Norveç-Tarihi-Ekonomisi-kültür ve Sanat Yaşamı

Norveç-Tarihi-Ekonomisi-kültür ve Sanat Yaşamı

Avrupa'nın kuzeyinde bir kıyı ülkesi olan Norveç, İskandinav Yarımadası' nın kuzeyini ve batısını kaplar Kuzey Buz Denizi'nin kuzeyindeki Svalbard adalar grubu, Barents Denizi'ndeki Ayı Adası, Grönland Denizi'ndeki Jan Mayen Adası ve Antarktika'da yer alan büyük Kraliçe Maud Arazisi de Norveç'e bağlıdır Norveç Avrupa' nın beşinci büyük ülkesidir Ne var ki, çok dağlık olduğu için büyüklüğüne oranla nüfusu çok azdır Norveç'in komşu ülkeleri İsveç, Finlandiya ve SSCB'dir


NORVEÇ'E İLİŞKİN BİLGİLER

NORVEÇ

RESMİ ADI: Norveç Krallığı

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli meşruti monarşi

YÜZÖLÇÜMÜ: 323878 km2

NÜFUS (1992): 4283000

BAŞKENT: Oslo

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1992): Oslo (467090), Bergen (215967), Trondheim (139660), Stavanger (99764), Baerum (91851)

DOĞAL YAPI: Bir bölümü Kuzey Kutup Dairesi içinde kalan, uzun, dar ve dağlık bir ülkedir Yarlarla kaplı olan kıyılarda 150 bin dolayında ada bulunur Fiyort adı verilen dar ve derin deniz uzantıları ülkenin içlerine kadar sokulur

BAŞLICA ÜRÜNLER: Arpa, yulaf, buğday, patates, kereste, canlı hayvan; petrol, demir cevheri, alüminyum, demir alaşımları, gübre, kimyevi maddeler, çinko, bakır; kömür

SANAYİ: Açık deniz petrol ve doğal gaz kuyuları, ağır makine sanayisi, maden ergitme, ormancılık, balıkçılık, madencilik, kâğıt ve kimyasal maddeler üretimi

EĞİTİM: 716 yaşları arasındaki çocuklar için zorunludur Okuryazar oranı yüzde 100'ü bulur

Norveç'in İsveç'le olan sınırını Kjölen (Gemi Omurgası) adı verilen sıradağlar oluşturur
İskandinav Yarımadası, tersine çevrilmiş ve ortasında omurgası görülen kocaman bir gemiye benzer Norveç'in güneye doğru genişlediği yerde yüksek bir dağ kütlesi ve yaylalar yer alır

Buradaki Jotunheimen'de (Devlerin Evi), 2440 metreyi aşan yükseklikleriyle ülkenin en yüksek dağları olan Galdhöpiggen ile Glittertinden vardır
Norveç'in doğal yapısındaki en çarpıcı görüntüleri fiyortlar oluşturur Fiyortlar, dağ yamaçları arasından karanın içlerine uzanan ince uzun deniz kollarıdır Buzulların oyduğu vadilere deniz suyunun dolmasıyla oluşan fiyortlar genellikle çok derindir Kıyıdan Jotunheimen yakınlarına kadar sokulan Sogna Fiyordu hemen hemen 180 km uzunluğundadır; en derin yeri de 1305 metreyi bulur

Norveç'in uzun kıyı şeridini kaplayan irili ufaklı, 150 bin dolayında ada kıyıya bir dantel görünümü verir Bu adalar ülkenin ticari yaşamında büyük önem taşır Çünkü balık avında ya da fiyortlardaki kentler arasında ticarette kullanılan küçük tekneler, açık denize çıkmak zorunda kalmadan anakarayla adalar arasındaki dar geçitlerden geçebilmektedir

Norveç'in yüksek kesimlerinde çok sayıda büyük buzul alam ve buzul vardır (bak BUZUL ve Buzullaşma) Kıta Avrupa'sındaki en büyük buzul alanı olan Jostedalsbreen, Sogna Fiyordu'nun kuzey kollarındaki sulara sütümsü bir renk veren buzulları besler Ülkenin kuzey ucunda, Laponlar'ın yaşadığı Finmark' taki ırmaklar geniş ve su ulaşımında kullanılabilecek kadar ağır akışlıdır

Ama Norveç ırmaklarının çoğu aşırı hızlı aktığı için ulaşıma elverişli değildir, bazılarında yüksek çağlayanlar bulunur Irmaklardan, ormanlardan kesilen ağaç kütüklerinin yüzdürülerek taşınmasında, daha da önemlisi, elektrik enerjisi üretiminde yararlanılır Röros ve Oslo arasındaki Glomma vadisi gibi birçok bölgedeki engebeler yüzünden, kara ve demiryolları büyük ırmakların vadilerinden yararlanılarak yapılabilmiştir Ülkenin güney kıyılarında yer alan alçak bölgeler Oslo Fiyordu çevresinde ve aşağı Glomma vadisindedir Norveç'in en verimli ve yoğun nüfuslu yeri de burasıdır


Norveç'in batı kıyısında sert rüzgârlara ve kışın kar fırtınalarına sık rastlanırsa da, iklim iyice kuzeyde bulunan bir ülke için oldukça ılıman sayılır Limanlar kışın buz tutmaz Buna Atlas Okyanusu'nu geçerek gelen ılık hava ve Kuzey Atlas Okyanusu Akıntısı neden olmaktadır (bak GULF Stream) İçkesimlerde kışlar sert ve yoğun kar yağışlıdır Laponlar'ın yaşadığı Kuzey Norveç'e "gece yarısı güneşi ülkesi" denir Kuzey Burnu'nda güneş yazlan iki aydan daha uzun bir süre batmaz; kışın da gene iki aydan uzun bir süre ufuk çizgisinin üstüne çıkmaz

