İplikçilik

İPLİKÇİLİK a

1 Tekstil elyafını iplik haline dönüştürme işlemlerinin tümü (Bk ansikl böl)

—2 iplik satma işi

—3 Dikiş iplikçiliği özellikle bükme ve koşullandırma işlemlerini kapsayan, dikiş ipliği üretimi

—ANSİKL Tekst iplikçilik iki büyük sınıfa ayrılır: kesikli elyaf iplikçiliği (pamuk, yün kesilmiş kimyasal elyaf vb); doğal ipekler (,Bombyx mori ipeği, vahşi ipekler) ve kimyasal filamentler gibi kesiksiz elyaf iplikçiliği

Kesikli elyaf iplikçiliğinde üç dizi işlem vardır:

1 elyafı açma, çözme, temizleme ve karıştırma; elyaftaki bütün katışkılar elenir, lifler iyice karıştırılır, nihayet elyaf, doğal kıvrımlarından başka bir bağlantısı olmayan yan yana dizilmiş, az çok koşut liflerden oluşan kesiksiz bir şerit biçimine getirilir;

2 düzgünleştirme ve inceltmede şeritlere homojenlik ve düzgün bir kalınlık kazandırılır (bu işlemlerden, şerit kalınlığını uygun bir değere getirmede yararlanılır; kalınlık gereken düzeye indiğinde, doğal kohezyon çok zayıflar ve hafif bir bükümle ya da cilalamayla kohezyon iyi-leştirilir: böylece fitil elde edilir);

3 çekme işlemi şeridi ya da fitili iplik kalınlığına gelinceye kadar inceltmeye ve bu ipliğe istenilen değerde büküm vermeye dayanır; böylece tek kat iplik elde edilir

Daha sonra uygulanan işlemler şunlardır: büyük bobinler halinde sarma, bükme, yakma vb Bu değişik işlemler (karıştırma, çözme, elyafın kalınlığına ve uzunluğuna bağlı inceltme, çekme) kuşkusuz işlenmiş liflere uygulanır ve bunların özelliklerinin (temizlik) sözkonusu işlemlere uyması gerekir Böyle bir uzmanlaşmada, üretilen İpliklerin kalınlığını da göz önünde tutmak zorunludur

pamuk iplikçiliği (kısa elyaf)

Karde pamuk iplikçiliği Pamuk ve kısa elyaf işleyen en yaygın iplikçiliktir ve özellikle orta yumuşaklıkta pamuk kullanılır Pamuk önce balya-kırıcı denilen yükleyici ve karıştırıcı makinelere konur Makineler, yirmi otuz balya alınarak elle ya da az miktarda balyayla mekanik olarak beslenir Balya-kırıcılar malzemeyi ilk açıcıya götüren bir tabla üzerine bırakır

Açıcı, tablalara tutturulmuş çelik çubuklardan oluşur Çubuklar pamuğu döver ve yabancı taneler, değişik aralıklı parmaklıklardan oluşan ızgaraların arasından geçerek elenir Malzemede aranan kaliteye ve temizliğe göre değişik modelde birçok açıcı vardır Bir ya da birçok açıcıdan geçen malzeme, dinamik bir depolama hacmine konur: pamuk genellikle yatay katmanlar halinde yerleştirilir ve düşey dilimler biçiminde alınır; bu yöntem ürünün homojenleşmesini sağlar Pnömatik olarak alınan elyaf batöre yollanır Batör, üç metal cetvelden ya da dişli bir mekanizmadan oluşan bir pıtrak temizleyicisi içerir Ayarlanabilir çubuklar taşıyan eşmerkezli bir ızgara temizleme işlemini yapar ve elyaf yumaklarını açar Eskiden, tarağı besleyen elyaf tülbenti batör çıkışında oluşturuluyor ve batör girişindeki bir düzenleyici tülben-tin çok düzgün olmasını sağlıyordu Günümüzde, pamuk genellikle batör çıkışında emilir ve besleme tülbentlerini işleyen tarak bacalarını besler Bu süreç gelişirken pamuğun oda havasıyla teması, dolayısıyla tozlanması önlenir, işlem için çok az işçi yeterlidir

