Edebi Metinlerde Dilin İşlevi Nelerdir ?

Edebi Metinlerde Dilin İşlevi Nelerdir ?
Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır

• Edebî metinlerde, şiirsel işlevinin hâkimiyetinde dilin diğer işlevleri de kullanılır
• Bazı metinlerde, birkaç işlev birlikte kullanılabilir
• Dil “şiirsel işlevi”nde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisinde aranmalıdır Bu durumda ileti kendi dışında herhangi bir şeyi, herhangi bir olguyu ifade etmez, yansıtmaz
• Obje iletinin kendisidir Ancak bu, iletinin insandan, hayattan ve yaşanılan dünyadan soyutlanması değildir Burada sanata özgü gerçeklik vardır

Dilin İşlevleri
Dilin toplumsal çevre ile bir etkileşim aracı olduğunu unutmamamız gerekir Sosyal ortamda bireyler genellikle konuşarak birbirleri ile iletişim kurabilmektedirler Dil, sembol ve ipucu niteliği kazanmış birtakım uyaranlardan ibarettir Semboller, ses titreşimleri biçiminde, yazılı ya da hareket biçiminde (davranışsal) olabilir Bir başka deyişle, sembolik anlam taşıyan jestler ve mimikler de gelişir Bu anlamlar yüz kaslarının hareketleri ile anlatılır Bazı durumlarda ise, bu mimik ve jestler, bir sözü tamamlamak ve kuvvetlendirmek için de kullanılır Dilin, duyguları heyecanları uyarmakta olduğunu da unutmayalım Dil, duygusal halleri yaratmada da başvurulan önemli bir araçtır

Dilin İşlevleri

Dil ve Anlatım dersi kitaplarının metin sorularında metindeki dilin hangi işlevde kullanıldığı hep sorulmaktadırMaalesef ,kendim de dahil ,hiçkimsenin bu konuyla ilgili bilgi sahibi olduğunu görmedimKitaplarda konuyla ilgili hiçbir açıklama yokÖğretmen ne yapsın,öğrenci ne yapsın?
Bunun için internette konumuzla ilgili bir araştırma yaptımFakat kendi çevremde yaşanılan sıkıntıyı internet dünyasında da gördümBirçok sitede öğretmen arkadaşlar:" Dilin İşlevleri nelerdir?" sorusunu yöneltmişCevaplar hep başlıklardan ibaretAçıklayabilen yok
Ben Milli Eğitim Bakanlığı'nın kitaplarda yaptığı yenilikleri sonuna kadar destekliyorumHarika kitaplarFakat böyle açıklanması gereken hususlarda yardımcı olunması gerekirdiDerslerin bir kısmı öylesine geçiştiriliyorÖğrenci de bunun farkına varamıyorDilin işlevleri bunlardan bir tanesi
Geçen sene kitaplarla ilgili toplantı yapılmış,edebiyat öğretmenlerinin görüşleri ve istekleri dile getirilmiştiBu görüşler ve istekler değerlendirilecek denmiştiEn çok bu kitaplarla ilgili cd desteğinden söz edilmişti,fakat öyle bir şey göremedik
Dilin işlevleri ile ilgili birkaç sitede ufak tefek bilgiler buldumAncak cümleleri anlayabilmek için birkaç sözlük gerekmektedirBazı kelimelerin wwwtdkgovtr sitesinde karşılığını bulamadım
Ne yapacağımı şaşırdımÖğretmenler de şaşkınlık içinde

Dilin Altı İşlevi

1- Göndergesel (Gönderici) İşlevi: Daha çok bilgi vermek maksadıyla yazılan metinlerde kullanılır
Dilin, bilgiyi olduğu gibi aktarma işlevine göndergesel(gönderici) işlev denir
Örnek:

"Aruz ,şiirde ahengi sağlamak için kullanılan bilr ölçüdür"
"Fatih Sultan Mehmet,29 Mayıs 1453 Salı günü İstanbul'a girdi"

2- Heyecan İşlevi: Gönderici mesajı heyecan ve duygularını dile getirmek maksadıyla meydana getirmişse dil "Heyecan" işlevinde kullanılmıştır

Örnek:
"Aman Allah'ım!Bir insan bunu nasıl yapar?"
"Çabuk olun,bir an evvel yetişmeliyiz!"

3- Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi: Harekete geçirme işlevi de diyebilirizBu daha çok emir kipindeki cümlelerde meydana gelmektedir

"Kitabını aç,oku"
"Öğrenciler bahçede toplansın"

4- Kanalı Kontrol İşlevi: Mesaj,kanalın, mesajı iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek maksadıyla meydana getirilmişse kanalı kontrol işlevinde kullanılmıştırKısacası soru cümlelerine kanalı kontrol işlevi diyebiliriz

"Kitaptaki soruları cevapladınız mı?"
"Bahçedeki dişbudak ağacını gösterebilir miniz?"

