Besinler Ve Besinlerin Sınıflandırılması

Besinler ve Besinlerin Sınıflandırılması


Beslenme, insanın büyüyüp gelişmesi, sağlıklı yaşaması ve enerji üretebilmesi için gerekli maddeleri alıp vücudunda kullanmasıdır Beslenme sırasında aldığımız yiyecek ve içeceklere besin denir

A) Yapılarına Göre Besinlerimiz

- ORGANİK BESİNLER - İNORGANİK BESİNLER

Karbonhidratlar Madensel Tuzlar

Yağlar Su

Proteinler

Vitaminler

B) Görevlerine Göre Besinlerimiz

ENERJI VERENLER DUZENLEYICI YAPICI-ONARICI

Karbonhidratlar Vitamin Protein

Yağlar Su Madensel Tuzlar

Proteinler Madensel Tuzlar Su

KARBONHİDRATLAR

Karbonhidratlar organizmada öncelikli olarak enerji elde etmede kullanılırlar 1 gr karbonhidrattan 41 kalorilik enerji elde edilir Karbonhidratlar enerji elde etmenin yanında hücre zarının, nükleik asitlerin, organik moleküllerin de yapısına katılırlar

Yapılarında karbon, hidrojen ve oksijen atomu bulun-dururlar Yeşil bitkiler atmosferdeki karbondioksiti köklerinden aldıkları suyla birleştirerek glikozu oluştururlar

CO2+H2O————–GLIKOZ +O2

Karbonhidratlar şeker ve şekerli yiyecekler ile ekmek, Makarna, patates ve tahıllarda bulunur

Karbonhidratların en küçük yapıtaşı glikozdur Çok sayıda glikoz molekülü farklı şekillerde biraraya gelerek nişasta, selüloz veya glikojeni oluştururlar

KARBONHİDRAT ÇESİTLERI

Glikoz: En basit şeker olarak bilinen glikoz bitkide fotosentez olayı sonucunda oluşur Glikozun fazlası bitkilerde nişasta, hayvanlarda glikojene dönüştürülerek depolanır

Nişasta: Yalnızca bitkide depo besin maddesi olarak görülür Çok sayıda glikoz molekülünün bir araya gelerek oluşturduğu bir yapıdır Arpa, buğday, patates gibi besinlerde görülür Suda erimezler Hücre zarındaki porlardan geçemeyecek kadar büyük moleküllerdir Hayvanlar nişastayı sindirim olayı ile glikoza dönüştürerek kullanırlar Nişastanın ayıracı iyot çözeltisidir Nişasta iyot çözeltisi ile mavi-mor renge dönüşür

Selüloz: Bitkı, mantar ve bakteri hücrelerinde hücre zarının dışında bulunan hücre çeperi selülozdan olu-şur Selüloz hayvan hücrelerinde bulunmaz Aynı zamanda hayvanlarda selülozun sindirimi yapılamaz Sadece geviş getiren memelilerin bağırsaklarında bulunan bakteriler selülozu sindirebilirler

Glikojen: Hayvan hücrelerinde ve mantar hücrelerin-de fazla glikozun depo şekli glikojendir Bitkilerde glikojen bulunmaz Hayvanlarda glikozun fazlası kas ve karaciğerde glikojen şeklinde depolanır Kandaki glikoz seviyesi düştüğünde ise glikojen glikoza dönüşe-rek kana geçer

YAĞLAR

Yapılarında hidrojen, oksijen ve karbon atomu vardır En küçük yapıtaşı yağ asidi ve gliseroldur Yağlar beyaz kağıt üzerinde saydam leke bırakmaları ile tanınırlar Canlılar yağları enerji elde etmede kullanırlar

Görevleri:

1 Vücudun ısı yalıtımını sağlarlar

2 Vücudu darbelere karşı korurlar

3 Hücre zarının yapısına katılırlar

4 Hormonların yapısına katılırlar

5 Depo besin maddesi olarak görev yaparlar

6 İç organların etrafını sararak onları korurlar

Yağlar oda sıcaklığında katı ya da sıvı olmalarına göre ikiye ayrılırlar

— Sıvı Yağlar: Oda sıcaklığında sıvıdırlar Bitkisel yağlardır Mısır özü, zeytin yağı, susam yaği gibi-

— Katı Yağlar: Oda sıcaklığında katıdırlar Hayvansal yağlardır Tereyağı, kuyruk yağı gibi

PROTİNLER

Yapılarında karbon, hidrojen, oksijen ve azot bulunur En küçük yapıtaşı aminoasitlerdir Büyüme, gelişme, yaralanan dokuların onarılması için gerekli olan bir yapı maddesidir Hayvansal besinlerde daha fazla bulunur (Et, balık, tavuk, yumurta, süt ve peynirde bol miktarda bulunur) Aynca tahıllar ve baklagiller de proteince zengin besinlerdir

Canlılar proteini yapı maddesi olarak kullanırlar Ancak çok zor durumda kalınırsa proteinler enerji verici olarak da kullanılır Enzimleri de proteinler oluşturur

Örnek-1

Protein, yağ ve karbonhidratları enerji verme kabiliyetlerine göre en çok enerji verenden en az enerji verene doğru sıralayınız

Çözüm:

En çok enerji verenden en az enerji verene doğru be-sinler;

Yağlar > Proteinler > Karbonhidratlar

(9,1 kalori) (4,3 kalori) (4,1 kalori)

Örnek - 2

Protein, yağ ve karbonhidratları sindirim kolaylığına göre sıralayınız

Çözüm:

En kolay sindirilenden en zor sindirilene doğru besinler;

Karbonhidratlar - Proteinler - Yağlar

Örnek - 3

Besinlerin organizmadaki kullanım sırası nasıldır?