Batör tülbentleri ya da bacalarda oluşan tülbentler tarak makinelerinde işlenir Bu makineler elyafı ayırır, temizler ve az çok düzgünleştirir Her tarak makinesinin çıkışında, elyaf bükümsüz bir şerit oluşturur Şerit bir kova içinde toplanır ya da kesintisiz işlemlerde 6 ile 8 şerit birleştirilerek (katlama) daha sonraki geçişte kullanılacak tülbent elde edilir

Şeritler genellikle, çekme İçin iki kez makineden geçirilir Çekme oranı, şerit numarasının değişmemesi için, katlama oranına oldukça yakın tutulur Şeritler birleştirilerek numara ayarlanır ve çekmeyle elyaf koşut hale getirilir Kimi kez tarak makinesinin çıkışında ya da çekme geçişlerinden birinde düzenleyici bir düzenek kullanılır: çekme oranı beslenen malzemenin numarasına bağlıdır

Çekme makinesi,'"(genellikle hızları gittikçe artan dört çift silindirden oluşur Alt silindirler metaldendir ve üzerinde oluklar bulunur; üst silindirler bir elastomerle kaplanır ve alt silindirlere sıkıca basar Çiftler arasındaki uzaklık, bir lifin aynı anda iki çift tarafından alınmasını önler; bu da, liflerin birbirine göre kaymasını sağlar: bu işleme çekme işlemi denir Çıkışta, elyaf, bir şerit halinde yoğunlaştırılarak döner bir kovaya yerleştirilir Fitil durdurma düzeneği, besleme şeridinin kopması ya da bitmesi halinde makineyi durdurur

Bu şekilde elde edilen şeritler genellikle flayerli çekme makinelerinde inceltilir Flayerli çekme makinesinde belli sayıda baş yer alır (genellikle 60 ile 90) ve her başı bir şerit besler Şerit iki silindir çiftinin arasından geçerken çekilir; iki çift arasında, besleyici silindirlerden biraz daha hızlı dönen bir çift manşon bulunur Bu manşonlar, çekici silindirler yakalayana değin elyafı tutar Makine çıkışında her fitile, numaraya ve işlenilen malzemeye göre ayarlanabilen hafif bir büküm verilir Böylece değişmez bir hızla dönen düşey eksenli bir maşayla bükülen fitil, maşayla eşmerkezli bir masuraya sarılır Masuranın otomatik olarak ayarlanan dönme hızı her kat geçişinde azalarak fitilin düzgün bir bobin halinde sarılmasını sağlar

Çok ince kimi iplikler için iki geçişli flayerli çekme makineleri kullanılır; ikinci geçiş birinci geçişte elde edilen bobinlerle beslenir

Fitiller iplik makinelerini beslemede kullanılır Eğirme, open-end iplik makinelerinde uygulanıyorsa, her makine başını beslemek için kovalardaki şeritler kullanılır
• Penye pamuk iplikçiliği Bu iplikçilik yöntemiyle ince, oldukça düzgün iplikler elde edilir ve genellikle uzun ştapelli lifler kullanılır Hazırlama ve taraklama karde iplikçiliğinde uygulanan işlemlere eşdeğerdir Pamuk, çekme makinelerinden geçirilerek birleştirilir ve makinenin çıkışında 40 ile 50 santimetre genişliğinde bir tülbent elde edilir Rulo haline getirilmiş her tülbent bir tarama başını besler Tarama başında yer alan bir pens tülbentin ucunu sıkıştırır Bu ucu alan çembersel bir tarak, çevresindeki iğnelerle tülbenti işler; iğneler lifleri ayırır, kısa elyafı ya da tarama döküntülerini ve küçük katışkıları sürükler Ardından pens açılır ve sabit bir tarak arasından çekilen taranmış saçak daha önce taranmış tülbente eklenir ve işlem bu şekilde yinelenir Taraklardan geçen bu tülbent bir şerit haline getirilir Bir tarama makinesinde genellikle sekiz baş vardır ve birleştirilen şeritler çekilerek kovaya yerleştirilir Çekme geçişinden sonra, işlem karde iplikçiliğinde olduğu gibi sürer

