Biyoloji Dersi Canlılarda Üreme Ve Gelişme - Canlılarda Üreme Ve Gelişme Konu Anlatım

CANLILARDA ÜREME ve GELİŞME

I HÜCRE BÖLÜNMELERİ

Canlı bir hücrenin iki parçaya ayrılarak yeni hücreler oluşturmasına hücre bölünmesi denir Hücre bölünmesi çekirdeğin emir ve denetiminde gerçekleşir Belirli bir büyüklük ve olgunluğa ulaşan hücreler bölünebilir Özellik ve farklılıklarına göre 2 çeşit bölünme kullanılır

*

A MİTOZ BÖLÜNME

– Bütün canlılarda gerçekleşir

– Bir hücreden iki yeni hücre oluşur

– Eski ve yeni hücrelerde kromozomların sayısı ve bilgisi değişmez

– Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyüme ve onarımı sağlar

– 3 farklı kısımdan oluşur

*

1 İnterfaz Evresi

İki mitoz arasındaki bölünmeye hazırlık evresidir Bu safhada hücre büyümesini tamamlar ve olgunlaşır Gerekli maddelerin (enerji, protein, salgı, organel…) sentezi yapılır Bu evrenin sonunda kalıtsal madde olan DNA kendi eşleyerek sayısını iki katına çıkartır

*

2 Çekirdek Bölünmesi

Kalıtsal maddeyi taşıyan kromozomların ayrılmasını sağlayarak 2 çekirdekli bir hücrenin oluşmasını sağlar 4 kısımdan oluşur

a Profaz : Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşır Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir Sentrozomlardan iğ iplikleri oluşur

b Metafaz : Eşleşmiş olan kromozomlar (ikili kromatitler) hücrenin ekvatoral bölgelerinde yanyana dizilerek iğ ipliklerine bağlanır

c Anafaz : İğ ipliklerinin çekmesi sonucu eş kromozomlar (kromatitler) birbirinden ayrılarak karşılıklı kutuplara giderler

d Telofaz : Profazın tersi şeklinde gerçekleşir Kromozomlar incelip uzayarak kromatinleri oluşturur İğ iplikleri kaybolur Yeni çekirdek zarları oluşur bu evrenin sonunda birbirinin aynısı iki çekirdek oluşur

*

3 Sitoplazma Bölünmesi

Sitoplazmanın iki parçaya ayrılmasını sağlar Hücre zarının dışında selüloz çeperinin bulunup bulunmamasına göre iki farklı şekilde gerçekleşir

Bakteri, mantar, hayvan ve insan hücreleri ortadan boğumlanarak bölünürken; bitki hücreleri ara lamel (orta plak) oluşumu ile sitoplazmasını ayırır

Sitoplazma bölünmesi sonucu oluşan iki yeni hücre arasında kalıtsal madde miktarı hariç bütün faktörler farklı miktarlarda bulunabilir

*

*

B MAYOZ BÖLÜNME

– Eşeyli üreyen canlılarda gerçekleşir

– Bir hücreden 4 yeni hücre oluşur

– Eski ve yeni hücreler arasında kromozom sayısı ve kalıtsal bilgi farklıdır

– Yeni hücrelerde kromozom sayısı yarıya iner

– Sprem, yumurta, polen gibi üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar

Bir hücre mayoz - 1 ve mayoz - 2 olmak üzere iki kez üst üste bölünür Mayoz - 1 de kromozom sayısı yarıya indirilir Mitoz bölünmede olduğu gibi mayozla bölünecek hücre, önce interfaz evresini geçirerek büyür ve olgunlaşır

Mayoz - 1 : Kromozom sayısı yarıya indirilir Kromozomlar üzerindeki bazı genler değiştirilerek kalıtsal çeşitlilik sağlanır

Bu kısımda; tetrat oluşumu, sinapsis olayı ve krossing over (parça değişimi) olayı gerçekleşir

· Tetrat oluşumu : Anne ve babadan gelen homolog kromozomlar birleşerek 4 kromatitli tetratların oluşması sağlanır

· Sinapsis olayı : Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri belirli kısımlarında birbiriyle birleşerek etkileşir

· Krossing over olayı : Sinapsis sırasında bazı genlerin kromatitler arasındaki alış verişine krossing over denir Krossing over neticesinde kromatitler birbirleri ve eski hallerinden farklı kalıtsal şifreler taşırlar

Mayoz - 1 deki profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhaları mitoza benzer şekilde gerçekleşir Mayoz bir sonucu oluşan hücrelerde n sayıda kromozom bulunur

Mayoz - 2 : Mayoz - 1 de oluşturulan hücreler mitoza benzer yöntemle bölünerek iki yeni hücreyi oluşturur Bu bölünme öncesinde interfaz gerçekleşmez Safhaları mitozdaki gibi gerçekleşir