Trondheim gibi görece güneyde bulunan yerlerde bile haziran ayı boyunca hiç gece olmaz Bitki örtüsünün oldukça seyrek olmasına karşılık, Norveç'in vadileri yazın yaban çiçekleriyle donanır Büyük ladin ve çam ormanları vardır Daha yüksek yerlerde ardıçların arasında huşağacı ve üvez yetişir Yüksek yaylalar yosun ve likenlerle kaplıdır Norveç'in başlıca yabanıl hayvanları tilki, geyik, rengeyiği ve doğudaki ormanlarda bulunan sığındır Çok az olmakla birlikte kuzeyde kutup ayısı, vaşak ve kurt görülür Lemmingler düzenli olmayan ilginç göçleriyle dikkat çeker (bak Lemming) Tavşan ve ormantavuğu başlıca av hayvanlarıdır Laponlar rengeyiği sürülerini Finmark'ta yetişen yosunlarla besler

Halk

Vikingler'in torunları olan Norveçliler, uzun boylu, sarışın ve mavi gözlüdür Küçük bir azınlık oluşturan Laponlar ise kısa boylu ve esmerdir
7 ile 16 yaşları arasında eğitim parasız ve zorunludur Norveç dilinin iki farklı biçimi vardır; okullarda bunların ikisi de öğretilir Norveç dilinin Danca'dan etkilenmiş olan biçimi "resmi Norveççe" ya da "kitap Norveççesi" olarak adlandırılır "Yeni Norveççe" adı verilen öbür biçimi ise eski İzlanda dili ile kırsal bölgelerde konuşulan lehçelerden geliştirilmiştir İki dili birbirine yaklaştırıp ortak bir dil oluşturma çabaları sürmektedir Halk genellikle Protestan'dır

Norveçliler kayak, kayakla atlama ve öbür kış sporlarında çok ustadır Çocuklar neredeyse yürümeye başlar başlamaz kayakla kaymayı öğrenir Yelkencilik, tenis ve futbol da sevilen sporlardandı


Başlıca Norveç kentlerinin hepsi aynı zamanda deniz limanlarıdır 1925'e kadar Kristiania adıyla bilinen başkent Oslo'nun nüfusu yanm milyona yaklaşır {bak OSLO) Ülkenin ikinci en büyük kenti, batı kıyısında bulunan, yedi dağla çevrelenmiş Bergen'dir Bu kentte parlak renklere boyanmış evler, sivri çatılı depolar ve işlek bir liman vardır Bergenortaçağda Hansa Birliği'ne üyeydi {bak Hansa BİRLİĞİ) Kuzeydeki eski başkent Trondheim' in güzel katedralinde bir zamanlar Norveç kralları taç giyerdi Güneybatıdaki Stavanger' de çok sayıda ahşap evden başka 11 yüzyılda bir İngiliz piskoposun yaptırdığı katedral bulunur Kırsal kesimdeki evlerin çoğu ahşaptır; 12 yüzyılda yapılmış bazı ahşap kiliseler hâlâ ayaktadır

Sanayi, Tarım ve Balıkçılık

II Dünya Savaşı'ndan sonra ileri sanayi ülkeleri arasına giren Norveç'te, geçmişte balıkçılık, kerestecilik, gemi yapımı ve deniz taşımacılığı önemliydi Norveç topraklarında petrol yoktu Ama Kuzey Denizi'nde 1970'ten sonra başlatılan arama çalışmaları sonucu Norveç'e ait bölge içinde Batı Avrupa'nın en zengin petrol ve doğal gaz yatakları bulundu Büyük bölümü dış ülkelere satılan petrol ülke için önemli bir gelir kaynağıdır Ülkenin tek kömür yatağı Svalbard adalar grubundan Spitsbergen'dedir

SSCB sının yakınındaki Varanger Fiyordu çevresinden ve bazı başka yataklardan demir cevheri elde edilir Titan üretmekte yararlanılan ilmenit yatakları çok zengindir Ayrıca kükürt ve bakır çıkartılır Hidroelektrik santrallardan elde edilen enerjinin büyük bölümü yurtdışından getirtilen maden cevherlerinin ergitilmesinde kullanılır Alüminyum ve demir alaşımları bu sanayi dalının başlıca ürünleridir Norveç dışarıya işlenmiş alüminyum ve nikel satar Öbür sanayi dalları azotlu gübre üretimi, kerestecilik, gazete kâğıdı üretimi ile gemi ve petrol platformu yapımını içeren mühendislik işleridir

Norveç'te, çiftçilikle uğraşanlar sanayide çalışanlardan daha azdır Başlıca ürünler, hayvan yemi olarak kullanılan saman ve kök bitkilerle arpa, yulaf ve patatestir Buğday üretimi artmakla birlikte Norveç'in tahıl gereksiniminin büyük bölümü hâlâ dışarıdan satın alınarak sağlanmaktadır Çiftçilerin çoğu kendi topraklarını işler Kürk elde etmek için mavi tilki, gümüş renkli tilki ve mink beslenir Norveç'in balık avlama alanı çok geniştir En çok morina, kaplin ve çaça avlanır Ama aşırı avlanma yüzünden balık sayısı giderek azalmaktadır Örneğin, ülkenin kıyı sularında ringa balığının soyu hemen hemen tükenmiştir Avlanan balıkların bir bölümünden balık unu ve yağı elde edilir, geri kalanı da konservelenir Bahar ve yazları Kuzey Buz Denizi'nde fok avlanır Norveç bir
zamanlar balina avcılığında dünyanın başta gelen ülkesiydi (bak Balina)

