Pedagoji Ders Notları-Eğitimin Hedefleri Konusunda Taksonomik Yaklaşımlar

Bilişsel alan, zihinsel etkinliklerin baskın olduğu davranışların kodlandığı;
duyuşsal alan, öğrenilmiş duyguların kodlandığı;
devinişsel alan, becerilerin kodlandığı alan olarak ele alınabilir
Böyle olmakla birlikte bu alanlar birbirlerinden kopuk değildirler; tersine aralarında yatay ve dikey sıkı bir ilişki vardır Yani öğrenilmiş bir davranış aynı anda bu alanların tümüne birden girebilir Davranışta baskın olan niteliğe göre, o davranış için bilişsel, duyuşsal, devinişsel, ya da algısal bir davranıştır denebilir
Öğrenilmiş davranışlar bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sezgisel olarak sınıflandığı gibi, her alan da kendi içinde basitten karmaşığa, kolaydan zora, somuttan soyuta ve birbirinin önkoşulu olacak şekilde aşamalı olarak sıralanmıştır Bu tür sınıflamalar pek çok eğitimci tarafından yapılmıştır

Bilişsel Alanı Sınıflayanlar
Bilişsel alanı pek çok bilim adamı sınıflamıştır Bunlardan önemli olanlar, burada ele alınıp kısaca incelenmiştir
Bloom Taksonomisi: Bloom, bilişsel alanı bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme olarak altı ve her basamağı da alt basamaklara ayırmıştır
Guilford’un Zekâ Modeli: Guilford zekayı üç boyutlu ele almış ve bunları 1 içerik, 2işlevsel ve 3 ürünsel olarak sınıflamıştır
Bu sınıflamaları da kendi içinde alt bölümlere aşamalı olarak ayırmıştır İçerik boyutu, görsel, işitsel ve kassal duyum, sembolik, sözel ve davranışsal olarak dört alt basamakta toplamıştır İşlevsel boyutu -ki mental operation olarak ele alınabilir ve bilişsel alanla ilgili olandır- bilgi, hatırlama, ıraksal düşünme, yakınsak düşünme ve değerlendirme şeklinde aşamalı olarak sıralamıştır Ürünsel boyutu ise, units, sınıflama, ilişkiler, sistem, çevirme ve doğurgular olarak sınıflamıştır
Gardner’in Çoklu Zekâ Modeli: Zekâyı önce yedi sonra sekiz boyutta ele almış ve
1 Sözel (dilsel) Zekâ,
2 Mantıksal /matematiksel Zekâ,
3 Uzamsal (spotial) Zekâ,
4 Bedensel /devin duyumsal (knestetik) Zekâ,
5 Müziksel (ritmik) Zekâ,
6 İletişimsel (interpersonal) zeka,
7 İçsel (intrapersonal) Zekâ,
8Doğa (naturalistic) Zekâsı
De Corte Modeli: Guilford’un taksonomisinden hareketle bilişsel alanı; 1İletişimi algılama, hatırlama, 2Bilgi ve ürünü yeniden üretme (reproduction of information and productive operation), 3Yorumlama 4Yakınsak düşünme ve 5Iraksal düşünme olarak beş alt basamağa aşamalı olarak ayırmıştır
Taba’nın Sınıflaması: Bilişsel alanı I, II ve III olarak, üç ana bölüme ayırmış ve alan I’i sayma, listeleme, fark etme, gruplama, etiketleme; alan II’yi yorumlama, çıkarım yapma ve genelleme; alan III’ü açıklama ve yordama olarak alt basamaklara bölmüştür Ayrıca hedefleri 1Temel bilgi, 2Düşünme, 3Tutumlar, duygular ve duyarlılık, 4Akademik ve toplumsal beceriler biçiminde aşamalı olarak sınıflamıştır
De Block Taksonomisi: De Block, öğrenilmiş davranışları yöntem, konu ve transfer olarak üçe ayırıp bunları da alt basamaklara aşamalı olarak böler O; 1Yöntemi parçadan bütüne doğru aşamalı olarak bilme, anlama, uygulama, bütünleştirme; 2Konuyu çok sınırlı öğrenmeden temelleri öğrenmeğe doğru aşamalı olarak olgular, kavramlar, ilişkiler, yapılar, yöntemler ve tutumlar; 3Transferi ise özelden genele doğru çok sınırlı bir alanda transfer, daha geniş alana transfer, tüm alanlara transfer olmak üzere sınıflamıştır
Gagne-Merrill Taksonomisi: Gagne’ye göre sekiz tür öğrenme vardır Bu sekiz tür öğrenme temele alınarak taksonomik sınıflamayı önce duyuşsal davranış, devinişsel davranış, belleğe dayalı davranış ve karmaşık bilişsel davranış olarak dört ana bölüme aşamalı olarak ayırmışlardır Sonra bu dört ana bölümü de kendi içinde alt sınıflara bölmüşlerdir 1 Duygusal davranışı işaret öğrenme; 2 Devinişsel davranışı uyarıcı-davranım bağını öğrenme, uyarıcı davranım zincirini öğrenme; 3Belleğe dayalı davranışı sözlü karşılıklarıyla uyarıcı davranım zincirlerini öğrenme, ayırt etmeyi öğrenme; 4Karmaşık bilişsel davranışı ise, kavram öğrenme, ilke öğrenme ve problem çözme şeklinde aşamalı olarak sınıflamışlardır
Gerlach ve Sullivan Taksonomisi: Bilişsel alanla ilgili davranışları aşamalı olarak altı basamağa ayırır Bunlar; 1Kimlik verme, 2Adlandırma, 3Betimleme, 4İnşa etme, 5Düzenleme, 6Yapıp göstermedir

Duyuşsal Alanı Sınıflandıranlar
Bu alanla ilgili sınıflamalar, birçok bilim adamı tarafından yapılmıştır Bu sınıflamalar şu başlıklar altında incelenmiştir:
Krathwohl’un Taksonomisi: Bu alanı kodlayanlardan biri de Krathwohl’dur Duyuşsal olanı alma, tepkide bulunma, değer verme, örgütleme ve kişilik olarak beş ana basamağa, her ana basamağı da kendi içinde alt basamaklara ayırmıştır
G De Landshere Taksonomisi: Duyuşsal alan Landshere tarafından dışsal uyarıcıya kişisel tepkide bulunma ve kişisel olarak başlatma olarak ikiye ayırmış, dışsal uyarıcıya kişisel tepkide bulunmayı da üç alt basamağa bölmüştür
Ruths, Harmin ve Simons Taksonomisi: Duyuşsal alanı özgürce seçme, yapılan seçimin üzerine titreme, seçimi onaylama, seçime göre davranma ve her zaman seçime göre davranma olarak beş basamağa aşamalı olarak ayırmışlardır

Devinişsel Alanı Sınıflayanlar
Bu olanla ilgili sınıflamalar, birçok bilim adamı tarafından yapılmıştır Bu sınıflamalar şu başlıklar altında toplanabilir:
Ragsdale’nin Taksonomisi: Devinişsel alan Rogsdale tarafından hedeflenmiş motor aktiviteler, dilsel motor aktiviteler, duygusal motor aktiviteler olarak üç alt basamağa ayrılmıştır
Guilford’un Taksonomisi: Guilford bu alanı güç, baskı, hız, statik dikkat, dinamik dikkat, koordinasyon ve esneklik olarak sınıflamıştır; fakat bu sınıflamada aşamalılık yoktur
Dave’nin Taksonomisi: Dave bu olanı başlama, manipule etme, dikkat, bitiştirme ve doğal halde yapma olarak aşamalı şekilde sınıflamıştır
Kibler’in Taksonomisi: Kibler devinişsel alanı, çocuğun davranışlarının gelişimini açıklayan ilke ve genellemelere dayanarak kaba vücut hareketleri, iyice koordine hareketler, sözsüz iletişim davranışları, konuşma davranışları gibi dört ana basamakta ve her basamağı da kendi alt basamaklarında aşamalı olarak saptamıştır
Simpson’un Taksonomisi: Simpson bu alanı algılama, kuruluş, kılavuzlanmış faaliyet, mekanizma, karmaşık dışa vuruk faaliyet, uyum ve yaratma olarak yedi basamağa ve bazı basamakları da alt basamaklara ayırmıştır
Harrow’un Taksonomisi: Harrow bu alanı refleks hareketler, temel hareketler, algısal yetenekler, fiziksel yetenekler, beceri, sözsüz iletişim olarak sınıflamış, bazı basamakları da alt basamaklara ayırmıştır
Veysel Sönmez’in Taksonomisi: Sönmez bu alanı, Bloom’un bilişsel ve Krathwohl’un duyuşsal alanını da göz önüne alarak davranışın nasıl ve ne yolla başladığına, birbirlerinin önkoşulu oluş özelliklerine, basitten karmaşığa, kolaydan zora ve kişiye kazandırılırken izlenen sıraya bakarak algılama, kılavuz denetiminde yapma, beceri haline getirme, duruma uydurma, yaratma basamağı olarak beşe, bunları da kendi içinde alt basamaklara ayırmıştır

Sosyal Beceri Alanını Sınıflayanlar
Fraenkel’in Taksonomisi: Sosyal beceri alanını Fraenkel, diğerleriyle planlama yapma, bilimsel araştırmalara katılma, grup tartışmalarına katılma, soruları kibarca yanıtlama, grup tartışmasını yönetme, sorumluluk alma, diğer kişilere yardım etme olarak basamaklara ayırmıştır
NCSS (National Council for the Social Studies)’in Taksonomisi: Bu kurul, sosyal beceri alanını kişisel beceriler (personal skills), grup etkileşim becerileri (group interaction skills), toplumsal ve politik katılım becerileri olarak üç ana bölüme aşamalı olarak ayırıp saptamıştır Bu bölümlerin de kendi içlerinde alt basamakları belirlenmiştir Kişisel becerileri: Kişisel görüşlerini açıklama, kendi inanç, duygu ve kanılarıyla iletişim kurma, davranışlarını düzeltme, toplumsal etkileşimi kavrama o ara dörde; grup etkileşim becerilerini: grubun havasını desteklemeye yardım etme kural koymaya katılma, önderlik etme ve izleme, amacın gerçekleşmesine yardım etme, hareket etme, organize etme, karar verme süreçlerine katılma olarak beşe; toplumsal ve politik katılma becerilerini: sorunlar hakkında bilgiyi toplayıp koruma, toplumsal hareket durumlarını kimliklendirme, grup içinde ya da kişisel olarak hareket etme, zor durumlarda bunları etkilemeye çalışma, toplumsal sorumlulukla dolu olma ve sorumluluk kabul etme olarak beş alt basamağa ayırmıştır

Dört Alanın Birlikteliği:

BİLİŞSEL ALAN
DUYUŞSAL ALAN
DEVİNİŞSEL ALAN
SEZGİSEL ALAN

ALGILAMA

1Bilgi
2Kavrama
3Uygulama
4Analiz 5Sentez

1Alma
2Tepkide Bulunma
3Değer Verme
4Örgütleme 5 Kişilik

1Uyarılma
2Kılavuz Denetiminde Yapma
3Beceri
4Duruma Uydurma 5Yaratma

1Farkına Varma
2Ayırdetme
3İçe Doğma 4Denetim Altında Tutma 5Geçmiş ve Gelecekle İletişim Kurma

6 DEĞERLENDİRME

Tabloda görüldüğü gibi, bu yapıtta, öğrenilmiş davranışlar bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sezgisel olarak ele alındı Toplumsal alan, toplumsal değerler, değerleri açık hale getirme, zihinsel alan, toplumsal beceriler vb bölümlemelere bu çalışmada yer verilmedi; çünkü yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı böyle ayırımlar yetersiz ve uygun değildi Ayrıca, toplumsal değerler, değerleri açık hele getirmek toplumsal beceriler Krathwohl’un duyuşsal alanının kapsamına girmektedirTüm derslerin hedef davranışları bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sezgisel olarak, hedef saptamada izlenecek aşamalı sıraya ve açık sistemin özeliklerine göre belirlenmelidir Tabloda görüldüğü gibi dört alan yatay kaynaşıklık ve dikey aşamalılık içindedir Yani her alanın alt basamakları birbirinin önkoşuludur Bilgi olmadan kavrama kavrama olmadan uygulama, uygulama olmadan analiz hepsi olmadan sentez, sentez olmadan değerlendirme olamaz Aynı şekilde bu aşamalılık duyuşsal devinişsel ve sezgisel alanlar için de geçerlidir Yatay kaynaşıklık ise, bilişsel alanın bilgi basamağında bir davranışı kazanan kişi, aynı zamanda duyuşsal alanın alma, devinişsel alanın uyarılma, sezgisel alanın farkına varma basamağındadır Tüm öğrenilmiş davranışlar algılama ile başlayabilir; değerlendirmeyle bitebilir; çünkü organizma uyarıcıyı algılamadan hiçbir tepkide bulunmaz ve öğrenilmiş davranış yoksa değerlendirme de yapamaz Değerlendirme bilişsel bir süreç olmasına rağmen tüm alanlarla ilgilidir İnsan hem bilgilerini hem becerilerini hem de duygularını ve sezgilerini belli ölçütlere göre her basamakta değerlendirebilir
Taksonomiler oluşturulurken:
1 Davranışın nasıl ve ne yolla başladığı, hangi örüntüyle ortaya çıktığı;
2 Davranışın diğer bir davranışın önkoşulu olup olmadığı: Önkoşul olan davranışın ilk basamakta; ondan sonraki davranışın ikinci basamakta yer alması;
3 Davranışların basitten karmaşığa, kolaydan zora doğru aşamalı sıralanması: Basit ve kolay davranışların ilk sıralara, karmaşık ve zor davranışların daha sonraki basamaklara konulması; 4 Davranış, kişiye kazandırılırken izlenen sıra; yani kişinin davranışı öğrenirken hangi basamaklardan geçmekte olduğu, bu basamaklarda davranişın nasıl bir nitelik ve görünüm almakta olduğu göz önüne alınmış ve bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sezgisel alanlar buna göre yeniden düzenlenmiştir

Alıntı