Cern - 1. Bölüm

Dünya fizikçilerinin yarısından fazlasının yer aldığı düşünülen büyük bir proje, hayallerin gerçekleşebileceğini gösteren eşsiz bir laboratuvar, ülkeler arası dostlukları geliştiren veya birbirine düşman olmasını sağlayan açık olduğu kadar gizli bir proje

Çok sayıda kıyamet teorisine konu olan korkutan CERN ,

Yapılan deneylerle evrenin sırlarını aydınlatabileceğine umut bağlanan CERN

Fizikist ekibi olarak bu sayımızda Cern nedir?Cern de yapılan çalışmalar nelerdir? Bu çalışmaların dünyamızı ve en önemlisi ülkemizi nasıl etkileyeceği sorularına cevap arıyoruzCern ile ilgili birçok kaynaktan gazete arşivlerinden TAEK,TÜBİTAK ? gibi ülkemizin bilim kurumlarının yaptığı yayınlardan ve CERN ?ün resmi sitesinden aldığımız bilgileri sıralamaya çalıştık

CERN nedir?

Nükleer Araştırmalar için Avrupa Konseyi anlamına gelen Fransızca "Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire" sözcüklerinin kısaltması
1954 yılında Cenevre?de kurulan organizasyonun adı, daha sonra İngilizce "European Organization for Nuclear Research" olarak değiştirildi, ancak CERN kısaltması değişmeden kaldıBu topluluk 12 Avrupa ülkesinin (Belçika, Almanya, Fransa, Danimarka, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, Norveç, Yugoslavya, ve Yunanistan) işbirliği ile kurulmuştur Kurulduğundan bu yana Merkez, çok geniş katılımlı uluslararası işbirliğinin başarılı bir örneği olarak hizmet vermektedir CERN?e üye ülke sayısı 20'dir Bu ülkeler; Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya ve Yunanistan?dır Gözlemci olarak katılan ülke/kuruluş sayısı 8'dir Gözlemci statüsündeki ülkeler; Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan, İsrail, Japonya, Rusya Federasyonu ve TÜRKİYE?dir Ayrıca, Avrupa Komisyonu ve UNESCO da gözlemci olarak temsil edilmektedir

Türkiye 1961'den bu yana GÖZLEMCİ statüsünü sürdürmektedir Gözlemci olan ülkelerin hak ve yetkileri, konseyin açık toplantılarına katılmak, bu toplantıların gündem ve dokümanlarını temin edebilmek, ve Konsey Başkanının daveti ile müzakerelere katılabilmektir

Merkezi Cenevre kentine yakın, İsviçre-Fransa sınırında yer alan CERN, dünyanın en büyük parçacık fiziği araştırma laboratuvarıdır Yaklaşık 80 ülkeden 500 üniversiteyi temsil eden 6500 civarında ziyaretçi bilim insanı (dünyadaki parçacık fizikçilerinin yarısı) CERN?e gelerek kendi araştırmalarını yapar

CERN?ün Kuruluş amacı nedir?

CERN İkinci Dünya Savaşından sonra Avrupa'nın fizik alanında ABD'ye yetişebilmesi ve nükleer parçacık fiziği konusunda atılım amacıyla kurulmuş bu merkezdir

CERN, Avrupa'nın fizik alanında Amerika ve Rusya ile yarışa girmesini sağlayarak amacına şimdiden ulaşmış gibi görünüyor

CERN?de yapılan araştırmalar nelerdir?

CERN'de yürütülen araştırmaların esas amacı maddenin yapısını ve maddeyi bir arada tutan kuvvetleri anlamaktır İnsanlığın asırlardır yürüttüğü maddenin yapısını anlamak amaçlı büyük faaliyetin modern altyapısı parçacık hızlandırıcılarıdır Parçacık hızlandırıcılarında çok yüksek enerjilere ve çarpışma sayılarına erişmek, çarpışmalardan çıkan çok sayıdaki parçacığı algılayabilmek mevcut teknolojinin sınırlarını zorlamaktadır Bu bağlamda CERN, temel bilim araştırmalarının yanında, yarının teknolojilerini geliştirmekte de çok önemli bir rol oynamaktadır