Ulaşım

Norveç gibi dağlık ve karlı ülkelerde kara ve demiryollarının yapımı ve bakımı zor ve pahalıdır Ülkeyi boydan boya geçen bir demiryolu Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyindeki Bodö'ye kadar uzanır İsveç'te çıkarılan demir cevheri Norveç'in en kuzeyindeki Narvik limanına trenlerle taşınır 2400 kilometrelik bir karayolu Oslo'dan SSCB sınırındaki Kirkenes'e uzanır

Yaygın kara ve demiryollarına karşın, Norveç'in ana ulaşım yolu denizdir Kıyı boyunca ve fiyortların içlerinde küçük buharlı ve motorlu tekneler kullanılır Kıyı gemiciliğinin yanı sıra, Norveç dünyanın en büyük deniz ticaret filolarından birine sahiptir Gemilerin yarısı petrol tankerleridir; geri kalanların çoğu başka ülkeler arasında mal taşıyarak Norveç'e gelir sağlar Uluslararası seferler yapan İskandinav Havayolları (SAS) bir Norveç, İsveç ve Danimarka ortaklığıdır

Tarih

Norveç kıyılarında İÖ 7000'lerde insanların yaşamış olduğu, bulunan ilkel taş aletlerden anlaşılmaktadır İÖ 5000'lerde avcılık ve balıkçılık yapan toplulukların bulunduğu Norveç'te İÖ 3000'lerde tarım ve hayvancılıkyapılmaya başladı İskandinav ülkelerinin eski halkları olan Vikingler İS 8 ve 11 yüzyıllar arasında Avrupa'nın çeşitli bölgelerine akınlar düzenlediler ve kıtanın büyük bölümünü ele geçirdiler Bu seferler sırasında Konstantinopolis'e (bugün İstanbul) kadar geldiler; İrlanda, İzlanda ve Grönland'a yerleştiler Hatta bazıları Kuzey Amerika kıyılarına ulaştı Vikingler, çoktanrılı dinlerini bırakıp Hıristiyan olmadan önce çok hareketli ve savaşçı bir kavimdi {bak İskandinav Efsaneleri; ViKİNGLER)

Norveç İS 872'de, düşmanlarını yeninceye kadar saçlarını kesmemeye yemin eden ve Sarışın ya da Güzel Saçlı Harald olarak tanınan I Harald'ın önderliğinde tek krallık halinde birleşti

1000 dolaylarında Norveç'te Hıristiyanlık yayılmaya başladı Kral Olav Tryggvason'un halkı zorla Hıristiyanlaştırma girişimi kabile şeflerinin tepkisine yol açtı Sonradan Aziz Olav olarak anılan kuzeni II Olav onun bu çabasını sürdürdü Bu yüzden çıkan savaştan sonra Norveç'in yönetimi 1030'da İngiltere ve Danimarka Kralı Canute'un eline geçti {bak Canute) Canute ölünce Aziz Olav'ın oğlu I Magnus Norveç kralı oldu (103547)
13 yüzyıla kadar Norveç kralları hem kendi ülkelerini, hem de İskoçya'nın bir bölümü ile Hebrid, Shetland, Orkney ve Far Öer adalarını, İzlanda'yı ve Grönland'ı yönettiler

1319'da Norveç ile İsveç tek kralın yönetiminde birleşti 1397'de Danimarka'nın da onlara katılmasıyla iç işlerinde özerk, ama ortak bir dış politika izlemeyi amaçlayan Kalmar Birliği oluştu İsveç'in 1523'te bağımsızlığını kazanarak ayrılmasıyla bu birlik dağıldı 1536'da ise Norveç doğrudan Danimarka'ya bağlandı ve 1814'te Danimarka egemenliği kırılıncaya değin bağımsızlığını kazanamadı 17 Mayıs 1814 günü bağımsız bir krallık olan Norveç bağımsızlığına destek sağlayamadı ve bu kez de İsveç krallığına bağlandı İsveç kralı iki ülkenin de kralıydı; ama Norveç'in kendi içişlerini yürütecek bir hükümeti, parlamentosu ve yasaları vardı 19 yüzyılın ikinci yarısında Norveç'te güçlü bir bağımsızlık isteği ortaya çıktı Sonuçta ülke 1905'te İsveç'ten ayrıldı ve bağımsız bir krallık oldu

Norveç I Dünya Savaşı'nda tarafsız kaldı II Dünya Savaşı başladığında da, tarafsız kalacağını duyurdu Ama 1940 Nisan'ında Norveç'e saldıran Alma 1ar, Norveç ve Müttefik birliklerinin direnişini kırdılar Kral hükümet üyeleriyle birlikte İngiltere'ye sığındı Almanlar, adı sonradan birçok ülkede hain anlamında kullanılan Norveçli Vidkun Quisling yönetiminde bir hükümet kurdular Ama Norveç halkı Almanlar'ı ülkesinden kovmak için var gücüyle mücadele etti Balıkçı tekneleri Norveç'ten Shetland Adaları'na mülteci götürmek ve oradan aldıkları Müttefik ajanlarını ülkeye sokmak için öyle sık sefer yapıyordu ki, "Shetland otobüsüne binmek" halk arasında yaygın bir terim oldu Savaştan sonra Norveç NATO'ya (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) katıldı
Storting adı verilen Norveç parlamentosu, 18 yaşını doldurmuş kadın ve erkek yurttaşların oylarıyla dört yıl için seçilen üyelerden oluşur

