Anlatım Biçimleri Nedir?

Anlatım Biçimleri Nedir?

Anlatım Biçimleri : Bir düşünceyi bir duyguyu bir tasarıyı bir olayı sözle ya da yazıyla ifade etmeye anlatım denir Birbirinden farklı konuları olayları gözlem ve izlenimleri anlatırken kullanılan yöntemlere ise anlatım biçimi denir

Açıklayıcı Anlatım : Bu anlatım biçiminde temel amaç okura herhangi bir konu üzerinde bilgi verme iyice anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan bir sözü bir düşünceyi açıklığa kavuşturmaktır Bu anlatım biçiminde temel amaç bilgi vermek olduğu için belirtilen yargı tartışılmaz; konuyla ilgili karşıt görüşlere yer verilmez Anlatım oldukça ciddi kuru ve öğreticidir
Açıklamanın yapılabilmesi bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi için tanımlamalardan örneklemelerden karşılaştırmalardan ve sayısal verilerden yararlanılır
Fıkra makale deneme gezi eleştiri röportaj gibi yazı türlerinde açıklayıcı anlatım biçimi yoğun olarak görülür
Örnek :
Çağdaş eğitim bireyi bilgi ile donatmaktan çok ona kendi kendine bilgi edinme yollarını öğretmeyi amaçlar Bireyde sağlıklı düşünme doğru anlama toplum içinde türlü durumlara olumlu uyum sağlayabilme yeteneklerinin geliştirilmesini ister Sağlıklı düşünme öncelikle dilin işleyiş düzeninin kavranmasına bağlıdır Bu sebeple kişinin eğitimi ile ana dili arasında doğrudan bir bağlantı vardır
Tartışmacı Anlatım : Bu anlatım biçiminde birbirine karşıt düşünceleri bir konuyla ilgili kanıları değiştirmek çürütmek ya da onların yerine yenisini koymak amaçlanır
Tartışmacı anlatımda yazar inandırıcılığı sağlayabilmek için ciddi ve ağırbaşlı bir anlatım yerine sohbete varan rahat bir anlatım kullanır Yazarın sık sık sorular sorup bunlara yanıtlar vermesi bu anlatımın ayırt edici bir başka özelliğidir
Tartışmacı anlatım bilimsel inceleme ve araştırmaya dayalı yapıtlar başta olmak üzere eleştiri fıkra deneme makale röportaj gibi yazı türlerinde de sık sık rastlanan bir anlatım biçimidir
Örnek :
Gene bir eski özlemdir gidiyor Yeniye kötü kötü bakıyorlar mana yokmuş güzel değilmiş düşünmekten çalışmaktan kaçınan kimselerin ne yaptıklarını bilmeden ortaya attıkları şeylermiş Geçmişin büyük eserlerini inceleyip de onlardan örnek almalıymışız Oysa ki asıl yeni zordur; yeninin manasını anlamak güzelliğini duymak zordur Bunun için alışkanlıklarımızı aşmak dikkatimizi işletmek gerekir
Betimleyici Anlatım : Varlıkların kendilerine özgü ayırıcı niteliklerini bu niteliklerin duyu organlarımız üzerindeki etki ve izlenimlerini görünür kılmaya onları sözcükler aracılığıyla resimlendirmeye betimleme denir
Bir anlatımın betimlemelere dayandırılması ve betimlemenin amaç olarak kullanılması ile oluşturulan anlatım biçimine betimleyici anlatım denir
Betimlemede görme işitme tatma dokunma ve koklama duyularına yönelik bir anlatım vardır Herhangi bir varlığın nesnenin olayın veya çevrenin duyu organlarımız üzerinde bıraktığı izlenimler belirli bir plana göre okura aktarılır
Betimleyici anlatım biçimi amacına göre iki çeşittir:
Açıklayıcı Betimleme : Bu tür betimlemelerde amaç bilgi vermektir Betimlenen varlık yada nesne tanıtıcı ve ayırıcı özellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarılır
Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel amaç izlenim kazandırmaktır Anlatımda genel ayrıntılardan ayırıcı ayrıntılara doğru gidilir Kısaca gözlemlenen varlık ya da nesnenin anlatıcı üzerinde bıraktığı etki yansıtılır
Örnek :
Burada müthiş karasinek vardı Hele kebapçının bulunduğu yerde… Bir dükkanda ve etrafında bu kadar sinek olmasının bir hikmeti vardır elbette…
Öyküleyici Anlatım : Tasarlanan gözlemlenen ya da yaşanan bir olayı yer zaman ve kişi kavramlarına bağlayarak anlatan anlatım biçimine öyküleme denir O halde öykülemede dört temel kavram bulunur:
Öykülemede konuyu geliştiren olgu ya da olgular vardır ki buna olay denir
Öykülemede olayın geçtiği çevre ya da yer kavramı bulunur
Olayın akışı içinde aklımızda yarattığımız kavram zaman öğesini oluşturur
Olayın içinde yer alan veya bu olayı yaratan öğelere kişi adı verilir
İki farklı öyküleme biçimi vardır:
Açıklayıcı Öyküleme : Birtakım bilgileri zamansal oluşuma (kronolojiye) göre anlatan ve sanatsal bir kaygının güdülmediği bir öyküleme biçimidir Temel amaç herhangi bir şeyi tarihsel gelişimi içinde okura aktarmak bu konuda onu bilgilendirmektir
Sanatsal Öyküleme : Bu öykülemede bilgilendirme amacı yoktur Temel amaç bir olay anlatıp okuru o olayın içine çekmek onun içinde yaşatıp okuru duygulandırmaktır Öykü roman gibi yazınsal türlerin kullanıldığı öykülemeye sanatsal öyküleme denir
Örnek :
Hamdi amcamı en son 1960-1961 yıllarında gördüm Bir iş nedeniyle Ankara’ya gelmişti Beni görmeden gitmeyi içine sindirememiş telefon edip geleceğini söylemişti Tıpkı çocukluğumda babamı beklediğim gibi camdan cama koşup gelişini bekledim Uzun yıllar sonra birbirimizi görüp konuşacaktık Amca yeğen birbirimize sarıldık Hem sevinçten hem de annemi babamı anımsayıp ağladık Çocuklarımı kucağına aldı Onları öpüp öpüp sevdi Kardeşim Leman Hanım bunları görseydi dedi O gün onu son görüşüm oldu Öldüğünü duyduğum zaman ne yapacağımı şaşırdım…