Etiyopya-Tarihi-Ekonomisi

Etiyopya-Tarihi-Ekonomisi

Afrika'nın doğusunda yer alan bir ülkedir Resmi adı Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti, eski adı Habeşistan'dır Kuzeyde Kızıldeniz ve Cibuti, batıda Sudan, doğuda ve güneyde Kenya ve Somali ile çevrilidir

RESMİ ADI: Etiyopya Geçici Hükümeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli geçici yönetim

YÜZÖLÇÜMÜ: 1223500 km2

NÜFUS (1991): 51617000

BAŞKENT: Addis Ababa

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1985): Addis Ababa (1495266), Asmara (295689), Dire Dava (107287), Gondar (88344), Dese (77459)

DOĞAL YAPI: Dağlık bir ülkedir En yüksek dağı Daşan, 4620 metre yüksekliğindedir En büyük gölü Tana; en uzun ırmağı Mavi Nil'dir (Bahrülazrak)

DIŞARIYA SATILAN ÜRÜNLER: Kahve, deri, tahıl, baklagiller ve yağlı tohumlar

Etiyopya yüzey şekilleri bakımından engebeli bir ülkedir Batısında, deniz düzeyinden yüksekliği 15002500 metreyi bulan geniş yaylalar yer alır Bu yaylalar kuzeyden güneye doğru uzanan sıradağlar, derin boğaz ve kanyonlarla kesilir Engebeli bölge doğuya doğru gidildikçe yerini alçak düzlüklere bırakır Kuzeyde Kızıldeniz kıyısında ve güneydoğuda çöl görünümlü alçak düzlükler yer alır 4620 metre yüksekliğindeki Daşan Dağı ülkenin en yüksek dağıdır

Etiyopya'nın batısında Atbara Mavi Nil (Bahrülazrak) ve Sobat ırmakları kuzeybatı ve batı yönünde uzanan derin vadiler boyunca akarak Nil Irmağı'yla birleşirler Her yıl mayıs ile eylül ayları arasındaki bol yağışlı dönemde kabarıp taşan bu ırmaklar alüvyonlu toprakları batıdaki Nil vadisine sürükler Doğu yönünde akan Ağuaş İrmağı çöl bölgesindeki bataklık ve tuz göllerine karışarak Kızıldeniz'e ulaşamadan yok olur Etiyopya' nın en büyük gölü olan Tana kuzeybatıdadır Öteki göller Rift vadisi boyunca uzanır

Güneybatıdaki yağış alan alçak bölgelerde ve serin yaylalarda ormanlar ve koruluklar yer alır Ormanlarda 100'ü aşkın ağaç çeşidi vardır Çöl ve yarı çöl alanlar dikenli çalılıklar ve fundalıklarla kaplıdır Bu kesimler yağışlardan hemen sonra yeşerse de birkaç hafta sonra kuruyarak yeniden eski durumuna döner

Etiyopya hayvan varlığı bakımından oldukça zengindir Yoğun yerleşim alanlarının dışındaki bölgelerde aslan, zebra, devekuşu, maymun, fil ve antilop; ırmak ve göl alanlarında ise suaygırları ve timsahlar yaşar
Etiyopya'nın kuzeydoğusunda yer alan Eritre önceleri bir İtalyan sömürgesiyken daha sonra Etiyopya'nın bir eyaleti olmuştur Eritre'nin Kızıldeniz üzerinde Babülmendep Boğazı'nın kuzey kıyılarında, oldukça yoğun bir yerleşim bölgesi vardır Yağış miktarlarındaki büyük farklılıklar ve çekirge sürülerinin saldırıları tarımın gelişmesini engellediği için yoksul bir yöredir

Eritreliler'in yaklaşık yüzde 70'i Müslüman'dır Halkın çoğunluğu dağlık bölgelerde yaşar Buradaki tek büyük yerleşim bölgesi, aynı zamanda yönetim merkezi de olan Asmara'dır Asmara, 64 km uzaklıkta olan Kızıldeniz'deki Massava limanına demiryoluyla bağlanır Kıyıdaki ovaların sulanabilir yerlerinde az miktarda pamuk ve tahıl üretilir Halkın çoğunluğu göçebedir Bir bölümü ise zamk ve reçine toplayarak geçinir Otlakların az olmasına karşın sığır, koyun ve keçi beslenir Eritre 1980'lerden beri Kuzey Afrika'nın açlıktan en fazla etkilenen bölgelerinden biridir

Eritre'nin toplam nüfusu 2704000, yüzölçümü 47400 km'dirEtiyopya "yanık tenli insanlar ülkesi" anlamına gelir Ne var ki Etiyopya'nın yerli halkı olarak kabul edilen Amharalar ülkenin kuzey kesiminde yaşarlar Orta kesimlerde, kalabalık bir grup olan ve Amharalar'dan daha siyah tenli olan Gallalar yaşar Bunlardan başka Somaliler, Afarlar ve Tigreler ve Tigrinyalar ülkede yaşayan belli başlı topluluklardır