Norveç'te 1935'ten sonra bazı kısa aralar dışında sürekli iktidarı elinde tutan İşçi Partisi'nin 1965'te uğradığı yenilgi bir koalisyon hükümetleri dönemini açtı Bu dönemde Muhafazakâr ya da İşçi ağırlıklı ve kısa ömürlü hükümetler birbirini izledi Muhafazakâr Parti'nin tek başına iktidarda kaldığı dört yılın ardından Norveç'in ilk kadın başbakanı Gro Harlem Brundtland'ın 1986'da kurduğu İşçi Partisi azınlık hükümeti seçimlerin ortaya çıkardığı yeni tablo üzerine Ekim 1989'da istifa etti Muhafazakâr Parti lideri Jan Peder Syse başkanlığındaki merkez sağ azınlık hükümeti yaklaşık bir yıl görevde kaldıktan sonra, Norveç'in Avrupa Topluluklarıyla (AT) ilişkilerinin geleceği konusunda kendi içinde anlaşmazlığa düşerek, Kasım 1990'da yerini yeniden İşçi Partisi azınlık hükümetine bıraktı Norveç'in çok sevilen kralı V Olav'ın 17 Ocak 1991'deki ölümüyle tahta oğlu V Harald geçti

Balıkçılık, deniz ticareti, madencilik ve petrol üretimi sayesinde 1970'lerde hızlı bir gelişme içine giren Norveç ekonomisi 1980'lerin sonlarından başlayarak işsizlik ve durgunluk gibi ciddi sorunlarla karşı karşıya geldi Buna bağlı iflaslar ve ihracat gerilemesi İşçi Partisi azınlık hükümetini mali alanda köklü düzenlemelere başvurmak zorunda bıraktı Belirli kesimlerin muhalefetine karşın, hükümet Ekim 1992'de Avrupa Ekonomik Alanı'na katılma antlaşmasını imzaladı Ardından Norveç Parlamentosu 19 Kasım'da AT'ye üyelik başvurusunda bulunma kararını onayladı

Kültür ve Sanat Yaşamı

Norveç birçok ünlü sanatçı ve yazar yetiştirmiştir Norveç halk müziğinin ruhu, kemancı Ole Bull'un (181080), Johan Svendsen'in (18401911) ve Edvard Grieg'in bestelerinde yaşar (bak GRIEG Edvard) Eski Norveç edebiyatı büyük ölçüde, sağa adı verilen eski Norveç masallarından oluşur (bak Sağa) Sagaların çoğu İzlanda'ya yerleşen

Norveçlilerde yazılmıştır Norveç'in en ünlü çağdaş yazarları arasında şair, romancı ve oyun yazarı Björnstjerne Björnson (18321910), romancı Knut Hamsun (18591952) ve romancı Sigrid Undset (18821949) sayılabilir Henrik Ibsen çağının en büyük oyun yazarlarından biri olarak kabul edilir (bak Ibsen Henrik) Norveçli sanatçı Edvard Munch (18631944) Dışavurumcu akımın başta gelen ressamlarındandır Oslo'daki Frogner Parkı' nı çok büyük boyutta erkek, kadın ve çocuk heykelleriyle donatan usta heykelci Gustav Vigeland (18681943) da Munch gibi dünya çapında ünlüdür

Halkın okumaya çok meraklı olduğu Norveç'te her yıl 5000'in üstünde yeni kitap yayımlanır Zengin bir tiyatro geleneği vardır ve kurumlaşmış tiyatrolardan başka birçok gezici tiyatro ülkenin her yanına çeşitli tiyatro oyunlarını götürmektedir
Norveç kâşifleriyle de tanınan bir ülkedir Ünlü kâşifler Roald Amundsen ve Fridtjof Nansen'e ilişkin bilgileri kendi maddelerinde bulabilirsiniz (Ayrıca bak KUTUPLARIN Keşfİ) Öbür ünlü Norveçli kâşifler, Kızıl Erik (bak Kizil ERİK) ve Leif Eriksson ile günümüz gezgini Thor Heyerdahl'dır (bak HEYERDAHL Thor) Norveçli bilim adamı Vilhelm Bjerknes (18621951) ve oğlu Jacob (18971975) ise hava tahmini konusunda önemli çalışmalar yürütmüşlerdir

DEVLETİN ADI: Norveç Krallığı

BAŞŞEHRİ: Oslo

YÜZÖLÇÜMÜ: 323878 km2

NÜFUSU: 4283000

RESMİ DİLİ: Norveççe (Bokmal, Nynorsk), Samisk (Laph)

DİNİ: Norveç Lüther

PARA BİRİMİ: Krone (= 100 Ore)

İskandinavya Yarımadasının kuzeyini ve batısını ihtivâ eden, Batı Avrupa'nın en kuzeyinde kalan bağımsız bir krallık


Târihi






Norveç târihi hakkında yazılmış ilk yazılı dökümanlara göre, ülke topraklarında, 9 yüzyıla kadar, Alman kabilelerinin kurmuş olduğu birçok küçük krallıklar vardı 872 yılında Kral Harold the Fairhaired, bu krallıkları tek bir Norveç Krallığı altında birleştirdi O zamanlar ülke, Nortuagua veya Nordveg adıyla bilinirdi 1000 yılına kadar Norveç'in ilk yerlileri olarak bilinen Vikingler, yaptıkları sağlam gemilerle Avrupa'da birçok yerlere saldırdılar İnsanların korku içinde yaşamalarına sebep oldular Gittikleri yere kan, vahşet, ölüm ve korku götürüyorlardı Fakat çok geçmeden ekonomik sıkıntılar sebebiyle meydana gelen iç çatışmalar, Norveç'i huzursuz bıraktı Arkasından 14 yüzyıl başlarında 'Kara Ölüm' adını verdikleri veba hastalığı Norveç halkına ölüm ve dehşet getirdi Hemen hemen nüfûsun yarısı bu hastalıktan öldü Hıristiyanlığın ülkeye girdiği sıralarda, mükemmel olan tarım, ticâret ve denizcilik felce uğradı Norveçlilerin deniz üstünlüğünün yerini, derin ve acı bir fakirlik aldı