Süper iletken teknolojisinin CERN hızlandırıcıları sayesinde ilerlemesi, yeni temiz enerji kaynaklarının araştırılması, yeni reaktör sistemlerinin geliştirilmesi, bilgisayar teknolojisi, tıpta tedavi ve teşhis uygulamaları, yeni elementlerin bulunuşu en önde gelen araştırmalardır Parçacık fiziği araştırmaları lazer fiziği, plazma fiziği, elektronik, telekomünikasyon, nanobilim, malzeme bilimi, nükleer tıp ve radyoterapi, bilişim teknolojisi (yazılım geliştirme, bilgisayar mimarisi, bilgisayar ağ bilimi vb), savunma sanayi ve mühendisliğin çeşitli dallarındaki yeni gelişmelerin lokomotifidir Örneğin, bugün dünyadaki bilgisayar iletişiminin kalbi olan World Wide Web (www), pek çok ülkeye dağılmış olarak çalışan parçacık fizikçilerinin hızlı ve kolay iletişim kurmalarını sağlamak amacıyla, CERN'de bir bilgisayar programcısı olan Tim Berners-Lee'nin "HTML" adlı bilgisayar dilini bulup geliştirmesiyle oluşmuştur Diğer bir örnek ise hızlandırıcılar sayesinde ilk defa olarak anti-hidrojen üretiminin gerçekleşmesidir Bu kapsamda CERN, temel bilimin en ileri saflarında yeni bilgi üretmeye çalışan bilim adamlarına teknolojinin izin verdiği en ileri deneysel olanakları ve çözümleri de sunmaktadır

CERN'de yüzlerce bina, 3000 kişilik destek personeli ve nöbetleşe kısa süreler için çalışan 2500 kadar fizikçi vardır Bunlardan 100 kadarı teorik fizikçilerdir Diğerleri ise, teorisyenlerin fikirlerinin tecrübe edildiği deney düzeneklerinin (mekanizmalarının) projelerini hazırlayan, yapımını sağlayan ve deneyleri yürüten tatbikatçılardır

CERN'in en büyük karar organı CERN Konseyidir Konsey üye ülkelerin ikişer temsilcisinden oluşur ve her üyenin eşit oy hakkı vardır Konsey, CERN'in bilimsel makro planını oluşturur ve bu planın gerçekleşmesini izler CERN'deki değişik hızlandırıcılarda yürütülecek projelerin seçilmesi ve izlenip değerlendirilmesi, her hızlandırıcı için ayrı ayrı oluşturulan program komiteleri tarafından gerçekleştirilir Program komitelerinin seçtiği projeler, CERN Direktörü, Direktör Yardımcıları, Program Komitelerinin Başkanları ve Araştırma Bölümlerinin Başkanlarından oluşan Araştırma Kurulu'nda karara bağlanır Avrupa'nın bu en başarılı megabilim projesine katılmak ve katkıda bulunmak bugün tüm dünya ülkeleri arasında bir prestij konusu olup, gelişmişliğin bir ölçüsü olarak görülmektedir Son yıllarda, ABD, Rusya Federasyonu, Japonya ve Çin gibi üye olmayan ülkeler de CERN hızlandırıcılarına ve projelerine büyük parasal katkıda bulunmaktadırlar
CERN'de en önemli yeri, yeraltındaki parçacık hızlandırıcılarının, yani akseleratörlerin olduğu bölgedir Tarım arazisinin altında kilometrelerce uzanan dev makinalarda atom parçacıkları ya birbirleriyle, yahut atom çekirdeği ile korkunç hızlarda çarpıştırılırlar

CERN laboratuvarlarının temeli hızlandırıcılar ve dedektörler üzerine kuruludur

CERN'deki ilk hızlandırıcıdan başlayarak kronolojik olarak sıralamak gerekirse,

1956'da kurulan 28 GeV'lik eşzamanlı proton hızlandırıcısı yapıldı

1957 yılında kurulan 600 MeV'lik proton hızlandırıcısı devreye girdi

1959'da devreye giren 28 GeV'lik proton hızlandırıcısı (Proton Synchrotron, PS) ise bugün hala kullanılmaktadır

1976'da 450 GeV'lik bir başka hızlandırıcı daha kulanıma girdi 450 GeV süper proton hızlandırıcısı (Super Proton Synchrotron, SPS) ise bir çok Nobel Kazanan çalışmalara olanak sağlamıştır

1981'de geliştirilerek çarpışma halkası olarak kullanılabilecek duruma getirilen bu cihazdan bugün, dönüşümlü olarak parçacık hızlandırıcısı ve çarpıştırıcı olarak faydalanılmaktadır Çarpışmalar ile bazı kısa ömürlü garip madde biçimleri bu arada parçacık fizikçilerinin ilgilendiği W ve Z parçacıkları ortaya çıkarılmıştır

1989-2000 yılları arasında hizmet vermiş olan CERN?deki en önemli tesis elektron-pozitron çarpıştırıcısıdır (Large Electron-Positron Collider, LEP) ve bu çarpıştırıcı 100-200 GeV enerji aralığında çalışmıştır Günümüzde bu çarpıştırıcının yerine yeni bir proton-proton çarpıştırıcısı olan LHC (Large Hadron Collider) kurulmaya başlamıştır ve bilindiği gibi bu tesisin 2000 yılında devreye girmiştir

Müberra Altın