Fatih Sultan Mehmed ve Hoşgörü

FÂTIH SULTAN MEHMED VE HOSGÖRÜ

Günümüzde, "hosgörü" diye ifade edilen prensip ve anlayisa eskiden "müsamaha" deniyordu Sözlüklerde bu kelime, "görmezlige gelme, aldirmama, bir kabahatliya karsi siddet göstermeyip geçivermek" seklinde manalandirilmaktadir
Bir beylik olarak ortaya çikisindan itibaren bünyesi ve sartlarin gerektirdigi degisiklikleri yapmaktan çekinmeyen Osmanli Devleti, saglam temeller üzerine bina edip gelistirdigi ve kemal mertebesine ulastirdigi müesseseleri vâsitasiyle uzunca bir hükümranlik dönemi geçirme imkanini buldu Devletin, hayatiyet sirlarini teskil eden ve onu, Anadolu'nun diger beyliklerine göre daha uzun ömürlü yapan unsurlardan biri de süphesiz ki, hosgörü adini verdigimiz anlayisin, devlet nizam ve hakimiyet telakkisinde önemli bir rol oynamasidir


Kurulusundan itibaren Müslüman bir topluma istinad eden bünyesi ile, Ser'î hukuku hem nazarî, hem de amelî bir sekilde uygulayan Osmanli Devleti, bu anlayisini devletin bütün sistem ve organlarinda da devam ettiriyordu Zira "bu devlette din asil, devlet ise onun bir fer'i olarak görülmüstür" Bu bakimdan, devletin sosyal bünyesindeki anlayisin buna göre organizesi normal karsilanmalidir Bu anlayis sebebiyledir ki, Osmanlilar, Balkanlar'da idarelerine aldiklari yerli unsurlarin din ve vicdan hürriyetine müdahale etmedikleri gibi, onlari her türlü baskidan da kurtarmislardi


Islâm'dan aldiklari ilhamla Osmanlilar, idareleri altinda bulunan gayr-i müslimlere karsi hosgörülü davranmayi, onlarin dinî hürriyet ve serbestilerine müdahale etmemeyi devletin temel prensiplerinden biri haline getirmislerdir Bu prensibi iyi kullanan ve ona son derece riayet edenlerden biri de süphesiz ki Istanbul'un fâtihi olan Sultan II Mehmed'dir Onun, Istanbul'un fethinden sonra Ortodoks Patrikligi'ne verdigi serbestiyet ile âyinlerini yapma konusundaki rahatligi bilindigi ve daha önce de kismen
"Bi avnillahi Taala Hz Resûl-i Ekrem hürmetiyle makami Konstantiniyye feth oldukta etraf u eknafta olan sahlar ve krallar âsitâne-i saadetime elçiler gelüp feth-i fütûhu arz edüp bu def'a Kuds-i Serif'te olan Rumlarin Patrigi Atanasyos nâm rahib ruhbanlari ile gelüp âsitane-i saadetime yüz sürüp Hz Resûl-i Ekrem (sav) hazretlerinin mübarek eliyle ve pençesiyle imzali olan hatt-i hümayunlari ve Hz Ömer b Hattab (ra) (tarafindan) verilen hatt-i kûfî ile ve selâtin-i maziyeden hatt-i hümayunlari ibraz edip reca eyledi Kuds-i Serif içre ve tasrasinda namazlari ve ziyaretgâhlari ke'l-evvel mucibince zapt ve tasarruf eyleyeler Ahardan kimesne rencide eylemeye Eger bundan sonra gelen halifeler, vezirler, ulema, ehl-i örften vesair ümmet-i Muhammed'den akça içün veya hatir içün feshine murad ederlerse Allah'in ve Hz Resûlun hismina ugrasin


Sene 862 (1457) BOA Ali Emirî, Fâtih, nr 22
Buhl, "Kudüs" IA, VI, 964
C Brockelmann, Islâm Milletleri ve Devletleri Tarihi, trc Neset Çagatay, Ankara 1964, I, 258
155 Osman Nuri Ergin, Türkiye'de Sehirciligin Tarihî Inkisafi, Istanbul 1936, s 93-94
Kritovulos, 93
Osmanlilarda Cizye hakkinda genis bilgi için bk Ziya Kazici, "Osmanli Devletinde Cizye", Kubbealti Akademe Mecmuasi (1987), III, 54-65
Kaynak: Osmanli tarihi