1397 yılında İsveç, Danimarka ve Norveç, Danimarka Kralı idâresi altında Kalmar birliğini kurdular 1523'te İsveç bu birlikten ayrıldı 1814 yılına kadar Danimarka'ya bağlı olarak yaşayan Norveç, 17 mayıs 1814'te Eidsvoll'da bir bağımsızlık deklerasyonu yayınladı Yeni bir meclis açarak, ilk anayasasını hazırladı 1905 yılında Danimarkalı Prens Charles'in Norveç Kralı îlân edilmesiyle de, ülke tam bağımsız bir krallık hâline geldi
Norveç Birinci Dünyâ Harbi esnâsında tarafsızlığını îlân etti Buna rağmen, savaş boyunca 2000 Norveçli denizci öldürüldü İkinci Dünyâ Harbi patlak verdiğinde Norveç yine tarafsız idi Fakat Almanlar, 9 Nisan 1940 târihinde İskandinavya Yarımadasına taarruz etti Norveç, 1945 yılına kadar Alman işgali altında kaldı Alman Nazi iktidarı, 35000 Norveçliyi tevkif etmiş ve 1500'ü aşkın Yahûdîyi yerlerinden kovmuştu Bunun üzerine Norveç, müttefikler tarafında yer aldı Ülkenin işgali 8 Mayısta Almanların çekilmek zorunda kalmasıyla son buldu Sürgüne gönderilmiş olan Kral Haakon, ülkesine dönerek tekrar Norveç birliğini sağladı


Harbin getirdiği felâketler Norveç'i oldukça yıpratmıştı Müttefik kuvvetlerin, Alman ordularını mağlup etmesiyle, Alman işgâlinden kurtulan Norveç yine müttefik kuvvetlerin dış yardımlarıyla ekonomisini çıkmazdan kurtarabildi ABD'nin sağladığı 350 milyon dolarlık Marshall Plânı yardımı Norveç'i rahatlattı Batı ve Doğu arasında stratejik bir mevkide yer alması ve Rusların Çekoslovakya'yı işgal etmesi yüzünden 4 Nisan 1949'da NATO'ya katıldı


1930 yılından beri iktidarda bulunan İşçi Partisi, 1965 yılında anti-sosyalist partilerin koalisyona gitmeleri üzerine düştü Yerine Merkez Partili Per Borten başkanlığındaki koalisyon hükümeti geldi 1971 yılında Ortak Pazar üyeliği için ortaya çıkan meseleler sebebiyle bu hükümet de düştü 1972 de yapılan halk oylaması neticesinde Ortak Pazar üyeliği, % 47 kabule karşılık % 53 hayır oyu ile reddedildi


1981 seçimlerinde anti-sosyalist iktidar, ezici bir üstünlükle tekrar hükümet oldu Yeni hükümet, Muhafazakâr Parti liderliğinde ülke yönetimini ele aldı 1985 seçimlerini İşçi Partisi kazanarak Brundtland başbakan oldu 1989 seçimlerinde İşçi Partisinin oy kaybetmesi üzerine Brundtland 1989 Eylülünde başbakanlıktan çekildi Muhafazakâr Parti başkanı Jan Peder Syse başkanlığında azınlık hükümeti kuruldu 1990'da Norveç'in Avrupa topluluklarıyla münâsebetlerinin geleceği konusunda Muhâfazakâr Parti kendi içinde anlaşmazlığa düşmesi üzerine hükümet istifâ etti Yerine yeniden İşçi Partisi azınlık hükümeti kurdu Ülkenin çok sevlien kralı V Olav'ın 17 Ocak 1991'de ölümü üzerine tahta oğlu V Harold geçti Hükümet 1992'de Avrupa Ekonomik Alanına katılma anlaşması imzâladı Arkasından parlemantoda onaylanan kararla hükümet AT'ye üyelik başvurusunda bulundu


Fizikî Yapı


Norveç, Batı Avrupa'nın en kuzeyinde bulunan ve kabaca İskandinavya Yarımadasının kuzey ve batısını ihtivâ eden bir ülkedir 57° 58' ve 77° 11' Kuzey enlemleriyle 4° 39' ve 31° 10' doğu boylamları arasında yer alır Kuzey Kutup Dâiresi, ülkenin en dar yerinden geçer ve yaklaşık üçte bir topraklarını dâire içerisine alır


Doğusunda Finlandiya, İsveç ve Rusya vardır Kuzeyi, Kuzey Buz Denizi ve Barents Denizi, batısı Atlantik Okyanusu (Norveç Denizi) ve güneyi Skagerrak ve Kuzey Deniziyle örtülüdür Yüzölçümü 323878 km2dir Kıyıları boyunca, yaklaşık 150000'in üzerinde ada ve deniz kayalıkları mevcuttur Norveç yüzölçümü, kolonileriyle birlikte 387014 km2ye ulaşır Bu yüzölçümüyle, Rusya Federasyonu hâriç, Avrupa'nın beşinci büyük ülkesidir Kuzeyde yaklaşık 650 km uzağındaki Svalbord, 1000 km batıdaki Jan Mayen Adası, Antarktika, yakınlarındaki Bouvet ve Peter I Adaları ve Avrupa'daki en büyük buzul olan 890 km2lik Jostedalsbre Buzul Adası, sâhip olduğu başlıca büyük toprak parçalarıdır