Çözüm:

Karbonhidratlar - Yağlar - Proteinler

Örnek - 4

Yağlar proteinlerden daha zor parçalandığı halde neden proteinlerden önce enerji verici olarak kullanırlar?

Çözüm:

Proteinler canlının temel yapıtaşıdır Canlı protein sindiriyorsa bir anlamda kendini sindiriyor demektir Bu olay uzun süren açlık durumunda görülür

ENZİMLER

Bu moleküller vücut ve hücre içerisinde hiç durmaksızın harıl harıl çalışırlarÖrnek verecek olursak hücre içerisindeki enzimlerden bir tanesi, bir saniyede 40 ayrı reaksiyona girebilmektedirBu bir kimyasal enzim için çok yüksek bir hızdırFakat hücrelerinizde bu enzimlerden binlercesi vardır ve her bir enzim birbirlerinden bağımsız olarak hiç durmadan reaksiyona girerler

Enzimlerin 3 boyutlu yapıları oldukça karmaşık bir düzene sahiptirX ışını difraksiyonları ile belirlenen bu şekiller arap saçı gibi görünsede aslında enzimler çok hassas bir hesapla üretilmiş moleküllerdir

Bu karmaşık yapılı enzim aslında düz bir aminoasit zincirinden meydana gelmiştirFakat bu kadar karmaşık olmasının nedeni zincirdeki bazı aminoasitlerin diğer bazı aminoasitlerle bağ yapmasından dolayıdır

Enzimlerin görevlerine gelince ;

Enimler bir kimyasal tepkimeyi hızlandırmak için tepkimeye katılan fakat hiçbir değişikliğe uğramadan tepkimeyi terk eden mükemmel moleküllerdirHer enzimin çok özel bir fonksiyonu vardırHer biri protein yapıda olmasına karşın hiçbirinin görevi aynı değildirBunun nedeni ise az önce bahsettiğimiz 3 boyutlu yapısından dolayıdır

Enzimlerin diğer önemli özelliği ise sabit bir sıcaklıkta ve sabit bir pH da maksimum hızla çalışmalarıdır

Örneğin ağızınızdan salgılanan tükürük sıvısı içerisindeki enzimler, yanlızca pH ı yüksek olan ortamlarda, yani bazik ortamlarda çalışabilirlerFakat buna karşın midenizdeki enzimler ise pH ı yanlızca 2-3 arasında olan ortamlarda çalışabilmektedirİşte bu yüzdendir ki midenizdeki enzimlerin çalışabilmesi için mide sürekli olarak asit salgılarBu sayede pH 1-2 seviyesine kadar düşürülür

Hücre içerisinde ise insan aklının kavrayamayacağı derecede karmaşık kimyasal tepkimeler meydana gelirBir hücre içerisinde meydana gelen kimyasal reaksiyonlar o kadar karmaşıktır ki bu işlemleri meydana getirecek bir fabrika kurmaya kalksanız, bu fabrikayı İstanbul şehri kadar büyük bir bir arazi üzerine kurmanız gerekecekti

İnsan vucüdunda 1 değil 60-70 trilyon tane hücre olduğunu düşünürseniz karmaşıklığın boyutunun ne kadar büyük olduğunu hayal etmeye başlarsınız

Enzimlerin çalışma şekli:

Enzimler başardıkları işler yanında çalışma şekilleride hayli ilginçtirBir enzim sahip olduğu 3 boyutlu yapısıyla yanlızca bir kimyasal tepkimeyi katalizleyebilirBir kimyasal tepkimeye giren enzim başka hiçbir kimyasal reaksiyona girmez

Reaksiyona giren enzimi bir “U” şekli olarak düşünürsek bu enzimin içine yerleşecek madde (substrat) ancak çubuk şeklinde olmak zorundadırEğer kimyasal maddeler daire, kare veya başka tip şekillerde olursa enzim tarafından katalizlenemez

Hücrede bulunan binlerce enzimden bir kaç tanesinin eksikliği kimyasal reaksiyon faaliyetlerini arap saçına döndürmektedirBu enzimler hücre için “olmazsa olmaz” niteliktedir

Hepimizin çok iyi bildiği bir hastalık olan “Albinizm” hücredeki enzimlerden yanlızca bir tanesinin eksikliği neticesinde meydana gelen bir hastalıktır

Bu hastalığa neden olan problem ise şu şekilde meydana gelir

Tirozin Tirozinaz Melanin

Bilindiği gibi deriye renk veren pigmentin adı “Melanin” dirBu pigment gerekli miktarlarda üretilerek deriye belli bir renk tonu kazandırılırFakat “Albinizm” hastalığı mevcut olan kişilerde yukarıdaki denklemde görülen “Tirozinaz” enzimini sentezleyen DNA hasar görmüştürDolayısıyla DNA hatalı olduğu için Tirozinaz enzimini üreteceği yere şekli değişik başka bir enzim üretmektedirBu enzim ise Tirozin maddesini tanıyamamakta, ve Tirozin maddesini Melanin pigmentine çevirememektedir

Hücredeki bu reaksiyon Tirozin aşamasında duraklayınca, hasta kişide albino deri ve albino saç meydana gelmektedirYani bembeyaz bir ten

Bu örnekten anlaşılacağı gibi organizma içerisinde tek bir enzim eksikliği bile çok büyük tahribatlara neden olabilmektedir

Bunun tam tersine güneşe çıkan insanların ise deri rengi bir süre sonra kararmaya başlarBunun nedeni hücredeki bazı enzimlerin eksikliğinden değil, yanlızca güneş ışığının Tirozinaz enzimini aktive etmesinden dolayıdırTirozinaz enzimi güneş ışığına maruz kaldığı zaman çok aktif bir hale geçerTabii enzim canlanırken aynı zamanda DNA ile senkronize çalışmaya başlarDNA durmadan Tirozin üretir, Tirozinaz enzimi ise aktif konumda sürekli olarak Tirozine saldırır

Tabii sizin derinizde sürekli Melanin pigmenti birikir ve kararmaya başlarsınız

Bazı ilginç enzimler

Vücudun vazgeçilmez askerleri olan enzimlerden bazıları gerçekten oldukça ilginç görevler üstlenmişlerdirİlginç görevleri olan enzimlerden DNA ile birlikte çalışanlar bunların başında gelir

DNA, kendinin kopyasını çıkarabilen bir moleküldürTabii bu işi kendi başına yapamazBunun için birçok enzim görev alırÖzellikle DNA replikasyonundan (kopyalama) sonra bazı enzimler DNA ya tıpkı bir annenin yavrusuna baktığı gibi bakarlar

Mesela DNA kendini kopyalar kopyalamaz bazı enzimler DNA üzerine hücum ederek derhal tarama yapmaya başlarlarYaptıkları bu taramalarla DNA üzerinde yanlış kopyalanmış bir baz’a rastlarlarsa derhal bu baz’ı yerinden sökerlerDaha sonra sökülen bu yanlış baz’ın yerine doğrusunu ekleyerek hatayı giderirler

Diğer bir enzim bu enzimin ardından yenilenen bölgeye müdahele ederek yerleştiren doğru baz’ın yerine sıkıca bağlanmasını sağlar

Diğer bir ilginç enzim ise DNA dan RNA sentezi sırasında görev alırBu enzim sentezlenen RNA da yanlış ve gereksiz kopyalanmış bazları tek tek yerinden sökmek yerine, yanlış bazların sıralandığı bölgeleri tespit ederek baz dizilerini bu bölgelerden makas gibi keserFakat bu kesme işlemi tek bir bölgede değil de birden fazla bölgede meydana gelince DNA parça parça ayrılmaya başlar

Ama hücre bununda önlemini alarak olay yerine ikinci bir enzimi gönderirBu enzim ise parça parça ayrılmış enzimleri kollarından tutarak yanyana getirir ve birbirine bağlar

Enzim adını verdiğimiz kompleks molkeüller, aslında hücre içerisinde üstlendikleri görevleri bakımından birer mucizedirlerAminoasitlerden oluşan şuursuz birer molekül yığını olmasına karşın oldukça iyi düşünülmüş fonksiyonarı yerine getirirler

Vücuttaki olağanüstü karmaşa

Vücutta vuku bulan karmaşalara değinmeden önce “Hormon” adı verilen maddelerin ne olduğunu öğrenmemizde fayda var

Hormonlar, vücudun bazı özel bölgelerinde üretilip kana verilen ve kan yoluyla vücudun başka bölgelerine iletilen proteinlerdirBu proteinler tıpkı enzimler gibi çalışarak, kan yoluyla ulaştıkları organı ya aktive eder yada inaktive ederlerHormonlar bundan başka terleme, suyun geri emilimi, üreme, hücre çoğalması vs daha birçok metabolik faaliyetlerde görev alır

Hormonlar enzimlere çok benzerlerTek farkları enzimler gibi sürekli olarak kimyasal reaksiyonlara girip çıkmazlarAyrıca kan yoluyla ulaştıkları organlar üzerinde yaptıkları etkiler uzun sürelidir

Şu an bilgisayar başında susamış olabilirsinizEğer susadıysanız veya acıktıysanız, duyduğunuz bu hisler tamamen hormonal kaynaklıdırMesela acıktığınız vakit vucüdun belirli bölgelerinden salgılanan hormonlar beyine ulaşarak beyinde bir açlık hissi oluşturmaya başlarlarDolayısıyla sizde bir yemek yeme isteği doğar