alanları dardır
· Yağış oluşturmazlar
· Sabah ve akşam hızlı eserler

Deniz ve Kara Meltemleri : Gündüz karalar AB alanı, denizler serin YB alanı durumundadırlar Bu nedenle rüzgar denizden karaya doğrudur Gece bu durumun tam tersidir

Vadi ve Dağ Meltemleri :

B) Sıcak Yerel Rüzgarlar :Fön Rüzgarı : Bir yamaçta yükselen hava kütlesinin diğer yamaçta alçalmasıyla oluşan rüzgardır Yamaçtan inen hava kuru olduğundan 100m'de 1C° sıcaklık artar İsviçre'de Alplerde, Türkiye'de Karadeniz ve Toroslar'da görülür

· Sirokko : Cezayir, Tunus, İspanya ve İtalya'da
· Hamsin : Mısır ve Libya'da
· Samyeli (Samum) : Gdoğu Anadolu'da
· Lodos : Ülkemizde güneybatıdan eser nemlidir(Anadolu'da kışın soğuk, kuru)
· Kıble : Ülkemizde Güneyden esen sıcak rüzgarlardır



C) Soğuk Yerel Rüzgarlar : · Mistral : Fransa'da
· Bora : Dalmaçya kıyılarında
· Kriwetz : Romanya'da
· Poyraz : Ülkemizde kuzeydoğudan
· Yıldız : Ülkemizde kuzeyden
· Karayel : Ülkemizde kuzeybatıdan (kuru rüzgar)

- Tropikal Siklonlar : 1 Tayfun : Asya'da Hint ve Büyük Okyanus kıyılarında
2 Hurricane : Meksika Körfezi'nde
3 Tornade : Orta Amerika'da

Rüzgâr,
Atmosferdeki havanın dünya yüzeyine yakın, doğal yatay hareketleridir

Hava hareketlerinin temel prensibi, mevcut atmosfer basıncının bölgeler arasında değişmesidir Rüzgâr, alçak basınçla yüksek basınç bölgesi arasında yer değiştiren hava akımıdır, daima yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru hareket eder İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar büyük olursa, hava akım hızı o kadar fazla olur Rüzgâr sahip olduğu hıza göre fırtına, hortum gibi isimler alır

Rüzgârın yönü rüzgâr gülü, hızı ise anemometre ile ölçülür Anemometre, pervanenin dönüş hızı ile rüzgâr hızını gösteren basit ölçü aletidir Yükseklerdeki rüzgârlar, balonlar yardımı ile ölçülmektedir Yükselme hızı bilinen balonlar, belli yüksekliğe gelince rüzgâr hızı ile yol almaya başlar Trigonometrik hesaplarla balonun birim zamanda kat ettiği yoldan, hızı bulunur Daha hassas ölçümler için balon ya radarla takip edilir veya balona bir telsiz vericisi monte edilir

Okyanuslardaki akımların ve dalgaların meydana gelmesinde büyük rolü olan rüzgârlar, kara şekillerinin değişmesine de sebep olur Bilhassa çöllerde kimi tepeler devamlı değişir Rüzgârların bitki sporlarını sağa sola taşıyarak çiçeklerin döllenmesini sağlaması bitki neslinin devamı açısından çok mühimdir Yeldeğirmeni ve yelkenli gemilerde gücünden yararlanılan rüzgâr, orman yangınlarında olumsuz etki yaparak yangının büyümesine neden olur



Sebepleri

Yüksek basınç alanından, alçak basınç alanına akarken:

• Dünyanın dönüşü
• Yüzey sürtünmeleri
• Yerel ısı yayılması
• Başka atmosferik hadiseler
• Toprağın topografik yapısı

Rüzgâr, alçak (siklon) ve yüksek (antisiklon) alanlarda farklı özellikler taşır
Siklon içerisinde;

• Basınç radyal olarak içe,
• Doğru santrifüj kuvvetler dışa doğru,
• Coriolis kuvvet dışa doğru etki eder

Antisiklon içerisinde;

• Basınç değişmesi radyal olarak dışa doğru,
• Santrifüj kuvvet dışa doğru,
• Coriolis kuvvet içe doğru etki eder