Norveç, kuzeyden güneye, Kuzey Buz Denizi ile Kuzey Denizi arasında yaklaşık 1800 km uzunluğa sâhiptir En geniş yeri 435 km ile 60° kuzey enleminin geçtiği yer ve en dar yeri ise 68° kuzey enleminin geçtiği 6 km'lik Tysfjord'dan, İsveç sınırına uzanan şerittir Bütün kıyılarının hemen her tarafı fiordlarla kırılmıştır Bâzan bu su girintileri iç kısma 150 km kadar girebilmektedir


İskandinavya Yarımadasının omurgasını teşkil eden eski zaman kristal dağ kütlelerinin büyük bir bölümü Norveç toprakları boyunca uzanır Bu dağların güney Norveç'te kalan kısmına Langfjelteno (Uzun Dağlar) adı verilir Aynı zamanda bir yayla görünümündedir Bu yüzden diğer bir adı da Hardanger Yaylasıdır Ortalama 1000 m yüksekliğindeki bu dağlık bölgenin en yüksek yeri olan 2469 metrelik Galdhopiggen Tepesi, ülkenin de en yüksek yeridir Uzun Dağlar, kuzeye doğru gittikçe yükselir Bu dağ zincirinin diğer önemli olanları Jotunheim, Doğrefiell (Doğre Dağları) ve Kjolen dağlarıdır Ülke, dağların ve fiyortların (su girmeleri) durumuna göre altı bölgeye ayrılır, Bunlar Ostlandet, Sorlandet, Vestlandet, Trondelag, Kuzey Norveç ve Svalbard (Spitsbergen) bölgeleridir
Ostlandet, Norveç'in en önemli ve en verimli topraklara sâhip bölgesidir Bölgede yaklaşık 580 km uzunluğundaki ülkenin en uzun nehri olan Glomma Nehri ve en büyük gölü olan 375 km2 yüzölçümlü Mjosa Gölü yer alır Sorlandet, ülkenin ancak % 5'ini ihtivâ eder Vestlandet bölgesiyse, en engebeli ve devamlı karlı dağların ve derin su girmelerinin (fjord= fiyort) bulunduğu bölgedir




Ülkenin güneyine yakın orta bölümde bulunan büyük Trondheim Fjord (su girmesi) civârındaki nispeten alçak yerler, Trondelag bölgesine âittir Bu bölge oldukça verimli topraklara sâhiptir Trondelag bölgesi umûmiyetle geniş ve açık arâzilerden teşekkül etmiştir


Kuzey Norveç, ülkenin en geniş bölgesidir Norveç'in en kuzeyinde kalan bölge en az nüfusludur Göçebe çobanların yaşadığıFinnmark Yaylasının bulunduğu bu bölge, Norveç topraklarının % 35'ini ihtivâ eder Norveç'in yaklaşık 650 km kuzeyinde, Kuzey Buz Denizinde yer alan Şvalbard Adaları 62700 km2lik bir yüzölçüme sâhiptir


Nüfus ve Sosyal Hayat






Norveç nüfûsu 4283000'dir Norveç, nüfus yoğunluğu bakımından İzlanda hâriç, Avrupa'nın en küçük ülkesidir Km2ye ancak 13 kişi düşmektedir İkinci Dünyâ Harbinden sonraki dönemde yıllık nüfus artış oranı % 2'yi geçmemiştir Nüfûsun % 44,2'ye yakın bir bölümü şehir merkezlerinde oturur


Nüfus dağılımı, bölgelere göre eşit değildir Kuzey toprakları çok seyrektir Toplam nüfusun yaklaşık % 75'i Oslo-Trondheim arası bölgededir
Ülkenin en kalabalık yeri Oslo ve çevresi, toplam nüfûsun % 40'ına sâhiptir
Bugünkü Norveç resmî dili iki tânedir, Bokmal (Kitap dili) ve Nynorsk (Yeni Norveç=Yeni İskandinav) Bakmal, Danimarka dilinden Norveçleştirilmiş bir dildir Nüfûsun dörtte biri ise Nynorsk dilini konuşur




Norveçliler, resmî dilden başka, birbirinden farklı yüzlerce lehçelerle konuşur Bu lehçeler, iki ana dil grubundan türemiştir Bunlardan biri ülkedeki en büyük topluluk olan Sea Lapps'ın (Denizci Laponyalılar) konuştuğu dil, diğeriyse, en küçük topluluk olan Lpps'lerin (Samer Laponyalılar) konuştuğu Samisk (Laponyaca) dilidir Ayrıca Almanca, özellikle ticârî alanda oldukça yaygın durumdadır






Ülkenin dîni, resmî olarak Protestan Lutherist'dir Halkın % 90'ı bu inançtaki devlet kiliselerine bağlıdır Nüfûsun % 4'üyse çeşitli Metodist, Katolik, Baptist, Yahûdî ve Ortadoks gruplarından teşekkül etmiştir Oslo çevresinde Pancap dili konuşan yaklaşık 25000 Pakistanlı Müslüman mevcuttur


Siyâsî Hayat


Norveç, anayasaya sâhip, soydan soya geçen bir monarşik rejimle idâre edilir Devlet başkanı kraldır Kralın, hükümetle berâber yürütme gücü vardır Kânunlardaki kralın imzâları, hükümet içindeki ve parlamentoya karşı sorumlu bir bakan tarafından yeniden tasdik edilir Kral sâdece sembolik hükümet başkanıdır