*

II ÜREME ÇEŞİTLERİ

Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler oluşturmalarına üreme (çoğalma) denir Yaşam için şart olmayıp neslin devamına yönelik yapılır Canlılarda iki çeşit üreme görülür

*

A EŞEYSİZ ÇOĞALMA

İlkel yapılı canlılarda görülür Tek bir ata canlının faaliyetiyle gerçekleşir Üremenin temelinde mitoz bölünme bulunur Oluşan yavru canlılar tamamen ana canlıya benzer canlılar arasında çeşitlilik bulunmaz

*

1 Bölünerek Çoğalma

Bir hücreli canlılarda görülen en hızlı çoğalma biçimidir Bakteriler, amip, öglena, paramesyum bu şekilde çoğalır

*

2 Tomurcuklanarak Çoğalma

Ana canlıdan oluşan çıkıntıların zamanla gelişmesiyle yavru canlılar oluşur Bu yavrular bağımsız ya da beraber yaşayabilir Bira mayası, sünger, hidra ve mercanlarda görülür

*

3 Sporla Çoğalma

Özel olarak üretilmiş tohum şeklindeki bir hücreli sporlarla sağlanır Sporlar uygun şartları bulduklarında çimlenerek yeni bir canlıyı oluşturur Çiçeksiz bitkiler, mantarlar ve sıtma etkeni olan plazmodyumda görülür

*

4 Rejenerasyonla Çoğalma

Vücuttan kopan parçanın yenilenip gelişmesiyle yavru canlıların oluşmasıdır Yassı solucan planarya, toprak solucanı ve deniz yıldızlarında görülür

*

5 Çelikle ve Yumruyla Çoğalma

Bazı çiçekli bitkilerde gövde parçalarının toprakta filizlenmesi sonucu sağlanır Söğüt, iğde, gül, üzüm, patates gibi bitkilerde görülür

*

B EŞEYLİ ÇOĞALMA

Gelişmiş yapılı olan canlılarda görülür İki farklı atanın katkısıyla gerçekleşir Cinsiyet faktörü kullanılır Atalardan birisi erkek ve diğeride dişi cinsiyetinde olur Üremenin temelinde mayoz bölünme ve döllenme olayları bulunur Oluşan yavrular birbirinden ve ata canlılardan farklı karakterlerde olurlar

Eşeyli çoğalma sonucu oluşan bireylerde çeşitlilik bulunduğu için çevre şartlarına uyma yenetekleri çok yüksektir Daha çok çiçekli bitki, hayvan ve insanlarda görülür Eşeyli üremede 3 temel mekanizma vardır

· Mayoz bölünme : Sperm ve yumurtanın oluşturulmasını sağlar

· Döllenme : Sperm ve yumurtaların birleşerek döllenmiş yumurta olan zigotun oluşmasını sağlar Genel olarak suda yaşayan canlılarda dış döllenme; karada yaşayan canlılarda iç döllenme kullanılır

· Gelişme : Zigotun mitoz bölünmelerle büyüyüp farklılaşarak yavru canlıyı oluşturmasıdır Gelişmesini yumurta içinde ve vücut dışında tamamlayanlar dış gelişme; gelişmesini anne rahminde tamamlayanlar iç gelişme yaparlar

*

III İNSANDA ÇOĞALMA

İnsanın çoğalmasında, erkek ve dişi üreme sistemi kullanılır Erkek üreme sisteminde bulunan testisler, mayozla milyonlarca spermin oluşturulmasını sağlar Spermler küçük, kamçılı ve hareketlidir İçerisinde 23 tane kromozom bulunur Dişi üreme sisteminde bulunan yumurtalıklar ayda bir olmak üzere mayozla yumurtanın oluşmasını sağlarlar Yumurtalar büyük, kamçısız ve hareketsizdir Çekirdeğinde 23 tane kromozom bulunur

İnsanların çoğalmasında iç döllenme ve iç gelişme olayları kullanılır Spermler yumurtanın yumurta kanalında döllenmesini sağlarlar Yumurta kanalında oluşan zigot hemen bölünmeye başlar Zigotun bölünmesiyle oluşan dut şeklindeki hücre topluluğuna morula denir Morula döl yatağına (rahim) bağlanarak yavrunun gelişmesini sağlar

Yavru ile anne rahmi arasındaki bağlantıyı göbek bağı ve plasenta sağlar Plasenta göbek bağının anne rahmine bağlandığı kısımdır Burada yavru kanı ile anne kanı arasında madde alış verişi yapılır Embriyo 9 aylık gelişim süreci sonunda doğarak anneden bağımsızlığını kazanır

Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olması için; yeterli ve dengeli beslenmesi, sigara, alkol ve uyuşturucudan uzak durması, doktor kontrolünde bulunması gereklidir