Tatli Yiyeceklerimize Kültürel Bir Bakis

Tatli Yiyeceklerimize Kültürel Bir Bakis

Tatlı yiyecekler değerli yiyecekler arasında yer alır"Tatlı yiyelim tatlı konuşalım", "Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır" gibi kültürümüzde yer alan sözlerden anlaşılacağı üzere tatlıların kültürümüzde önemli bir yeri vardırBu kadar sevilen tatlıların bol ve çeşitli olduğunu görürüzHamur tatlıları, meyve tatlıları, sütlü tatlıları, unlu tatlılar, tahıl, kuru bakla karışımı tatlılar başlıca grupları temsil ederKuşkusuz bunlar yumurta, kuru meyve, yağ, pekmez ya da şekerle birlikte yapılır

Bu tatlılar, görünümüyle, tadıyla, kokusuyla zevk verir ve manevi bir doyum sağlarKonuklara sevilen bir tatlı ikramı, ev sahibinin değerini, konumunu artırırYaz ve kış olmak üzere her mevsimde tatlı tüketilirBol enerji ve kalori kaynağı olan aşırı tatlı tüketimi çeşitli sağlık sorunları doğurmaktadır
Ancak doktora gittiğimiz zaman durumun ciddiyetini anlıyoruzBu konuda Gaziantep bir örnektirÇarşıya çıktığınızda adım başında baklavacı dükkanlarına rastlarsınızHanımların kilolu, erkeklerin göbekli oluşunda aşırı baklavanın da rolü vardır

Tatlıların çeşitliliğinde kuşkusuz çeşitli kültürlerden etkilenmeler söz konusudurÖrneğin unlu tatlılarımızın kökeni Orta AsyadırAnadoluya geldikten sonra tatlı çeşitleri de Anadoludaki kültürlerden etkilenmiştirDaha sonra Balkanlar da farklı bir yöre olarak etkilenilmiştir

Hamur Tatlıları

Hamur işi yiyeceklerin sevilmesi, tatlılara da yansıyarak çok çeşitli tatlılar üretilmiştirBu tatlılar, tatlıya özgü biçimlendirildikten sonra, yağda ya da fırında kızartılır ve üstüne şerbet dökülerek yapılırlarBunların çeşitleri, hamurun bileşimi, mayalı olup olmaması, yağın önceden hamura katılıp katılmaması ya da yağda kızartılması, yumurta katılıp katılmaması, kaynak, ceviz, fıstık ve benzeri eklemelerin bulunup bulunmaması gibi özellikler yönünden ayrılırlarBazıları lokma tatlısı gibi yuvarlak, diğerleri kadayıf gibi tel tel olurYassı kadayıf ya da ekmek kadayıfı, türü de vardırHamurları önceden hafif ya da çok kurutulmuşlardır

Gaziantep ve Güneydoğu yöresinde çok tüketilen Künefe ise, sıcak olarak tüketilen bir tatlı türüdürKültürümüzde tatlının yer almadığı bir öğeye rastlamak, mümkün değildirÖyle ki edebiyatımızda, geçiş törenlerinde, inançlarda, halk sağaltıcılığında, geleneklerde tatlının önemli rolü vardırDoğumda (Loğusa şerbeti), evlenmelerde (söz kesiminde, nişanda düğünde çeşitli tatlı ikramları ve armağanları), ölümde (helva, lokma ikramı) tatlısız olamayız

Bölgelere göre değişmekle birlikte birçokları tüm Anadoluda yaygındırÖrneğin Pekmez, köylünün daha çok kış için hazırladığı ve sabahları kahvaltıda kullandığı bir tatlıdırÜzümün bol olduğu yerlerde pekmez kaynatma, geleneksel olarak Türk kadınının uğraşları arasındadırLokum, Türk tatlısı olarak dünyaca tanınmıştırBaklava, kadayıf gibi hamur tatlıları, Türk tatlıları arasında baş sırada yer alırBaklavayı Bizans tatlısı olarak niteleyen görüşler bugün çürütülmüştürÖrneğin Perry isimli araştırmacı çok tatlı ekmek ve hamur işlerinin göçebe Türklerin ta 11 yüzyıldan bu yana çok katlı hamur işleri yaptığını gösteren kanıtlar ortaya koyuyor

Baklavanın, fırında pişirilen ilk çok katlı hamur işi olduğu, fakat hamuru kağıt gibi ince açma işinin, Osmanlıların İstanbulu aldığı yüzyılın hemen sonrasında Topkapı Sarayının mutfağında geliştirilmiş olabileceği ileri sürülüyorKabak tatlısı, helvalar (irmik-un) ve çeşitli şekerlemeler Anadolunun her tarafında yaygın tatlılardır

Törenlerdeki ilke, her zaman Tatlı başla, tatlı bitir biçimindedirBu bağlamda insanlar söz kesimi ve nişanlanmalarda şerbetle işe başlamış, düğün yemekleri de en güzel tatlılarla bitirilmiştirRüyalarımızda tatlı görürsek daima iyiye yorulurÖrneğin bal görmek, nimet, şifa bulmak, ferahlıktırTatlı görmek ve yemek, nimet, ferahlık ve sevinmektirHalk sağaltıcılığında tatlılara sık sık başvurulurBayramlarda, kandillerde bol bol tatlı ikram edilirSevdiğimiz bir kimseye, Çok tatlı bir insan deriz Ağız tadı deyimi iyilik simgesidir