Yasama meclisi 155 üyeden meydana gelir Seçimlerde oy kullanma yaşı 18'dir Yargı gücü, Yüce Divan yâni Yüksek Mahkemededir Hükümet kabinesi, bir başbakan ve yedi üyeden meydana gelir Üyeler, en az 18 yaşında ve Protestan (muhafazakâr) Luther Devlet Kilisesi üyesi olmak mecbûriyetindedirler Çoğu parlamenter sistemlerin aksine, hükümet kabinesi ve kral, meclisi feshedemez ve yeni seçimlere gidemez Meclis dört yıl için seçilir Yargı gücü, yasama ve yürütme güçlerinden bağımsız ve ayrı bir güçtür Kânûnî meselelerde en üst mercidir


Norveç, idârî olarak 19 eyâlete, bunlar da 450'den fazla belediyeye ayrılmıştır Eyâlet yönetimi hükümeti temsil eden bir Eyâlet Yürütme Konseyinin elindedir Ülke, ayrıca polis ve şerif sorumluluk bölgelerine bölünmüştür Mahallî idâre, Belediye Konseylerine bırakılmıştır Eyâlet ve belediye seçimleri iki yılda bir yapılır
Norveç, Doğu-Batı arasında köprü siyâseti içindedir Rusya Federasyonuna (Eski Sovyet Rusya) komşu olması, ülkeyi 1949 yılında NATO üyesi olmaya zorlamıştır


Ekonomi





Norveç topraklarının ancak % 3'lük küçük bir kısmı tarıma müsâittir Ormanlık alanlar yüzölçümün yaklaşık % 21'ini meydana getirir ve oldukça verimlidir Ülkenin dörtte üçüne yakın bir bölümünü kayalık arâzi, su, bataklık ve buz teşkil etmiştir Norveç, bir zamanlar Avrupa'nın en fakir ülkelerinden biriyken, etrâfını çeviren sulardan elde ettiği petrol ve tabiî gaz sâyesinde, dünyânın en zengin ülkelerinden biri hâline geldi
Norveç, İskandinav ülkelerine göre tarım ve çiftçilik açısından geridir Soğuk ve don iklimi tahıl yetiştirmeyi sınırladığı için, umûmiyetle hayvancılığa dönmüşlerdir Daha çok süt ineği, koyun ve keçi yetiştirilir Tarım alanında ise daha çok arpa, yulaf, patates, hayvanlar için yem, kıyı bölgelerinde ise elma, çilek, erik yetiştirilir Stavanger şehri güneyinde yer alan Jaren bölgesi ise ılımlı iklimin tesiriyle tarım ve hayvancılık alanında bir hayli gelişmiştir Özellikle turfanda sebzeler, kümes hayanları üretimi ve et üretimi açısından zengindir






Norveç, deniz ürünleri, balıkçılık ve balina avcılığı alanlarında oldukça gelişmiştir Yılda ortalama 7500 fok balığı yakalanır Halkın % 2'si balina avcılığıyla uğraşır Balinacılık, millî gelire % 1 oranında katkıda bulunur Halkın üçte biri îmâlât sanâyiinde çalışır ve yaklaşık millî gelirin altıda biri bu sektörden elde edilir


1960 yılından sonra Kuzey Denizinde, güneybatı kıyılarından yaklaşık 300 km uzaklıktaki Norveç sularından elde edilen petrol ve tabii gaz, ekonominin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır Çalışan nüfûsun yarısına yakın bir bölümü bu alanda istihdam edilir Özellikle Kuzey Denizine en yakın bulunan Stavonger bölgesinde petrolün büyük önemi vardır Petrol-gaz endüstrisi yanında ayrıca metal ürünleri ve makina sanâyii, kâğıt endüstrisi, odun ve odun ürünleri, gıdâ ve meşrubat sanâyii mevcuttur Ayrıca gemi yapımı, mühendislik, kimyâ sanâyii de vardır Başlıca yeraltı kaynakları (mineralleri), petrol, bakır, tabi gaz, nikel, demir, çinko, kurşun ve alüminyumdur Diğer ekonomik kaynaklar arasında kerestecilik, saf çelik üretimi ve et ile elektrik enerjisi üretimi yer alır
İş gücünün % 7,4'ü tarım, % 20,5'i endüstri ve % 29'u diğer hükümet ve kamu hizmetlerindedir


Dünyânın altıncı büyük ticâret filosuna sâhiptir Başlıca ihraç maddeleri, gemi, mâden filizi, alüminyum, balık, kereste, kâğıt ve kimyevî madde ürünleridir
Norveç, dünyâ ortalamalarına göre, kişi başına düşen enerji miktarı bakımından çok zengindir Su gücünün oldukça bol olmasıyla Norveç, elektrokimyâ ve elektrometalurji ürünlerinde önemli bir ülke olmuştur Bu alan nitrojen, alüminyum da ihtivâ etmektedir Norveç, Rusya Federasyonu ile birlikte işlettiği Svolbard bölgesi kömür yataklarından yaklaşık olarak yılda 300000 ton kömür elde etmektedir


Norveç, ulaştırma alanında daha çok su yolu (gemi) bakımından gelişmiştir Demiryolları yaklaşık 4180 km uzunluğunda olup, % 60'ı elektriklidir Karayolları 88800 km olup, % 70'i asfalttır Otomobil ülkede ulaştırma sistemine hâkimdir
Gemilerin % 40'ı 100 groston ve yukarısı olup, yaklaşık 30000 mürettebatlıdır Ticârî filosu ülkeye oldukça gelir getirmektedir Nüfûsun % 9'u ulaştırma sektöründe çalışır Ülkede hava ulaşımının sağlandığı 47 havaalanı vardır
Oslo, ülkenin en büyük iç ve dış ticâret merkezi olup, en önemli limanıdır İthâlâtı: Ham petrol gemileri, otomobil, makina, kumaş İhracatı: Ham petrol, tabiî gaz, gemi ve çeliktir İthâlâtının yarısı ve ihrâcâtının üçte ikisini Ortak Pazar ülkeleriyle yapar İngiltere, ABD, İsveç, Almanya, Danimarka ticârî münâsebeti olan ülkelerin başlıcalarıdır

Norveç Tarihi


Norveç tarihi hakkında yazılmış ilk yazılı dökümanlara göre, ülke topraklarında, 9 yüzyıla kadar, Alman kabilelerinin kurmuş olduğu birçok küçük krallıklar vardı 872 yılında Kral Harold the Fairhaired, bu krallıkları tek bir Norveç Krallığı altında birleştirdi O zamanlar ülke, Nortuagua veya Nordveg adıyla bilinirdi

1000 yılına kadar Norveç'in ilk yerlileri olarak bilinen Vikingler, yaptıkları sağlam gemilerle Avrupa'da birçok yerlere saldırdılar İnsanların korku içinde yaşamalarına sebep oldular Gittikleri yere kan, vahşet, ölüm ve korku götürüyorlardı Fakat çok geçmeden ekonomik sıkıntılar sebepiyle meydana gelen iç çatışmalar, Norveç'i huzursuz bıraktı

Arkasından 14 yüzyıl başlarında "Kara Ölüm" adını verdikleri veba hastalığı Norveç halkına ölüm ve dehşet getirdi Hemen hemen nüfusun yarısı bu hastalıktan öldü Hıristiyanlığın ülkeye girdiği sıralarda, mükemmel olan tarım, ticaret ve denizcilik felce uğradı Norveçlilerin deniz üstünlüğünün yerini, derin ve acı bir fakirlik aldı

1397 yılında İsveç, Danimarka ve Norveç, Danimarka Kralı idaresi altında Kalmar birliğini kurdular 1523'te İsveç bu birlikten ayrıldı 1814 yılına kadar Danimarka'ya bağlı olarak yaşayan Norveç, 17 mayıs 1814'te Eidsvoll'da bir bağımsızlık deklerasyonu yayınladı Yeni bir meclis açarak, ilk anayasasını hazırladı 1905 yılında Danimarkalı Prens Charles'in Norveç Kralı ilan edilmesiyle de, ülke tam bağımsız bir krallık haline geldi

Norveç Birinci Dünya Savaşı esnasında tarafsızlığını ilan etti Buna rağmen, savaş boyunca 2000 Norveçli denizci öldürüldü İkinci Dünya Savaşı patlak verdiğinde Norveç yine tarafsız idi Fakat Almanlar, 9 Nisan 1940 tarihinde İskandinavya Yarımadasına taarruz etti Norveç, 1945 yılına kadar Alman işgali altında kaldı Alman Nazi iktidarı, 35000 Norveçliyi tevkif etmiş ve 1500'ü aşkın Yahudiyi yerlerinden kovmuştu Bunun üzerine Norveç, müttefikler tarafında yer aldı Ülkenin işgali 8 Mayısta Almanların çekilmek zorunda kalmasıyla son buldu Sürgüne gönderilmiş olan Kral Haakon, ülkesine dönerek tekrar Norveç birliğini sağladı

Savaşın getirdiği felaketler Norveç'i oldukça yıpratmıştı Müttefik kuvvetlerin, Alman ordularını mağlup etmesiyle, Alman işgalinden kurtulan Norveç yine müttefik kuvvetlerin dış yardımlarıyla ekonomisini çıkmazdan kurtarabildi ABD'nin sağladığı 350 milyon dolarlık Marshall Planı yardımı Norveç'i rahatlattı Batı ve Doğu arasında stratejik bir mevkide yer alması ve Rusların Çekoslovakya'yı işgal etmesi yüzünden 4 Nisan 1949'da NATO'ya katıldı

1930 yılından beri iktidarda bulunan İşçi Partisi, 1965 yılında anti-sosyalist partilerin koalisyona gitmeleri üzerine düştü Yerine Merkez Partili Per Borten başkanlığındaki koalisyon hükümeti geldi 1971 yılında Ortak Pazar üyeliği için ortaya çıkan meseleler sebepiyle bu hükümet de düştü 1972 de yapılan halk oylaması neticesinde Ortak Pazar üyeliği, %47 kabule karşılık %53 hayır oyu ile reddedildi

1981 seçimlerinde anti-sosyalist iktidar, ezici bir üstünlükle tekrar hükümet oldu Yeni hükümet, Muhafazakar Parti liderliğinde ülke yönetimini ele aldı 1985 seçimlerini İşçi Partisi kazanarak Brundtland başbakan oldu 1989 seçimlerinde İşçi Partisinin oy kaybetmesi üzerine Brundtland 1989 Eylülünde başbakanlıktan çekildi Muhafazakar Parti başkanı Jan Peder Syse başkanlığında azınlık hükümeti kuruldu

1990'da Norveç'in Avrupa topluluklarıyla münasebetlerinin geleceği konusunda Muhafazakar Parti kendi içinde anlaşmazlığa düşmesi üzerine hükümet istifa etti Yerine yeniden İşçi Partisi azınlık hükümeti kurdu Ülkenin çok sevlien kralı V Olav'ın 17 Ocak 1991'de ölümü üzerine tahta oğlu V Harold geçti Hükümet 1992'de Avrupa Ekonomik Alanına katılma anlaşması imzaladı Arkasından parlemantoda onaylanan kararla hükümet AT'ye üyelik başvurusunda bulundu