Bütün bunların etkisi sonucunda rüzgâr eşit basınç noktalarında yoluna devam eder Bu hatların çizilmesiyle meteoroloji haritaları elde edilir Yüzey sürtünmeleri rüzgârın yönünü alçak basınç yönüne doğru çevirir Denizlerde bu açı 20°, karalarda ise 30° ile 45° arasında değişir
Atmosferin alt tabakalarında meydana gelen rüzgârlar, yerin ısı ve mekanik özelliklerinden dolayı türbülans oluşturur Türbülans yapmadan basınç alanları arasında dolaşan rüzgârlara, meyilli rüzgârlar denir Eğer karadan denize doğru hafif meyilli eserse logaritmik olarak alçalan bir spiral hat çizerek ilerler Kuzey yarımkürede bu spiralin dönüş yönü saat ibresi yönündedir Atmosferin üst tabakalarında rüzgâr hızı saatte 400 km'ye kadar çıkabilir
Cinsleri

Bölgelere ve meydana geliş sebeplerine göre isimler alır
Atmosferin genel devridaimine bağlı olarak meydana gelen devamlı rüzgârlar;

• Kutuplara doğru esen Kutup Rüzgârları,
• 40° ve 60° enlemleri arasında kuvvetli esen Batı Rüzgârları,
• Kuzey yarımkürede kuzeydoğu yönünden, güney yarımkürede güneydoğu yönünden devamlı ve kuru esen Alize Rüzgârları

Yaz ve kış atmosfer basıncında ters yönde değişiklik olması ve bölgede basınç alanları arasında büyük fark olmasından meydana gelen rüzgârlara ise muson rüzgârları denir Yazın karaya, kışın denize doğru eser Kış musonu soğuk ve kuru, yaz musonu oldukça nemlidir
Rüzgârlar bulundukları bölgeye göre de özellikler taşırlar:

• Meltemler; kara ile deniz arasında eser Öğle vakitleri karalar ısınıp, alçak basınç sahası meydana getirince denizden karaya doğru eser Gece bunun tesiri çok daha yavaş olur Bu hava akımları vadilerle dağlar arasında da meydana gelir
• Soğuk mahallî (yerel) rüzgârlar, zaman zaman meydana gelen basınç farkından olur Adriyatik Denizi ile Fransa'nın Akdeniz sahillerinde eser Bora ismini de alır
• Sıcak yerel rüzgârlar, İsviçre Alpleri kuzey yamaçlarını etkileyen kuru sıcak rüzgârlardır Fön de denir

Yüksek süratli rüzgârlar fırtınalara sebep olur Bu fırtınalardan Hint Okyanusu'nda esenlere tropik siklon; Meksika ile Kaliforniya körfezlerinde esene hurricane; batı Büyük Okyanus'ta esene tayfun, Batı Afrika'da esene tornado denir Fırtına bazen 300-400 km çapında bir sahayı etkisi altına alır ve saatteki hızı 250 km'yi bulabilir Bölgelere göre isim alan daha birçok rüzgâr cinsi vardır Meltem, mevsim rüzgârları cinsinden olup, Mayıs ile Eylül aylarında Akdeniz bölgesinde kara ile deniz arasında eser İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar yüksekse rüzgârın hızı da o kadar yüksek olur(kaynak:erinç1990)

Cinsleri

Bölgelere ve meydana geliş sebeplerine göre isimler alır
Atmosferin genel devridaimine bağlı olarak meydana gelen devamlı rüzgârlar;

• Kutuplara doğru esen Kutup Rüzgârları,
• 40° ve 60° enlemleri arasında kuvvetli esen Batı Rüzgârları,
• Kuzey yarımkürede kuzeydoğu yönünden, güney yarımkürede güneydoğu yönünden devamlı ve kuru esen Alize Rüzgârları

Yaz ve kış atmosfer basıncında ters yönde değişiklik olması ve bölgede basınç alanları arasında büyük fark olmasından meydana gelen rüzgârlara ise muson rüzgârları denir Yazın karaya, kışın denize doğru eser Kış musonu soğuk ve kuru, yaz musonu oldukça nemlidir
Rüzgârlar bulundukları bölgeye göre de özellikler taşırlar:

