El Cezeri

Büyük islam bilgini Kitapları bugün bile okunan El Cezii hakkında geniş türkçe bir kaynağa ihtiyacım var

Ilk mekanikci

1153 yilinda Cizre'de dogan El-Cezeri, bir pirinc tacirinin oglu olarak 12 yuzyilin ikinci yarisi ile 13 yuzyilin ilk yarisinda Artuk hukumdarlarinin hizmetinde Diyarbakir'da yasadi Artuk sarayina 1174'te giren, Nurettin Muhammet (1167), Kutbettin Sokmen (1185) ve Nasirettin Mahmut (1201) donemlerinde sarayin bas muhendisi olarak calisan El-Cezeri'nin gercek adi ise; "Bediu'z-Zaman Ebû'l-Iz Ismail bin er-Razaz El-Cezeri"dir Tarihte otomatik makinelerle ugrasan ilk mekanikci olarak bilinen El-Cezeri'nin yaptigi otomatik makineler gunumuz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taslarini olusturur El-Cezeri gunumuz Turkcesine Mekanik Saatlerin Teorisi adiyla cevrilebilecek olan Kitab-ul Camii Beyn-el ilmi vel-amel En Nafi-i fi Sinaat-il hiyel adli kitabini Diyarbakir Artuk Hukumdari Nasirettin'in hizmetindeyken yazmis

Resimli kitap olusturdu

Nasirettin El-Cezeri'nin yaptigi mekanik araclara hayran olmus ve bunlarin unutulup gitmemesi icin El-Cezeri'den tasarlayip yaptigi tum otomatik makineleri resimleriyle birlikte bir kitapta toplamasini istemis Daha once hukumdarin babasina ve kardesine de hizmet etmis olan El-Cezeri, bu kitabi Nasirettin Mahmud tahta gectikten sonra, yani 1200'den sonra yazmaya basladi Bu yapitin 16 Ocak 1206 tarihinde tamamlandigi kabul edilmektedir El-Cezeri kitabin yazilis sebebini soyle anlatir: "Ben bu kitabi Artukogullari'ndan Diyarbekir Hukumdari Ebu'l Feth Mahmud Ibn-i Mehmed Ibn-i Karaaslan adina yazdim Bu degerli hukumdarin babasina ve kardesine 570 Hicret yilindan (Miladi 1174) beri tam 25 yil hizmet etmistim Bir gun onun huzurundaydim ve bana yapmami emrettigi bazi araclari getirmistim Bana ve yapmis oldugum araca bakti, dusunmekte oldugumu sezdi ve gizlediklerimi aciga vurdu ve soyle dedi: " 'Essiz araclar yapmissin, seni yoran ve kusursuz olarak insa edilen bu araclar kaybolup gitmesin

Benim icin icat ettigin bu araclari bir araya toplayan resimli bir kitap yaz' Onun bu arzusunu yerine getirdim Kitabimi bir mukaddime, 50 sekil ve 6 bolum uzerine hazirladim"

Kopyalardan biri Topkapi'da

Ozgun bicimi kaybolan, dunyanin cesitli kutuphanelerinde ise sadece 11 kopyasi bulunan kitabin kopyalarindan biri de halen Topkapi Sarayi Muzesi Kutuphanesi'nde 3472'de kayitli olarak bulunuyor Kitap Boston'da 1973 yilinda "Al Jazari's Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices" adiyla Ingilizce olarak da basildi Bilginin yasami hakkinda bildiklerimiz bu kitapta yazilanlardan fazla degil

Otomasyon ve sibernetik dunyasinin bas yapitlarindan birisi olan kitabin dikkat edilmesi gereken ozelliklerinden biri de sekillerin sekiz yuzyil once boyanmasina karsin renklerin canliliklarindan hicbir sey kaybetmemis olmasidir

Mezari Cizre'de bulunuyor

Kitaptaki bolumler sirasiyla su saatleri, sarap meclislerinde kullanilan otomatik kaplar, insan ve hayvan seklindeki makineler; ibriktarlik rolunu oynayan makine, hayvan ve insanli otomatlar; cesitli fiskiyeler, kendi kendine duduk ve saz calan makineler; kuyu ve irmaklardan su cikaran makineler; muhtelif saray hizmeti goren makineler, sifreli kilitler ve oymacilik El-Cezeri tarafindan tasarlanan ve yapilan mekanik araclarin hemen hepsi su gucu ve cesitli malzemelerden elde edilen basincla calismaktaydi

El-Cezeri'nin doneminde Islam'da bir gun 24 esit saate bolunup, buna el saat-el musteviye (esit saat), ya da gun ve gece ayri ayri 12 esit kisma bolunup, buna "zamaniye" denirdi Zaman hakkindaki bu tanim

Avrupa'da ancak 18 yuzyilin sonlarina degin kullanilmistir Bu yapitlar bilginin eristigi yuksek duzeyi gosterir 1233 yilinda vefat eden El-Cezeri'nin mezari Cizre'deki Nuh Peygamber Camii avlusunda gomuludur

Su saati

Kitapta yer alan pek cok su saatinin icinde ozellikle dakikalarin, saatlerin, gunlerin ve aylarin yani sira gunesin ve ayin gokyuzundeki hareketlerini gosteren saat dikkat cekici Su ile calisan saatin ustunde her biri ayri renkte 24 adet kapi bulunuyor Kapilarin arkasinda oten kuslar var Saat baslarinda otomatik bir adam figuru ust kapidan cikip baska bir kapiya gelerek dokunur ve bu kapidan cikan kus kanatlarin cirparak otmeye baslar Ayni anda da saat sayisi kadar madeni bilyeyi agzindan asagiya birakir Bilyeler madeni bir canaga duserek oldukca guclu ses cikarir Ayrica saat baslarinda saatin altinda bulunan otomat calgicilar davul, zil ve duduk calar Gunduz saate bakinca gunesin gokyuzundeki konumunu, gece de renkli camlar ustunde ayin konumunu gormek mumkun

Abdest alma makinesi

Otomatik adamin ustunde duran su deposundan sagdaki sutun boyunca gelen su, otomatik adamin elinden gecerek testiye kadar ulasir Bir sure sonra suyla dolan testi agirlasarak egilir ve hukumdarin abdest alacagi havuza dokulur Ayrica testide suyun yukselmesiyle sikisan hava tavuskusunun otmesini saglar Hafifleyen testi tekrar eski yerine doner Bu islem bir kac kere tekrarlanir Bu arada testiden hukumdara dokulen su, havuzun icindeki tavuskusu tarafindan otomatik adamin altinda gizli olan depoya aktarilmaya baslar Bu depodaki samandira da suyun dolmasiyla birlikte yavas yavas yukari dogru kalkarak otomatik adamin havlu tutan kolunu da hukumdara dogru uzatir Havlunun uzatilmasi abdest alma isleminin bittigini gosterir