Etiyopya'ya Hıristiyanlık Mısır yoluyla girmiş ve 4 yüzyılda resmi din olarak benimsenmiştir Günümüzde Hıristiyanlar çoğunluktadır Müslümanlar Kızıldeniz kıyılarında, güneydoğudaki çöllerde ve batıdaki sınır boylarında, Yahudiler ise kuzeybatıda Gondar yöresinde toplanmışlardı Büyük bir açlığın yaşandığı 1985 yılında bu yöredeki Yahudiler İsrail'e göçtüler
Resmi dil Amhara dilidir Amhara'ya benzeyen Tigrinya'dan başka, Arapça da içinde olmak üzere çeşitli diller konuşulur

Şiddetli ısı değişikliklerinin olmadığı, bol yağışlı ve ekime elverişli yüksek yaylalarda yaşayan halk tarım ve hayvancılıkla geçinir Başlıca tarım ürünleri darı, arpa, mısır, buğday, baklagiller ve yağlı tohumlardır Etiyopya'nın dışarıya sattığı en önemli ürün kahvedir Meyvecilik daha çok alçak bölgelerde yaygındır Koyun, keçi, sığır ve develerden elde edilen yün ve derinin büyük bir bölümü dışarıya satılır
Ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmayan sanayi, dokumacılık, besin, tütün ve şeker işlemeciliğinden oluşur Etiyopya'nın ulaşım sistemi gelişmemiştir Başkent Addis Ababa Cibuti'ye karayoluyla Massava da Asmara'ya demiryoluyla bağlanır (bak ADDİS Ababa) Addis Ababa ve Asmara'da uluslararası havaalanları vardır

1987'de yeni anayasanın halkoylamasıyla kabul edilmesinin ardından, Askeri Yönetim Konseyi Başkanı Mengistu Haile Mariam devlet başkanlığına seçilmişti Mariam'ın karşı karşıya olduğu sorunların başında Eritre ve Tigre'de yönetime karşı silahlı mücadele yürüten ayrılıkçı güçler geliyordu Eritre Halk Kurtuluş Cephesi (EHKC) ve Tigre Halk Kurtuluş Cephesi'ne (THKC) bağlı gerillalar ile hükümet kuvvetleri arasındaki silahlı çatışmalar 1990'da başkent Addis Ababa yakınlarına kadar yayıldı Bu arada, kuraklıktan kaynaklanan kıtlık ve açlık da ciddi bir sorun olarak ortaya çıktı
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin desteğini de yitiren Mariam yönetimi hızla zayıfladı Mariam'ın Mayıs 1991'de ülke dışına kaçmasının ardından, THKC önderliğindeki

Etiyopya Devrimci Demokratik Halk Cephesi'ne (EDDHC) bağlı kuvvetler başkent Addis Ababa'yı ele geçirdi EDDHC'nin ağırlıkta olduğu bir geçici hükümet kuruldu ve devlet başkanlığına Meles Zenavvi getirildi EDDHC, devlet denetimine ağırlık veren bir karma ekonomi anlayışını savunuyordu Eritre'de yönetimi ele geçiren EHKC, bölgenin özerkliğini ilan etti ve Issayas Afvverke'nin başkanlığında geçici bir hükümet kurdu Eritre'nin bağımsızlığı konusunda iki yıl sonra bir referandum düzenlenmesi konusunda Addis Ababa yönetimi ile anlaşmaya varıldı

Temmuz 1991'de düzenlenen ulusal konferansta, çok sayıda etnik ve bölgesel grubun temsilcilerinden oluşan bir yönetim konseyi kuruldu Etiyopya'daki ilk demokratik genel seçimler Haziran 1992'de yapıldı Ama EDDHC'yi oluşturan örgütler arasındaki anlaşmazlıklar bazı grupların seçimleri boykot etmesine yol açtı

Tarih

Etiyopya Afrika'nın en eski uygarlık merkezlerinden biridir İÖ llOO'lerden beri krallıkla yönetilmiştir İS 2 yüzyılda Hz Süleyman ve Sabâ Melikesinin soyundan geldiğine inanılan I Menelik Aksum Krallıgfnı kurdu Komşu ülkeleri de fethederek topraklarını genişleten I Menelik krallığı güçlü bir imparatorluğa dönüştürdü İS 6 yüzyılda Pers ve Arap saldırılarının ardından İS 7 yüzyılda Müslümanlar hemen hemen tüm Afrika'yı ele geçirdiler Böylece l000 yıl kadar Etiyopya nın Hıristiyan dünyasıyla ilişkisi kesildi Batıyla olan ilişkiler 16 yüzyılda Portekizlilerin Ümit Burnu'nu dolaşarak Hindistan'a ulaşan yolu keşfetmesiyle yeniden canlandı Etiyopya'ya misyonerler göndererek orada kiliseler, saraylar ve köprüler yaptıran Portekizliler, bir yandan da ülkeyi işgal eden Arap ordularına karşı Etiyopyalılar ile birlikte savaştılar

