Dünya Edebiyatı-Hollanda Edebiyatı

Lisan:
Orta Almanca’nın bir kolu olan Hollanda’ca, Ortaçağ eski Frank ve Sakson dillerinin birbirleriyle karışmasından meydana gelmiştir ve iki esas lehçeye ayrılır:
a — Flaman dili: Belçika'nın ve Hollanda'nın en fazla Almanlarla meskûn mıntıkalarında görüşülür
b — Bugünkü Hollanda'da görüşülmekte olan asıl Hollandacadır
Sonuncu olan Hollanda lisanı daha XVI i asırdan itibaren bugünkü şeklinde memleketin yazı ve resmî dili olarak teşekkül etti
En eski anıtlar: Şehir Kanunu ve Kronikler, yabancı romantik şiirin taklidi, İncilin tercümesi (Delft 1477), Brill'in gramerleri (1864) ve Weiland'm Kamusu (1799)Edebiyat:
Poetik edebiyatın teşekkülünde bir yandan Fransız (sanat şiiri) ve diğer yandan da Alman şiiri (Halk şiiri) müessir olmuştur
Hollanda halk şiirinin baş yaratması, Reineke Fuçhs'un “Hayvan Des­tanı,, ile “Halk Şarkıları” dır
Hollanda sanat şiirinin babası Jakob van Maerland'dır Onun halef­leri olan kafiye kronistleri: Jan de Clere, Jan van Heelu, Willem van Hildegderberch, Dirk Potter ile darbımesel şiirleri (Lainspiegel, Dietsche doctrinael 1345) dır
Jan van Ruysbrock (1294 -1381) zamanının en mistik şairlerindendi ve “Ruhi Düğün„ü ile şöhret bulmuştur
Mukaddes ruhun ölümünden : «Tanrı bütün mahlûkları sever O bizi tutar ve biz onu severek kucaklar ve hakiki bir çıplaklık içinde sararız»
XVI i yüzyılda Hollanda, hümanizmin doğduğu yerdi Büyük de­mokrat ve ticaret şehri olan Amsterdam ve Hanvers ona temiz deniz havası içinde serbest hayat teşekkülü ile yer hazırladı
1466 da Rotterdam’da doğan ve Deventer’de hümanizm tahsili yapan ve on sene kadar da bir manastırda kaldıktan sonra İtalya’da, İngiltere'de ve Almanya'da uzun yolculuklar yapmış bulunan Rotterdamlı Erasmus Lof der Zot heid — (Deliliğin Methi) eserini diğer eserler gibi Lâtince yazdı ve hemen Hollanda diline çevirdi
Güzel, hafifmeşrep ve fakat Katolik bir kadın olan Anna Bijns'in lirik yaprakları Hanversin sokaklarında gizlenmiş olan iştiyaklı aktüaliteye galebe çaldı Oldenbarneveldt (Palamedes veyahut Ölmüş Masumiyet) adlı eserinde Cumhuriyeti Moritz von Oranien'e karşı müdafaa etti ve bir ihtiyar olarak darağacında hayatı sona erdi Sonraların Katolik olan bu önemli adam (Peter ve Paul) efsanesini ve «Luzifer» histerisini yazdı O Tanrıya karşı isyan eder ve semayı saraya, tacı gökkuşağına, mantoyu kubbeyi semaya, dünyayı iskemleye benzetti Fakat ruhî mücade­lede Melek, Mikâile mağlûp olur ve intikam dolayısıyla insanları mah­kûm eder
XVI i yüzyılda ilk Hollanda'ca numune şairi olarak temayüz eden şairler: D Coornhert (1590), Marnix (1598), Spiegel (1612), Hollanda lisa­nının yaratıcısı P C Hofft (1647) bilhassa zikre şayandır Komedinin G A Brederoo (1608), trajedinin de müessisi S Coster (1617) dır Şiir, en önemli bir lirikçi, satirik ve trajedi şairi olan J van den Vondel (1679), halkın çok sevdiği Halk şairi J Cals (1660), J van Brockhuyzen (1707) ve H C Poot (1733) ile çok yükselmişti
Hollanda'da şiir XVII i asrın sonlarına doğru sükût etmeğe başlar ve Fransız tesiri kuvvetlenir XVIII i yüzyılda da yeni bir şair nesli doğar Bu devrin seçkin simaları komedya şairi P Langendijik (1756) ve J Bellamy (1786) dır
Hollanda romanının yaratıcıları da Elis Wolff (1804), H van Alphen (1803), W Bilderdijk (1831) tir Betje Wolf ve Agathe Deken (1804) beraberce yazdıkları hassas mektup romanları ile mensur romanı yarat­tılar
Willem Bilderdijk'in (1831) Torso == Epos'u dünyanın ilk mahvoluşu Homer tarzında yazılmış bir eser olduğundan «Hollandalılar tarafından» tazim edilir
Hollanda da romantik okulunun şairleri Yahudi İsaac da Costa (1860) dır Onun ruhunda aşk yanar ve doğulu ateşiyle Ortodoks'ça, Islahat şiirleri yazdı Hendrick Conscience «Flandern Aslanı» nın müellifidir
Multatuli (1 D Deckor, 1829-1887) inkılapçı romanında «Max Hvelaar veyahut Cavada Hollandalılar» başlıklı eserinde, kendisinin yedi sene me­mur bulunduğu Hollanda Hindistan'ında gördüğü korkunç durumu tersim eder Eseri sayısız Hollanda - Hindistan'ı roman edebiyatının meydana yelmesini sağladı
Tabip ve psikolog Frederik von Eeden (1860) sembolik mensur şiirleri ihtiva eden «Küçük Johannes» i yazdı: Bunda İsa, makas bileyicisi olarak dünyayı tekrar kurtarmak için gelir Albert Verweg'in şiirleri de zikre diğer
Flaman bülbülü olan Guido Gazelle neşeli şarkılarını terennüm eder ve August Vermeylen “Ebedî Yahudilikle,, bir nevi expressionist roman yazdı Realist Luis Couperus esas mevzularını imparatorluk zamanındaki Roma'da “Komediantlar,,, “Heliogabal,,, Stijn Strauvels ise köylü hayatında aradı
Felix Tîmmermann, İsa çocuğunu Flanderler arasında dolaştırır Herman Hejermann'nın sentimental balıkçı dramları “İkbal ümidi,,, Jan Crommelyn'nîn Fransız'ca yazılmış “Maskeli Hakkaki,, Avrupa'nın bir çok şehir­lerinde oynanır Chales de Coster Flamen efsanelerini ve bunun gribi “Ulem Ulenspiegel Efsane,, sini Fransız'ca yazdı ve Lamın Goldsack Hollandalıların sukut devrini tasvir etti
Ulenspiegel istiklâlin kahramanıdır Onun mukabil oyuncusu İspan­yanın zorba II i Filip'tir
Henriette Roland — Holst'un Garibaldi kitabı “De Held en de Schar,, şüphe içinde cereyan eder ki, sosyalist liderinin her günkü en yüksek fikir uçuşu, mağmum alçak arazisi içinde sukut eder ve müzakere için davet edilen halk, liderlerinin fikrine iştirak etmek istemezler

Alıntı