Amentü Duası Nerde, Ne Zaman Ve İlk Nasıl Okunmuşt

Soru
Amentü duası nerde, ne zaman ve ilk nasıl okunmuştur İlk kaynağını nedir Bize nasıl ulaşmıştır?




Cevabımız

Değerli Kardeşimiz;


İslâm dininin iman esaslarını ana hatlarıyla ifade eden terim Arapça'da âmene fiilinin birinci tekil şahsı olan ve “inandım” mânasına gelen âmentü, Kur'an'da üç yerde, söz sahibinin imanını açıklarken kullandığı bir ifade olarak geçer(bk Yûnus 190; Yâsîn 36-25; eş-şûrâ 42/15) Şûra sûresinde doğrudan doğruya Hz Peygamber'e “âmentü” demesi emredilir Buna daya*narak âmentünün Kur'an'da yer alan bir terim olduğunu söylemek mümkündür



“Âmentü billahi ve melâiketihî ve kütübihî ve rusülihî ve'l-yevmi'l-âhiri ve bi'l kaderi hayrihî ve şerrihî mine'llâhi teâlâ; ve'l-ba'sü ba'de'l-mevti hakk eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abduhû ve resûlüh” “Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah'tan olduğuna iman ettim Ölümden sonra diriliş gerçektir Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in onun kulu ve elçisi olduğuna şahadet ederim” şeklinde sıralanan ve mü'menün bih olarak da adlandırılan itikadı esasların hepsi âmentü terimiyle ifade edilir



Âmentüde sıralanan ve Ehl-i sünnet inancına bağlı herkesin kabul etmesi gereken bu iman esasları Kur'an'da çeşitli ifadelerle yer almıştır Bir yerde müminin vasıfları olarak Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitaba (Kur'an'a) ve peygamberlere iman şeklinde sıralanırken (bk el-Bakara 2-177) başka bir yerde müminlere “Allah'a, peygamberine (Hz Muhammed'e), peygamberine indirdiği kitaba (Kur'an'a) ve önceden indirdiği kitaba iman etmeleri emredilir (bk en-Nisâ 4-136) Buna karşılık Allah'ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve âhiret gününü inkâr edenin koyu bir sapıklık içinde olduğu belirtilir(bk en-Nisâ 4-136) Bu âyetlerde değişik şekillerde sıralanan iman esasları Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere ve âhirete iman olmak üzere beş ilkede toplanmış ve geleneksel âmentü metninde bulunan kader, yani hayır ve şerrin Allah'tan olduğu inancı bunlar arasında zikredilmemiştir Âmentüdeki iman esaslarının sayısı ve muhtevası hadislerde de farklıdır Buhârinin rivayet ettiği Cibril hadisinde, “İman nedir?” sorusuna, “Allah'a, meleklerine, Allah'ın görüleceğine, peygamberlerine ve öldükten sonra dirilmeye inanmandır” (Buhârî, “İmân”, 37) cevabı verilerek sayılan beş değişik esas arasında da kader zikredilmediği halde İbn Hanbel (Müsned, I, 21) Müslim (“İmân”, 1) Tirmizî (“İmân”, 4) İbn Mâce (“Mukaddime”, 9) Ebû Dâvûd (“Sünnet”, 17) ve Nesâînin (“İmân”, 4) rivayetlerinde “hayrı ve şerri ile birlikte kadere iman” esası diğerlerine ilâve olarak zikredilir



Tirmizî'nin diğer bir rivayetine göre Hz Peygamber, “âmentü” lafzıyla başlayan bir hadisinde (“Fiten”, 63) “Ben Allah'a, meleklerine, kitaplarına ve âhiret gönüne inandım” demiştir Bu hadiste de iman esaslarının yine beş noktada toplandığı ve Kur'an'da olduğu gibi burada da İman esaslarını formülleştiren âmentü metninden kısmının eksik olduğu görülür İman esaslarını âmentü formülünde olduğu gibi topluca konu edinen bazı âyet ve hadislerde kadere imanın yer almayışı, onun ilim, irâde, kudret ve tekvin sıfatları içinde mütalaa edilebilen özelliğine bağlı olsa gerektir Yoksa Mu'tezile'nin ve günümüzdeki bazı araştırmacıların iddia ettiği gibi İslâm'da kader inancının bulunmayışından dolayı değildir Nitekim özellikle kader inancı üzerinde duran başka âyet ve hadisler de vardır Aslında İslâm literatüründe iman esasları “Allah'a, peygambere ve âhiret gününe iman” şeklinde önce üç (el-usûlü's-selâse) sonra kelime-i şehâdette belirtildiği üzere Allah'a ve Hz Muhammed'in peygamberliğine iman şeklinde iki, son olarak da Allah'a iman şeklinde (aslü'l-usûl) tek bir esasta özetlenmiştir Bu son yaklaşıma göre Peygamber'e iman, Allah'a imana ulaşmanın yolu, âhiret de Allah'ın fiillerinden biri olduğundan Allah'a iman edilince ötekiler kendiliğinden benimsenmiş olur İşte Hz Peygamber imanı, “Allah'tan başka ilâh olmadığını tasdik etmektir” diye tarif ederken (bk Müslim, “İmân”, 33, Tirmizî, “İmân”, 5) ve “Allah'tan başka ilâh yoktur diyen cennete girer” müjdesini verirken (bk Tirmizî, “İmân”, 17) bu gerçeği ifade etmiştir



Dini bilgilerin öğretilmesinde ilk sırayı alan ve ilk devirlerden beri ögretilegelen Ehl-i sünnetin geleneksel itikad metni olan âmentünün, başta Cibril hadisi olmak üzere, Hz Peygamber'in “İman nedir?” sorusuna verdiği değişik cevaplardan (bk Müsned, I, 19; Tirmizî, “Kader”, 17; Ebû Dâvûd, “Sünnet”, 34; İbn Mâce, “Mukaddime”, 9) derlendiği anlaşılmaktadır Zira Tirmizî'nin bir rivayetinde (“Fiten”, 63) yer almayan kısımlar Müslim'de (“İmân”, 46, 53) İbn Mâce'de (“Mukaddime”, 10) ve Tirmizinin başka bir rivayetinde (“Kader”, 10) aynı lafızlarla zikredilmektedir İbn Hacer ve Aynî'nin Cibril hadisine yaptıkları şerhler de bu görüşü teyit etmektedir (bk Fethu'l-bârî, I, 197; 'Ümdetul-kârî, 1, 326, 335) Âmentü klişesine akaid kitapları içinde ilk defa İmâm-ı Âzam'ın el-Fıkhü'l-ekber"ine rastlanır (s 1) Daha sonra Hakîm es-Semerkandî es-Sevâdü'l-A'zam'da (s 5) ve özellikle Ebü'l-Leys es-Semerkandî Beyânü 'akideti'l-usûl adlı eserinde iman esaslarını âmentü biçiminde özetlemiştir Müteahhir devirde Ubeydullah b Muhammed es-Semerkandinin âmentüyü şerhederek (bk el-cAkîdetüz-zekiyye, vr 2a vd) başlattığı “âmentü şerhi” telif türü, kendisin*den sonra da devam etmiştir Âmentü öğretiminin Mâtürîdîler arasında son derece yaygın olmasında, konuyla ilgili ilk eserleri Semerkandlı âlimlerin yazmış olmalarının etkisi büyüktür



Kaynak: Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Amentü md)


Selam ve dua ile
Sorularla İslamiyet Editör