• Döküntü iplikçiliği Çok düşük kaliteli pamuklardan ve iplik çekimi boyunca artan döküntülerden, tarak iplikleri denilen çok kalın ipliklerin üretiminde yararlanılır Bu yöntem, karde yün iplikçiliğinde kullanılan yönteme çok yakındır Open-end iplikçiliğinin ortaya çıkışından bu yana, bu sistem pamuk tarama makinesinden çıkan şeridin doğrudan işlenmesinde de kullanılır: çok kısa lifler, özellikle tarama döküntüleri çekme makinesinde işlenemez
Arı ya da karışım halindeki kimyasal lifler, pamuk gibi İşlenir Bu lifler taraklama işleminden önce ya da çekme sırasında pamukla karıştırılabilir

yün iplikçiliği ve uzun lifler

Yün işlemede yapılan ilk İşlem yıkamadır; çünkü kaba yün birçok katışkı içerir: kum, saman, dışkı, çözünür yağıltı, yapak-yağı vb

Kaba yün yıkanmadan önce ayırma işleminden geçirilebilir, yani her yapağı inceliklerine göre birçok parçaya ayrılır Ancak, çok pahalı olan bu yöntem kaybolmaya yüz tutmuştur Yün, pamuk açıcısına benzer bir ilkeyle çalışan ve toprağı ayıklayan bir batörden geçer Yün, genellikle beş tekneden oluşan bir dizide yıkanır Islatıcı denilen birinci tekne, çözünen yağıltıyı ve toprakları temizler Bu teknede ılık su bulunur; çıkışta yün, pres görevi yapan iki büyük silindir arasında sıkılır, sonra yıkayıcı denilen, deterjan ve sodyum bikarbonat içeren ikinci ve üçüncü teknelere yollanır Nihayet iki durulayıcı tekne diziyi tamamlar Durulayıcılardan birincisi bir yükleyiciyle beslenir ve madde, bir vargel devinimi yapan ve genellikle her teknenin içinde bulunan bir tırmıkla sürüklenir Her teknenin çıkışında kurutucu bir pres bulunur Nemlendirici denilen bir yükleyici, sıcak havalı bir kurutma fırınını besler; bu fırının çıkışında, yün üzerine az miktarda yağlayıcı madde püskürtülür

Artık sular çok kirleticidir Bu yüzden banyoların kapalı devre biçiminde çalıştırılmasına dikkat edilir: preslerden çıkan sudan, merkezkaç yöntemiyle toprak ve özellikle emülsiyonlaşmış katı yağlar ayrılır; anlaştırılan bu katı yağlardan lanolin elde edilir

• Penye yün iplikçiliği Penye yün iplikçiliğinde iki ayrı evre vardır: tarama ve gerçek anlamıyla iplik çekme Taramada her zaman bir ya da birkaç yıkama dizisine başvurulur Kurutma fırınından çıkan yün, iğneli valslerden (tek tamburlu ya da çift taraklı makineler) geçer Yün açılır, pıtrakları temizlenir ve bitkisel maddeler yünden ayrılır Bu yolla elde edilen şeritler iki ya da üç çekme makinesinden geçer Bu makinelerde besleme silindirleri ve genellikle üç silindirden oluşan bir çekici grup vardır: grubu oluşturan silindirlerden ikisi çelikten yapılır ve olukludur; öteki ise bir elastomerle kaplanmış baskı silindirini oluşturur Besleme silindirleriyle çekici grup arasında, iğnelerle donatılmış bir ba-ret sistemi yer alır

Baretler sonsuz bir vidayla ya da zincirlerle devindirilebilir Genellikle, birinin iğneleri diğerinin arasından geçecek biçimde iki baret alanı bulunur; buna çift taraklı çekme makinesi denir Bu makinelerin tümü, fitil durdurma düzeneği gibi çeşitli güvenlik düzenekleriyle donatılmıştır

Bu yolla elde edilen şeritler, pamuk tarama makinesiyle aynı çalışma ilkesine dayanan yün tarama makinesini besler Bununla birlikte, her baş bağımsız bir makine oluşturur Tarama makinesinde, karde yün iplikçiliğinde kullanılan kısa lifler ve tarama döküntüleri elenir