5- Şiirsel (Şairane) İşlev: Mesajın sınırlarını belirleyen işlevdirMesajın iletisi kendinde ise dil şiirsel(şairane) işlevinde kullanılır

Örnek:

Akşam ,yine akşam,yine akşam;
Bir sırma kemerdir suya baksam
Akşam,yine akşam,yine akşam;
Göllerde bu dem bir kamış olsam Ahmet Haşim

6- Dil Ötesi İşlevi: Mesaj, dille ilgili bilgiler vermek için oluşturulmuşsa “dil ötesi işlev”denir

"Dilek ve zaman ekleri fillere getirilir"

--------------------------------------------------------------------------------

* Farklı bir kaynaktan Dilin İşlevi konusu

--------------------------------------------------------------------------------

1GÖNDERGESEL İŞLEV:

Bir ileti dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenerek oluşturulmuşsa dil göndergesel işlevde kullanılmıştır Bu başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir Burada amaç, gönderge konusunda doğru, nesnel, gözlemlenebilir bilgi vermektir Bu işlev daha çok kullanma kılavuzlarında, nesnel anlatılarda, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde karşımıza çıkar

ÖRNEK: “ Hegel’in felsefesinin çıkış noktası bilim değil, tarihtir”

2HEYECANA BAĞLI İŞLEV:

Bir ileti, göndericinin iletinin konusu karşısındaki duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dil heyecana bağlı işlevde kullanılmıştır Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir Bu işlevde çoğunlukla duygular, heyecanlar, korkular, sevinç ve üzüntüler dile getirilir Dilin göndergesel işlevinde nesnellik, heyecana bağlı işlevinde öznellik hâkimdir Özel mektuplarda, öznel betimlemeler ve anlatılarda, lirik şiirlerde, eleştiri yazılarında dilin heyecana bağlı işlevinden sıkça yararlanılır

ÖRNEK: “Ben bu davranışınızı etik bulmuyorum, siz yanlış davranıyorsunuz”

3ALICIYI HAREKETE GEÇİRME İŞLEVİ:

Bu işlevde ileti alıcıyı harekete geçirmek üzere düzenlenmiştir İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği yaratmaktır Propaganda amaçlı siyasi söylevler, reklâm metinleri, genelgeler, el ilanları genellikle dilin bu işleviyle oluşturulur Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde gönderici, iletiyi alanı işin içine sokmayı, onu sorgulamayı ister

ÖRNEK: “Sınıfı hemen terk et”

4KANALI KONTROL İŞLEVİ:

Bir ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek amacıyla düzenlenmişse dil, kanalı kontrol işlevinde kullanılmıştır Gönderici ile alıcı arasında iletişimin kurulmasını, sürdürülmesini ya da kesilmesini sağlayan bu işlevde iletinin içeriğinden çok iletişimin devam ettirilmesi olgusu ağır basar Törenlerde, uzun söylevlerde, aile yakınları ya da sevgililer arasındaki konuşmalarda; dilin kanalı kontrol işlevini yansıtan iletiler sıkça kullanılır

ÖRNEK: “Beni anladınız değil mi?”

5DİL ÖTESİ(ÜST DİL)İŞLEVİ:

Bir ileti dille ilgili bilgi vermek üzere düzenlenmişse o iletide dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza çıkan ve “yani, demek istiyorum ki, bir başka deyişle” gibi sözcüklerde kendini gösteren dil ötesi işleve, günlük yaşamda da sıkça başvurulur Örneğin “Beni yanlış anlamayın, ben bu sözcüğü mecaz anlamda kullandım”cümlesinde ileti, dille ilgili bilgi vermek, başka bir iletiyi açıklamak üzere düzenlenmiştir

6ŞİİRSEL(SANATSAL)İŞLEV:

Bir iletinin iletisi kendisinde ise dil şiirsel işlevde kullanılmıştır Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz Obje iletinin kendisidir Örneğin dilin şiirsel işlevde kullanıldığı metinler olan lirik anlatılarda ve şiirlerde şiirin amacı o şiirin kendisidir Şiirsel metinler, kendinden başka bir şeyi ifade etmeye ihtiyaç duymaz, bir şiir sadece şiir olduğu için önemli ve anlamlıdır, yani şiirin gerçeği, şiirin kendisidir Dilin şiirsel işleviyle kullanıldığı metinlerde gönderici alıcıda hissettirmek istediği etkileri uyandırmak için, dili istediği gibi kullanır, yani kendi özgün üslubunu oluşturmak için bir anlamda dili yeniden yaratır Edebi sanatlardan, karşılaştırmalardan, çağrışım gücü yüksek sözcüklerden yararlanarak imgeler oluşturur, sözcükleri daha çok yan ve mecaz anlamlarda kullanır Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır