Lidyalılar (The Lydians)

Lidyalılar (The Lydians)

Lidyalılar, Almanca Lyd(i)er (pl), Fransızca Lydiens (pl), İngilizce Lydians Batı Anadolu'da devlet kurmuş eski bir kavim Anadolu'da Tunç Çağından itibaren MÖ 2 bin yılın ikinci yarısında hüküm süren Lidya uygarlığı toprakları

Yer olarak kabaca Anadolu'nun batısıdır Esas olarak Gediz (Hermos) Irmağı ve Küçük Menderes (Kaistos) Irmaklarının vadilerini kapsayan bölgedir Kuzeyinde Mysia, güneyinde Karia, doğusunda Frigya, batısında ise Ionia bölgeleri bulunmaktadır
Asıl merkezleri, Menderes ve Gediz nehirleri vadileriydi Ülke güneyinde Karya, doğusunda Frigya, batısında Eolya, kuzeyinde Temnos Dağları ile çevrilidir

Yunan efsanelerine dayanarak, MÖ 700'lerde Mermnad veya Şahin Kralları adı ile kaynaklarda geçen Lidya Sülalesinin adı, Lidas'tan gelmiştir İlk kralları Giges'tir Giges, ülkesinin ticaret ve imarına önem vererek, merkezleri Efes'ten Mezopotamya'daki Sus şehrine kadar giden “Kral Yolu”nu yaptırdı Kimmerlerin MÖ 670'te saldırısına karşı dayanan Giges, daha sonraki taarruzlarda kendini müdafaa edemeyince, 662'de öldürüldü Yerine oğlu Ardis geçti Sard hariç, Kimmerler tarafından tahrip edilen ülkelerini müdafaa edebilmek için, Asurlulardan yardım istedi Lidya ülkesi Asurluların ittifakı ile Kimmerlerin işgalinden kurtuldu Fakat, kendilerini bir daha toplayamadılar Sadiyat, Alyat (MÖ 617-560) krallığı devrinde Kızılırmak'a kadar genişlemişlerse de Medler tarafından durdurulmuşlardır Alyat'tan sonra Lidya Kralı olan Krezüs (MÖ 560-546) devrinde en parlak ve kötü günlerini yaşayan ülke, kültür ve sanat ilerlemesine rağmen Medlerin taarruzlarına hedef oldu MÖ 546 tarihinde Kızılırmak boyunda Kurus ile yapılan muharebede ücretli askerler çekilince Krezüs yenilerek esir edildi (Bkz Krezüs) Medler (Persler) tarafından işgal edilen Lidya ülkesi, Romalı ve Bizanslılardan sonra Türklerin eline geçti

Anadolu'nun eski ticaretinde büyük rol oynayan Kral Yolu'nu yaptırmaları, sanat eserleri ve parayı yaygın olarak kullanmalarıyla tanınan Lidyalıların merkezi Sard'ın kalıntıları, Manisa'nın Salihli kazası hudutları içinde hala mevcuttur Güneş ve ay tanrısına tapan Lidyalılar ölülerini kaya veya toprak içine yaptıkları mezarlara koyup, üstünü toprakla yükselterek örterlerdi Kral mezarları yüksekçe olup, mozak tipindeydi
Lidya'da üç kral hanedanı hüküm sürmüştür Birincisi "Atyadlar", ikincisi "Heraklidler", üçüncüsü "Mermnadlar" Hanedanları'dır İlk iki hanedan ve bunların kralları hakkında pek bir bilgimiz yoktur Bu iki hanedanın MÖ 2 bin yılın ikinci yarısında hüküm sürdükleri biliniyor Yapılan dilbilim çalışmaları sonucunda Lidyalılar'ın kökeninin Anadolu'nun Tunç Çağına kadar gittiği anlaşılıyor Önceleri Hint,Avrupa dil grubundan olduğu şeklinde tanıtılan Lidya dili,bugün Tarihçi Heredot'un aktardığı gibi, Orta Asya kökenli bir millet olarak, Ural-Altay dil grubu'ndan bir dil kullandıkları, son verilerle kesinlik kazanmış ve lidya dil grubu Arkeoloji Tarihinde yerini almıştır

Lidyalıların bilinen en parlak dönemi MÖ 700-550 yılları arasıdır Bu dönem aynı zamanda Mermnadlar Hanedanı dönemidir Lidya adı Mermnadlar Hanedanının ilk kralı olan Gyges'ten itibaren kullanılmaya başlanmıştır Gyges hakkında bildiklerimizi Yunanlı tarihçi Heredotos'tan öğrenmekteyiz Heredotos, Gyges'in Miletos, Smirna ve Kolophon (Değirmendere)'a karşı saldırgan bir politika izlediğini söylemiştir Gyges'ten sonra sırasıyla Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos hüküm sürmüşlerdir Yine Heredotos, Alyattes'in Smirna ve Klazomenai (Urla) kent devletlerine saldırdığını söylemiştir Fakat Alyattes, Klazomenaililer'le yaptığı savaşta yenilmiştir Yine Lidyalıların doğudaki Medlerle Kızılırmak yöresinde yaptıkları savaş Alyattes döneminde olmuştur İşte bu savaş sırasında Miletos'lu Thales ilk Güneş tutulmasını doğru olarak tahmin etmiştir (MÖ 2805585)

Lidyalılar'ın Yunanlılar'la en fazla ilişki kurdukları dönem Kroisos (560-547) dönemidir Kroisos'da Ionia kent devletlerine karşı saldırgan bir politika izlemiştir Fakat adalarda oturanlarla iyi ilişkiler içine girmiştir

MÖ 546 yılında Persler, Lidya Krallığının başkenti Sardes'i ele geçirip Lidya Krallığına son vermişlerdir Böylelikle Anadolu 200 yıl boyunca Pers egemenliğine girmiştir

Lidya'nın insanlık tarihine en büyük katkısı "sikke"yi icat etmiş olmalarıdır Başkent Sardes'in içinden geçen Paktalos Irmağı'nın alüvyonlarında doğal olarak bulanan altın-gümüş karışımı "elektron" madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığının arması olan Aslanbaşı bulunuyordu İlk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes döneminde basılmıştır Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve elektron yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı Kral Kroisos zamanında ortaya çıkmıştır

Seramik kapların özelliğinden Lidyalıların batıdaki komşuları Ionia ile çok öncelere giden bir ilişkileri olduğu saptanmıştır Yine Lidyalılar'ın Yunanlılar'la ticari ilişkilerinin yanı sıra dinsel ilişkileri de vardı Lidya dininde en önemli kültler ana tanrıça-Artimu (Artemis-Kybele), Luvi tanrıçası-Kuvava, tarım tanrıları-Baki (Dionysos), yağmur tanrısı-Leus (Zeus) ve mezarların koruyucusu-Santas'dır Lidyalılar ilk parayı kullanan devlettir
Lidya, Anadolu'da Tunç Çağından itibaren MÖ 2 bin yılın ikinci yarısında hüküm süren Lidya uygarlığı toprakları

Yer olarak kabaca Anadolu'nun batısıdır Esas olarak Gediz (Hermos) Irmağı ve Küçük Menderes (Kaistos) Irmaklarının vadilerini kapsayan bölgedir Kuzeyinde Mysia, güneyinde Karia, doğusunda Frigya, batısında ise Ionia bölgeleri bulunmaktadır

Lidya'da üç kral hanedanı hüküm sürmüştür Birincisi "Atyadlar", ikincisi "Heraklidler", üçüncüsü "Mermnadlar" Hanedanları'dır İlk iki hanedan ve bunların kralları hakkında pek bir bilgimiz yoktur Bu iki hanedanın MÖ 2 bin yılın ikinci yarısında hüküm sürdükleri biliniyor Yapılan dilbilim çalışmaları sonucunda Lidyalılar'ın kökeninin Anadolu'nun Tunç Çağına kadar gittiği anlaşılıyor Önceleri Hint,Avrupa dil grubundan olduğu şeklinde tanıtılan Lidya dili,bugün Tarihçi Heredot'un aktardığı gibi, Orta Asya kökenli bir millet olarak, Ural-Altay dil grubu'ndan bir dil kullandıkları, son verilerle kesinlik kazanmış ve lidya dil grubu Arkeoloji Tarihinde yerini almıştır

Lidyalıların bilinen en parlak dönemi MÖ 700-550 yılları arasıdır Bu dönem aynı zamanda Mermnadlar Hanedanı dönemidir Lidya adı Mermnadlar Hanedanının ilk kralı olan Gyges'ten itibaren kullanılmaya başlanmıştır Gyges hakkında bildiklerimizi Yunanlı tarihçi Heredotos'tan öğrenmekteyiz Heredotos, Gyges'in Miletos, Smirna ve Kolophon (Değirmendere)'a karşı saldırgan bir politika izlediğini söylemiştir Gyges'ten sonra sırasıyla Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos hüküm sürmüşlerdir Yine Heredotos, Alyattes'in Smirna ve Klazomenai (Urla) kent devletlerine saldırdığını söylemiştir Fakat Alyattes, Klazomenaililer'le yaptığı savaşta yenilmiştir Yine Lidyalıların doğudaki Medlerle Kızılırmak yöresinde yaptıkları savaş Alyattes döneminde olmuştur İşte bu savaş sırasında Miletos'lu Thales ilk Güneş tutulmasını doğru olarak tahmin etmiştir (MÖ 2805585)

Lidyalılar'ın Yunanlılar'la en fazla ilişki kurdukları dönem Kroisos (560-547) dönemidir Kroisos'da Ionia kent devletlerine karşı saldırgan bir politika izlemiştir Fakat adalarda oturanlarla iyi ilişkiler içine girmiştir

MÖ 546 yılında Persler, Lidya Krallığının başkenti Sardes'i ele geçirip Lidya Krallığına son vermişlerdir Böylelikle Anadolu 200 yıl boyunca Pers egemenliğine girmiştir

Lidya'nın insanlık tarihine en büyük katkısı "sikke"yi icat etmiş olmalarıdır Başkent Sardes'in içinden geçen Paktalos Irmağı'nın alüvyonlarında doğal olarak bulanan altın-gümüş karışımı "elektron" madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığının arması olan Aslanbaşı bulunuyordu İlk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes döneminde basılmıştır Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve elektron yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı Kral Kroisos zamanında ortaya çıkmıştır

Seramik kapların özelliğinden Lidyalıların batıdaki komşuları Ionia ile çok öncelere giden bir ilişkileri olduğu saptanmıştır Yine Lidyalılar'ın Yunanlılar'la ticari ilişkilerinin yanı sıra dinsel ilişkileri de vardı Lidya dininde en önemli kültler ana tanrıça-Artimu (Artemis-Kybele), Luvi tanrıçası-Kuvava, tarım tanrıları-Baki (Dionysos), yağmur tanrısı-Leus (Zeus) ve mezarların koruyucusu-Santas'dır Lidyalılar ilk parayı kullanan devlettir