Celayirliler

İlhanlılardan sonra, Irak ve Âzerbaycanda hakimiyet kuran Türkleşmiş Moğol Hanedanı
Celâyirlilerin ataları, Cengiz Han'a ilk yıllarında büyük yardımlar yapmış ve bunlardan bazıları mühim devlet kademelerine yerleşmişlerdi Celâyirlilerden Emir Hasan Büzürg, İlhanlıların ileri gelen komutanlarındandı İlhanlı Sultanı Ebû Saîdin ölümü ile çıkan karışıklıktan istifade ederek, devletin idaresini eline geçirmeye çalıştı 1340 yılında Bağdatta bağımsızlığını ilan etti 1356 yılında ölünce, yerine oğlu Şeyh Üveys geçti Üveys, Âzerbaycan ve Tebrizi, peşinden de Musul ve Diyarbekiri ele geçirdi (1364) Celâyirli Devleti en geniş sınırlarına ulaştı Şeyh Üveysin vefatı üzerine, yerine, oğlu Hüseyin geçti (1374) Muzafferîler ve Karakoyunlular'la mücadele eden Sultan Hüseyin'in, kardeşi Ahmed tarafından 1382de öldürülmesi üzerine iç karışıklıklar başladı Sultan Ahmed, Âzerbaycan ve Irakı, diğer kardeşi Bayezid de Irak-ı Acem ve Doğu Anadolu taraflarını alarak ülkeyi paylaştılar Fakat 1393te, Timur Han, Bağdat üzerine yürüyüp Sultan Ahmedi kaçırttı Memluk hâkimiyetindeki Şama sığınan Sultan Ahmed, bilahare Bağdata geri döndü Timurun tekrar gelmesi üzerine, Osmanlılar'a sığındı (1400) Timur Hanla Yıldırım Bayezid Hanın arasının açılmasına sebep oldu Ankara Savaşı (1402) sonrasında Şama sığındı ise de,Timur Hanın baskısı ile Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusufla birlikte hapsolundu İki sultan, hapiste dostluklarını ilerletip, ülkelerinin sınırlarını tespit ettiler Serbest bırakıldıktan bir süre sonra Timur Hanın vefat etmesi (1405) üzerine çıkan karışıklıklardan istifadeyle, ülkelerine döndüler Bir süre devam eden iki sultanın dostluğu, bir yaylak meselesinden dolayı bozuldu (1410) Yapılan savaş neticesinde Ahmed Celayiri esir alan Kara Yusuf, onu çocukları ile birlikte öldürttü Bağdatta Şah Mahmud adında bir çocuk, Celâyirli tahtına geçirildi ise de Karakoyunlular, Bağdatı da ele geçirip Celâyirli hâkimiyetini ortadan kaldırdılar (1411) Celâyirlilerin bir kolu, Irak-ı Arapta bir müddet hükümran olduysa da, Karakoyunlu istilası neticesi, hayatiyetleri sona erdi (1432)

Celâyirliler döneminde, İlhanlı istilası sırasında yakılıp yıkılan Bağdat, yeniden imar edildi Yapılan güzel eserlerle şehir, tekrar ilim merkezi olmaya başladı Emir Hasanın başlattığı Mircâniye Medresesinin inşaatı, Şeyh Üveys zamanında tamamlandı Türk unsurlar, Irakın her tarafına yayıldı Ülkede Türkçe, Arapça'dan sonra ikinci dil oldu Şairler ve edipler, Celâyirli sarayında toplandılar Celâyirli idarî teşkilâtı, devamı oldukları İlhanlıların idarî teşkilatının aynısı idi