Cümle Ve Cümle Çeşitleri

Cümle ve Cümle Çeşitleri

Cümle: Maksadımızı tam olarak anlatan söz dizilerine CÜMLE diyoruz

Cümle özellikleri:

Cümleye büyük harfle başlemmır
Cümlelerin sonuna nokta, soru işareti veya ünlem işareti konur
Bu işaretlerden sonra gelen cümlelerin baş harfleri bürük yazılır

CÜMLENİN ÖĞELERİ

Kelimelerin cümledeki görevlerine cümlenin öğreleri denir Bir cümlede üç çeşit öğe bulunur

1 Yüklem: Cümlede yapılemm işi, oluşu ya da eylemi bildiren kelimeye yüklem denir
Yüklem cümlenin temel öğelerinden biridir Genellikle cümlenin sonunda bulunur
Annen sofrayı kurmaya hazırlandır (hazırlandı yüklem)
Cümlede Yüklemi Bulma Kuralı: Cümlede fiil veya ek fiil olan kelime ya da kelime grubu yüklem olur
Yüklemsi fiilimsi olan söz gruplarına cümlecik, yüklemi fiil olan söz gruplarına da temel cümlecik denir
Şebnem az önce koşarak bize geldi
yan cümlecik temel cümle

2 Özne: Yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da bir oluş içinde bulunan varlığa özne denir
Cümlede Özneyi Bulma Kuralı: Cümledeki yükleme insanlar için kim, diğer varlıklar için ne soruları sorulduğunda cevap veren kelime ya da kelime grubu öznedir
Arkadaşın koştu (Kim koştu? arkadaşın )

Özne Çeşitleri:

a Gerçek Özne: Cümlede özne açık şekilde belli oluyorsa gerçek öznedir
Dünya dönüyor (Kim dönüyor? dünya)

b Gizli Özne: Bazı cümlelerde özne bllirtilmez Böyle durumlarda özneyi yüklemin sonundaki eke bakarak buluruz
Eşyaları alanlar yerine bıraktılar (Bırakanlar kim? Onlar)
c Sözde Özne: Aslında özne oladığı halde, özne gibi görünen kelimelerdir
İnsanlar vapura doluştu (Kim doluştu? insanlar - sözde özne)

3 Tümleç: Yüklemi tümleyen ya da kuvvetlendiren kelimelere tümleç denir
Serpil kitabı yırttı (Neyi yırttı? kitabı - tümleç)
Tümleç Çeşitleri: Dörde ayrılır:

a Düz Tümleç: (Nesne) Öznenin yaptığı eylemden dorudan doğruya etkilenir
Ötede çocuk top oynuyor (Kim oynuyor? çocuk - özne / Ne oynuyor? top - tümleç)

b Dolaylı Tümleç: (Nesne) Yüklemin anlamını yer, yön, kalma, çıkma, bakımından tamamlayan tümleçlerdir
Annem eve gidiyor (Nereye gidiyor? eve - d tümleç)

c Zarf Tümleci: Yüklemin anlamını zaman, yer, durum bakımından tamamlayan kelimelerdir
Akşam oradan geçerek eve gittim (oradan - zarf tümleci / eve - d tümleç)

d Edat Tümleci: "ile, (-le), için" edatlarıyla birleşerek yüklemi tamamlayan
söz öbekleridir
Özne ile yüklem arasındaki edat tümleçleri "ne, niçin, ile, kim, için" soruları getirilerek bulunur
Babamı görmek için iş yerine gittim (kimi görmek için? babamı görmek için - edat)

Yüklemlerine Göre Cümle Çeşitleri:

Yüklemlerin göre cümleler ikiye ayrılır:

a Fiil Cümlesi: Yüklemi fiil olan cümlelerdir
Sincap ağaca tırmandı

b İsim Cümlesi: Yüklemi isim soyundan olan cümlelerdir
İstanbul güzel bir şehirdir

Yapılarına Göre Cümleler

a Basit (yalın) Cümle: Yalnız tek bir düşünceyi anlatan söz dizisine basit cümle denir
Işıklar paça parça âdeta ayaklarımızın dibinde sönüyordu

b Birleşik Cümle: Tamlayan ve tamlanan cümleciklerden kurulmuş söz dizisine birleşik cümle denir Bu tür cümlelerde, fiil ve ek fiil temel cümleyi, fiilimsi de yan cümleciği meydan getirir
Annem gelmeden bulaşıkları yıkamalıyız

c Sıralı Cümle: Arasında anlam ilgisi olmayan bağımsız cümlelerin virgül ya da noktalı virgül yardımıyla birbirine bağlanmasından oluşan cimlelerdir
Halk oyunları oynarken, eller rahat, ayaklar canlı, başlar dikleşir ve insan sesi müziğe eşlik eder

d Bağlı Cümle: Anlamca aralarında ilgi olan cümlelerin bağlaçlarla bağlanmasından oluşan cimlelerdir
Orta çeşmeden sağa dönüp ve ormana girince, güzel bir çiçek kokusu, buketi ile karşılaşırsınız ama; bu sizi yanıltmasın
Dizilişlerine Göre Cümleler

A Kurallı Cümle: Yüklemi sonda olan cümlelerdir Bu çeşir cümleler kurala uygun kuruldukları için kurallı cümle diyoruz
Tarla, bereket yüklü bahara motor sesleriyle uyandı
Seyhan, Sakarya, Tunca gayrı keyfince akmayacak
B Devrik Cümle: Yüklemi başta veya ortada olan cümlelerdir Bu çeşir cümlelere devrik cümle diyoruz
Silkindi karanlığından pırıl pırıl sabahlara
Keyfince akmayacak gayrı Seyhan, Sakarya, Tunca

Alamlarına Göre Cümle Çeşitleri

Yüklem anlamların göre cümleler beşe ayrılır
1 Olumlu Cümle: Eylemin yapıldığı ya da işin olduğunu bildiren cümlelerdir
Güneş akşamları erken batıyor

2 Olumsuz Cümle: İşin ve eylemin yapılmadığını bildiren cümlelerdir Olumsuz cümle, fiil cümlelerindeki yüklemin sonuna "-me" olumsuzluk eki şimdiki zaman kipinin sonuna geldiğinde daralır "-mi, -mı, -mu, -mü" halini alır
Hoca efendi hiç şaşmaz Aysel kibar değildir

3 Ünlem Cümlesi: SEvinç, korku, hayret ve üzüntü gibi duyguları anlatan cümlelerdir
Vah vah, çok üzüldüm Aa, sen ne yapıyorsun?

4 Soru Cümlesi: Bir işin, eylemin olup olmadığını soran, içeriğini araştıran cümlerdir
Sana kim baktı? Hangi oyuncuyu gördün?

5 Şart Cümlesi: Bir işin yapılmasını, bir başka işin yapılması şartına bağlı kılemm cümlelerdir
Parayı alırsam, doğru eve döneceğim

b)Anlamına Göre Cüm c) Öğelerinin Diz G Cüm d)Yapısına G Cüm

a) Yüklemine Göre Cüm 1) Olumlu Cümle 1) Düz (Kurallı) Cümle 1) Basit Cümle

1)İsim cümlesi 2) Olumsuz Cümle 2) Devrik (kuralsız)Cümle 2) Birleşik Cümle

2)Fiil cümlesi 3) Soru Cümlesi 3) Eksiltili Cümle 3) Sıralı Cümle

4)Ünlem Cümlesi 4) Parantez Cümlesi

5) Emir Cümlesi

6)Gereklilik Cümlesi

7)İstek Cümlesi

8)Dilek Cümlesi

9)Şart Cümlesi