• Meltemler; kara ile deniz arasında eser Öğle vakitleri karalar ısınıp, alçak basınç sahası meydana getirince denizden karaya doğru eser Gece bunun tesiri çok daha yavaş olur Bu hava akımları vadilerle dağlar arasında da meydana gelir
• Soğuk mahallî (yerel) rüzgârlar, zaman zaman meydana gelen basınç farkından olur Adriyatik Denizi ile Fransa'nın Akdeniz sahillerinde eser Bora ismini de alır
• Sıcak yerel rüzgârlar, İsviçre Alpleri kuzey yamaçlarını etkileyen kuru sıcak rüzgârlardır Fön de denir

Yüksek süratli rüzgârlar fırtınalara sebep olur Bu fırtınalardan Hint Okyanusu'nda esenlere tropik siklon; Meksika ile Kaliforniya körfezlerinde esene hurricane; batı Büyük Okyanus'ta esene tayfun, Batı Afrika'da esene tornado denir Fırtına bazen 300-400 km çapında bir sahayı etkisi altına alır ve saatteki hızı 250 km'yi bulabilir Bölgelere göre isim alan daha birçok rüzgâr cinsi vardır Meltem, mevsim rüzgârları cinsinden olup, Mayıs ile Eylül aylarında Akdeniz bölgesinde kara ile deniz arasında eser İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar yüksekse rüzgârın hızı da o kadar yüksek olur(kaynak:erinç1990)

Türkiye'de rüzgar adları

Rüzgârlar estikleri yönlere göre isim alırlar Kuzeyden esene yıldız, güneyden esene kıble, doğudan esene gündoğusu, batıdan esene günbatısı, kuzeydoğudan esene poyraz, kuzeybatıdan esene karayel, güneydoğudan esene keşişleme, güneybatıdan esene ise lodos denir
Türkiye'de Marmara, Trakya, Akdeniz, Karadeniz kıyılarında genellikle kuzey ve kuzeydoğuda poyraz rüzgârları hâkimdir Bu rüzgârlar bahar aylarında bol miktarda yağış getirir İç bölgelerde kuzey ve güneyden gelen rüzgârlar hâkimdir Güneybatıdan esen lodos sıcak ve bunaltıcıdır İzmir'de esen meltem rüzgârına imbat denir

RÜZGARLAR
Atmosfer basıncı ve sıcaklık değişimleri havanın iki şekilde hareket etmesine yol açar
1 Yükselen ve alçalan hava akımları
2 Yatay ( ufki ) hava akımı Her iki akım ve aşağıdaki hareketler hava olaylarını etkiler Bunlar
1 Okyanus ve kıtaların düzensiz dağılımı
2 Düzensiz arazi
3 Günlük sıcaklıktaki değişim
4 Mevsimsel değişiklikler
Kısaca hareket eden havaya rüzgar denir Rüzgar bir doğrultuda ve yer seviyesine çok yakın olarak hareket eder Şidetli rüzgar yer sathına sürtünmeden dolayı azalır Rüzgarlar düzgün olmayan arazide düzgün esmezler bir birini takip eden değişik sürat ve istikamette hamleli türbülanslara neden olurlar Bu tip rüzgarlarda etkinlik yapan dağcılar dikkatli olmalıdır Rüzgar kara üzerinde 30 derecelik açıyla yayılır Engebeli arazide daha büyük açılar meydana gelebilir kayalık ve dağlık alanlarda 90 derecelik sapmalarda görülebilir Rüzgar çeşitleri :
1 Yerel rüzgarlar
2 Kara ve deniz meltemleri
3 Dağ ve vadi rüzgarları
4 Fön rüzgarları
5 Buzul rüzgarları

YEREL RÜZGAR
Genel rüzgar sistemlerine ek olarak yerel rüzgar sistemleri bulundukları bölgenin coğrafyasına göre oluşurlar Yerel sistemler genellikle bölgenin ikliminde önemli değişikliklere yol açarlar Rüzgar sistemlerinde � yerel � ifadesi , bu rüzgarlardan etkilenmiş kilometrelerce alanlarda yerel rüzgarların gelişmesi için uygun ,uzun ancak coğrafi açıdan ince bölgeleri anlatmak için kullanılır her durumda yerel rüzgarların gelişim boyutunu , derecesini yerel coğrafi akımlar belirler

KARA VE DENİZ MELTEMLERİ
Güneşe maruz kalma ve araziye bağlı radyasyon yoluyla kara yüzeyleri su yüzeylerinden daha süratli ısınır ve soğur Bu nedenle kara gündüzleri denizden daha sıcak geceleri daha soğuktur Gün boyunca kara üzerindeki basınç soğuk su üzerinden daha düşüktür Su üzerindeki soğuk hava alçak basınca doğru hareket edip kara üzerindeki sıcak havayı yukarı doğru zorlar bunun sonucu olan rüzgara � deniz meltemi � denir Geceleyin bu sürkülasyon tersine döner ve hava hareketi karadan denize doğru gerçekleşir Oluşan bu deniz yönlü rüzgara � kara meltemi � denir Deniz meltemi genellikle kara melteminden daha güçlü olur

DAĞ VE VADİ RÜZGARLARI
GÜNDÜZ;
Dağlar güneşten radyasyon ( ısı ) alırken yerle temas yoluyla ısınır Isınan hava vadilerdeki havadan daha sıcak hale gelir ve yoğunluğu düşer , çevredeki soğuk ve yoğun hava ;sıcak havayı yukarı doğru iterek sıcak havanın boşalttığı alana doğru yükselmeye başlar gündüz vadilerden yukarı doğru hareket eden bu hava akımına vadi rüzgarı denir
GECE :
Güneşin batmasıyla radyasyon kaybolur ve yüksek kesimler hızla soğumaya başlar basıç artar Basıncı ve yoğunluğu artan hava hızla vadi tabanına doğru akmaya başlar Vadiler ve alt kesimlerdeki ısınmış ve basıncı düşmüş havayı yukarı doğru harekete zorlar gece tepelerden
vadi tabanına doğru hareket eden bu hava akımına dağ rüzgarı denir Dağcılar yüksek dağlarda
çadır kurarken çadırın kapı / kapıları dağ ve vadi rüzgarları hareket yönüne bakmamalıdır


FÖN( CHINOK ) RÜZGARLARI
Fön rüzgarları ;
dağların güneş gören taraflarıyla güneş görmeyen kuzey tarafları arasında meydana gelir
Güneşin doğmasıyla ısınan ve yoğunluğu düşen hava dağın yüzeyinden doruklara doğru hareket ederken neminin bir kısmını ve her 200 metrede 1 derece ısısını kaybeder Zirveye varan , ısısının bir kısmını kaybeden ve yoğunluğu düşen hava dağın kuzey yüzünden aşağı doğru akmaya başlar Kendisiyle beraber taşıdığı bir miktar sıcak hava dağın soğuk yüzeyine çarparak nem bırakır Dağın yapısına bağlı olarak ısısı bir miktar artabilir


BUZUL RÜZGARLARI
BUZLANMA :
İki atmosferik olayın aynı anda ortaya çıkmasından dolayı
1 Görülebilir su damlacıklarının 2 Harici hava sıcaklığının o derecenin altına buluşması buzlanmaya neden olur Buzlanma dağlık bölgelerde diğer bölgelerde olduğundan daha şidetlidir En şiddetli buzlanma yamaçların rüzgar yönü tarafında ve zirvelerde oluşur

BUZUL RÜZGARLARI :
Soğumanın Aşırı Olduğu Durumda Tehlikeli Boyutlara Kadar Gelişebilen Bayır Aşağı Rüzgarıdır Soğuma Altta Yatan Buz Nedeniyle Oluştuğu İçin Rüzgarlar Gündüz Ve Gece Boyunca Bayır Aşağı Eser

BUZLANMA ÇEŞİTLERİ :
1 ŞEFFAF BUZLANMA : 0 derece ile -10 derece arasında meydana gelir Hava ısısı �25 dereceye düşünceye kadar oluşumuna devam eder Genellikle kaba ve şeffaf buz olarak aşırı soğumuş su damlalarının sıcaklığına ve iriliğine bağlıdır Dağcılık etkinliği yapan sporcular için en tehlikeli olanıdır Taşların üzeri gözükmeyen buzla kaplanır
2 KABA BUZLANMA : -10 derece ile � 20 derece arasında çok görülür Genellikle seyrek ve aşırı soğumuş su damlacıklarının satha temas etmesiyle ortaya çıkar �40 dereceye kadar hareketine devam eder ani soğuma ve donma yaptığından içerisinde baloncuklar oluşur
3 Kırağı : Hava sıcaklığının 0 derecenin altında ve nemin satha temas etmesi sonucunda su buharı süplümleşerek kırağı buz halıne gelir