Tarama makinesinin çıkışında, şerit çift taraklı çekme makinesinden iki kez geçirilerek düzgünleştirilir Kimi kez yağlayıcı maddeleri elemek için şerit iki geçiş arasında IIsöz makinesinde yıkanır Üretilen şeritler iplik fabrikalarına satılır

Kimyasal lifler, yıkama dışında, yün gibi işlenebilir Ancak koparma ya da aşındırma yoluyla da şeritler hazırlanabilir Her iki halde de, üreticilerin hazırladığı halatlardan, yani bükümsüz kalın kimyasal elyaf şeritlerinden yararlanılır Koparma yönteminde, halatlar, hızları gittikçe artan ve ayarlanabilir aralıklı silindir gruplarından geçirilir Filamentler ezilir ve silindirlerin çıkışında, çift taraklı çekme makinesinden iki kez geçirildikten sonra, iplikçilikte kullanılacak bir şerit elde edilir Aşındırma yönteminde, filamentler sert oluklu bir silindir ile düz yüzeyli bir silindir arasında yerel olarak ezilerek koparılır Bu yöntemde de, filamentler çift taraklı çekme makinesinden bir ya da ıkı kez geçirilir

Gerçek anlamıyla iplikçilik, hazırlama ve eğirme İşlemlerini içerir Boyanmış ya da beyazlatılmamış yün ve kimyasal elyaf şeritleri hazırlama evresinde karıştırılarak inceltilir Çift taraklı çekme makinesinde ya da buna eşdeğer makinelerde, düzgün-leştirilir ve yavaş yavaş inceltilir, ardından elyaf şeritleri hazırlama finlsöründen geçirilir Malzemelerln^arışımı, ya çift taraklı bir çekme makinesinde ya da iki çekim başı taşıyan ve çıkan İki tülbenti birleştirerek bir şerit oluşturan karıştırıcıda, üretimin başında gerçekleştirilir, ilk geçişe özayarlayıcı denir ve uygulanan çekme İşlemi, makineye verilen kütlenin kalınlığına bağlıdır Bunu izleyen İki geçişte, şeridin numarası inceltilir
Finisör, pamuk İplikçiliğinde olduğu gibi flayerli bir çekme makinesi olabilir Ancak ovucu finisör de kullanılabilir: şeritler (fitil başına bir ya da iki) çekilir; besleme silindirleri ile alıcı silindirler arasında lifleri tutmak için iki tabla yer alır Fitiller çıkışta, lifleri gidiş geliş devinimiyle ovalayarak sürükleyen İki manşonun arasından geçer Modern finisörler otomatik kaldırmalı patronlarla donatılmıştır

Üretilen fitiller sabit vargele ya da öz-bükümlü iplik makinesine gider Kalın numaralara, doğrudan eğirme yöntemi uygulanır; sabit vargel kovadaki şeritlerle beslenir
Temiz malzemelerle yeterince kalın iplik eğirildiğinde, yarı taraklanmış eğirme yöntemine başvurulur: bu yöntem, pamuk iplikçiliğinde kullanılan karde sisteme eşdeğerdir ilk taraklamayla hazırlanan malzeme, yeni taramadan geçirilmeden eğlrilir





• Karde yün iplikçiliği Karde yün iplikçiliğinde çok değişik malzemeler kullanılır: artık lifler, eğirme ve tarama döküntüleri, yıkanmış yün, kimyasal lifler, çeşitli kıllar (angora yünü, tavşan ve deve yünü vb) Boyanmış ya da beyazlatılmamış malzemeler iyice karıştırılır Her eğirme evresi son kullanım amacına uygun olarak gerçekleştirilir ve bu nedenle kütlesi oldukça az olabilir Karıştırma, lif katmanları yatay konumda pnömatik olarak kutulara yerleştirildikten sonra düşey dilimler halinde alınarak sağlanır Karıştırma evresinden sonra tutamlar değişik tipteki makinelerde açılır En çok kullanılan makine, çok kalın dişli bir tür iğneli vals olan hallaç makinesidir Hazırlama işlemi sonunda, °/o 7'yi aşan oranda bir yağla yağlanır

Taraklama, birbirini izleyen bir tarak dizisinde uygulanır; başlangıçta, bir yükleyici-tartıcı, diziyi düzenli olarak besler Bir taraktan çıkan tülbent, diğerine otomatik olarak geçer Son makinede, tülbent ovalanmış ve rulo haline gelmiş şeritlere bölünür Her şerit, hafif bir çekme işleminden sonra (genellikle 1,4 ile 1,6 oranında) iplik elde edilir
Fitiller ya sabit vargellerde ya da arabalı vargel makinelerinde eğirilir iplik çok düzgünsüzdür, elyafa aşırı bir koşutlaştırma uygulanmaz Numaralar kalındır ve 50 teks'ten ince numara çok enderdir, ama bazen 40 ya da 30 tekslik numaralara da rastlanır

keten iplikçiliği

Keten iplikçiliğinde sıyrılmış keten demetleri kullanılır, ilk işlem taramadır; istenilen inceliği elde etmek için demet lifleri boyuna taranır; kısa lifler ve yabancı maddeler (odun, saman vb) ayıklanır Tarama makinesinde, karşılıklı olarak yerleştirilmiş ve ters yönde dönen, deriden sonsuz iki bant vardır Bu İki bant üzerinde, iğneli metal baretler yer alır ve bunların iğneleri kendi aralarında bir çapraz oluşturur Sıyrılmış keten lifleri iki metal plakadan oluşan bir preste düzenli demetler halinde tutulur; birbiri üzerine bastıran bu metal plakalar elyafın makineden boyuna geçmesini sağlar Bir makinede birbirine benzeyen on, on iki, on altı, hatta yirmi pres bulunabilir Keten doldurulan pres, İnip kalkan bir taşıyıcıya ulaşır; taşıyıcının getirdiği keten iki döner tablanın arasına girer ve taranır, ilk taramadan sonra yukarı kalkan pres, öne doğru itilir ve aynı koşullarda keteni yeni bir tarağa verir; ancak keteni tarayan iğneler, ilk tarama işleminde kullanılan iğnelerden biraz daha incedir ve daha sıktır; işlem bu şekilde sürer Birinci tarama makinesinin çıkışında, presler gevşetilir ve keten, birinci makinede taranmamış bölümlerinin işlenmesi için ikinci bir makineye aktarılır Toplanan döküntüler tarama demetlerini oluşturur

Daha sonra, taranmış keten demetleri bir yayıcı üzerinde kesiksiz şerit haline dönüştürme işlemine geçilir Elde edilen şerit, aynı anda çekme ve katlama uygulayan çekme makinelerinden, ardışık üç geçişle düzgünleşir Nihayet flayerli bir çekme makinesinde inceltmeden geçer Bu makinelerin tümünde keten liflerini tutan ve çekme sırasında koşut hale getiren iğneli baretler vardır Daha sonra demetler iplik makinelerinde kuru ya da ıslak yöntemle eğirilir

Tarama sırasında artan ya da yatırılmış keteni sıyırma sırasında toplanan artık lif demetleri de taraklama, çekme, flayerli çekme makinesinden geçirme ve eğirme yöntemleriyle işlenebilir Bunlardan, taranmış ketenden elde edilen ipliklere oranla daha düzensiz iplikler üretilir; bununla birlikte bu ipliklerin de birçok uygulama alanı vardır Ayrıca bu lif demetlerinden elde edilen ipliklerin kalitesi, taraklamadan sonra bölmeli bir makinede yeniden taranarak iyileştirilebillr

jüt iplikçiliği

Bu iplikçilik, daima çok sert olan jüt liflerini yumuşatmayla başlar Bu işlem, ya rulolu bir yumuşatıcıda ya da iğneli ba-retlerle donatılmış sonsuz zincirler içeren bir Good makinesinde gerçekleştirilir Yumuşatma süresince jüt, çeşitli yağlardan oluşan bir emülsiyonla bol bol ıslatılır: buna, yağlama denir Sonra jüt ardışık iki taraklama işleminden geçirilir; tarak makinesinde üretilen bu şeritler çekme ve katlamadan sonra maşalı iplik makinesinde eğirilir (çekme makinesinden üç geçiş)

kenevir iplikçiliği

iplikçilikte, taranmış keten gibi çok iyi kalitede kenevir kullanılır; urgancılıkta işlenen düşük kaliteli kenevirler, jüt iplikçiliğinde yararlanılan makinelerde eğirilir