Dünya ölçüsünde özgün ve ilginç tören tatlılarımızdan birisi de AşuredirBu kadar çeşitli üründen (yaklaşık 40 tür malzeme) yapılan bir tatlı, başka kültürlerde yokturKerbela yası, ülkemizde muharremin onuncu günü aşure töresiyle kutlanırAşurenin doğuşunun ve oluşumunun halk arasında çeşitli söylenceleri vardırBunlar şöyle sıralanabilir:Aşure, Adem Peygamberin günahından dolayı ettiği tövbesinin bugün kabul edilmesini kutlamak için yapılmıştır

İsmail Peygamberin Nemrut ateşinden kurtulduğu günün sevinciyle Babillilerin ellerinde ne varsa bir araya getirerek kaynattığı bir şükran tatlısıdırYakup Peygamberin Yusuf oğluna bugün kavuştuğu bayrak gününü simgeleyen bir tatlıdır

İbrahim Peygamberin bugün doğduğu, Eyüp Peygamberin bugün şifaya kavuştuğu, İsa Peygamberin bugün göğe çekildiği söylenirBir başka söylence de, Nuh'un gemisinin tufan bitip sular çekilince Cudi dağına oturduğu gün gemide kalan son yiyecek kırıntılarıyla kaynatılmıştırNuhun isteği, gemide kalan çeşitli erzaktan tatlı bir çorba pişirilmesi imişTufandan kurtulanlar o günü kutlayarak bayram etmişler ve çorbadan yemişlerdir
Halife Alinin oğlu Hüseyinin ve dostlarının Kerbela'da şehit edilmesinden sonra pişirilen aştırBöylece Şiilerde bir yas simgesidirZamanla aşure onun ve onunla birlikte Kerbelada ölenlerin ruhu için pişirilirKurban bayramından sonra Anadoluda sevap kazanmak için hemen her evde aşure kaynatılıp komşulara, eşe, dosta dağıtılır Kurban kesenlerin aşure pişirmesi gerekir denir

İnsan yaşamının bitmesi sonucu (ölünün toprağa verildiği gece) helvası yapılıp eşe dosta yedirilirHelva, gittiği her evde ölen için hayır duaya neden olurYedinci gün yapılan lokma tatlısı da ölümle ilgili yemek töreleri arasındadırHelva da tören yemeklerinin vazgeçilmez tatlısıdırUn helvası, irmik helvası gibi çeşitli türlerde yapılır

Doğumlarda, yeni ev alındığında, yeni iş kurulduğunda, askere gidildiğinde, gurbetten dönüldüğünde, hastalık atlatıldığında, yağmur duasında, helva ile kutlamalar yapılırYani helva, burada bir ağız tadı işlevine sahiptirZerde de düğün tatlısı olarak bilinirTürk kültüründe tatlı deyince, insanlar açısından olumlu, yaklaştırıcı, bütünleştirici bir işlev söz konusudurBu yönüyle tatlıyı Türk kültüründe kuramsal olarak işlevselci bir yaklaşımla oturtabilirizTatlının temeli şekerdir

Şeker

Birçok dillerde sevgi, sevecenlik, mutluluk gibi olumlu duyguların çoğu şekerle bağlantılı olarak ifade edilir Örneğin Tatlım, Şekerim gibi Şeker, hemen hemen her kültürde beslenme ile keyif arasındaki bağlantıyı ifade eder

Şekerin Tarihçesi

Anadolu, Diyar-ı Rum diye anılırken Roma toprağı olarak tanınıyorduRomalılar şeker değil, balla uğraşıyorlardıYemek tariflerinde balı kullanıyorlardıHelen etkisiyle de tatlıları çok seviyorlardıÖrneğin eski Yunanlılar, kuru üzüm, kuru meyve ve bal ile ekmeklerini tatlandırıyorlardı
Bunlar bugünkü meyveli kek, ya da pasta niteliğinde idiYunanlılar, Hindistanda İskenderin fethi ile şekerle tanıştılarOrtaçağ Avrupasında şekere Hint Tuzu denmesi, bunun bir kanıtıÇinliler de şekeri Hintlilerden öğrenmişlerdirPersler de şekeri Hintlilerden görmüşler

Hindistanda şeker kamışının keşfedilmesiyle arıların dışında bal veren bir kaynağa sahip olmuşlardıSonradan Araplar, şekerin ticaretini yapmış, bir çok yerde de şeker rafinerileri kurmuşlarAraplarla savaşan Haçlılar, bu tatlı yiyeceği Avrupaya taşımışlar

Amerikanın keşfi ile şeker kamışı, orada yetiştirilmeye başlanmış, böylece şeker, bir zengin yiyeceği olmaktan çıkmıştırÇünkü, şeker kamışı üretimi yaygınlaşmış, şeker de herkesin tüketebileceği bir yiyecek durumuna gelmiştir

Şekerin Yararları

Şekerin pek çok yararları söz konusudurBunlar;

a)Gerdek gecesi, güvey ile birlikte yemek için gelin, oğlan evine gelirken bir tepsi baklava getirirBurada, şekerin enerji verici özelliği akla gelmektedir

b)Tedavi edici özelliği varKaygılı ruh durumlarında şekerin iyi geldiğini hekimler kaydederYani şeker, sakinleştirici bir göreve sahiptirFazla alındığında insan gevşetici özelliği de vardır

c)Şeker, bazı insanlarda konsantrasyonu arttırmakta, insanı daha dikkatli yapmaktadırİlginin bir noktada odaklanmasını sağlamaktadır