Batılı devletlerin bölgede üstünlük kurma mücadelesi 17 ve 18 yüzyıl boyunca sürdü 1869'da açılan Süveyş Kanalı Avrupa ile Etiyopya arasındaki ulaşımı büyük ölçüde kolaylaştırdı 1885'te Massava'yı işgal eden İtalyanlar 1889'da Eritre'nin tümünü ele geçirdiler 1896'da Etiyopya'nın içlerine doğru yayılan İtalyanlar ağır bir yenilgiye uğradılar Ama 1931'de büyük bir orduyla yeniden saldırarak Etiyopya'nın tümünü ele geçirdiler Sürgüne gönderilen İmparator Haile Selasiye 1941'de, II Dünya Savaşı'nda İtalya' nın müttefik güçler tarafından yenilgiye uğratılmasından sonra ülkesine geri döndü {bak
HAİLE SELASİYE)

Eritre'nin Etiyopya'dan ayrılmasını isteyen bağımsızlık yanlıları ile yönetim arasında 1960'lardaki kıtlık ve açlık döneminde başlayan çatışma uzun bir iç savaşa dönüştü Haile Selasiye 1974'te düzenlenen bir askeri darbeyle tahttan indirildi; bir yıl sonra da öldü 1977'de Yarbay Mengistu Haile Mariam ülkede denetimi ele geçirdi
198385 yıllarında Kuzey Afrika'da baş gösteren açlıktan en çok etkilenen ülke Etiyopya oldu
1987'de hazırlanan bir anayasa taslağı halkoylamasıyla kabul edildi; kurulan Ulusal Meclis Mengistu'yu devlet başkanlığına atadı
Etiyopya'da siyasal ve ekonomik dengeyi sağlama çabaları bugün de sürmektedir

DEVLETİN ADI: Etiyopya Demokratik Halk Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Addis Ababa

NÜFUSU: 45600000

YÜZÖLÇÜMÜ: 1106100 km2

RESMİ DİLİ: Amharca

DİNİ: Hıristiyanlık ve İslâmiyet

PARA BİRİMİ: Etiyopya Birri

Doğu Afrika'da bulunan bir devlet Kuzeyinde Sudan ve Eritre, doğusunda Cibuti ve Somali, güneyinde Kenya, batısında yine Sudan yer alır Afrika'nın en eski bağımsız devletidir Batı-doğu yönünde 33° ile 48° doğu boylamları, kuzey güney yönünde ise 3°30' ile 18° kuzey paralelleri arasında bulunur


Târihi

Etiyopya, bilhassa mîlâdın ilk yıllarından beri köklü bir geleneği olan Afrika'nın en eski bağımsız devletidir Yalnız gayri sâfi millî hâsıla ile kişi başına düşen doktor, araba sayısı gibi değerler yönünden diğer Afrika ülkelerinden geridir Târihî çağlar içinde ilk yerleşenler Hami ve Sudanlı soyundan kabîlelerdir Mîlâdî birinci yüzyılda kurulan Aksum Krallığı 7 yüzyılda yıkılmıştır Ülkenin Arap hâkimiyetine geçmesinden önce Yemen'de bulunan Habeşli kumandan Ebrehe, ordusuyla Mekke'ye yürüdüyse de Ebâbil kuşlarının hücûmuyla bütün ordu perişan olmuştur

Bu durum Kur'ân-ı kerîmde Fil sûresinde şöyle anlatılmaktadır:
(Ey Resûlüm!) Rabbinin, fil sâhiplerine neler ettiğini görmedin mi' O, bunların kötü plânlarını boşa çıkarmadı mı' O, bunların üzerine bölük bölük kuşlar gönderdi ki bunlar onlara (fil sâhiplerine) pişkin tuğladan (yapılmış) taşlar atıyordu Derken Allah onları yenik ekin ve yaprağı gibi yapıverdi
Bu sırada Kızıldeniz'in iki yakasının Bizans müttefiklerinde olmasını istemeyen İranlılar 572 yılında Aksum Devletine son verdiler Peygamberimiz aleyhisselâm zamânında, Mekke'nin ticârî hayâtının gelişmesiyle Habeşistan önem kazandı Bu zamanda bâzı Müslümanlar buraya göç ettiler

Kızıldeniz kıyılarında İslâmiyet yayılınca, Aksum Krallığı güneye doğru kaydı Bu sırada Zague ve Salamon Hânedânları 1285 yılına kadar başta kaldılar Bu târihte İfat SultanıAli ibni Valaşma ile (Akîl ibni Ebî Tâlib soyundan) Müslüman Habeşistan Devleti kuruldu On altıncı yüzyılda Arapların bu ülkeye yaptığı seferler karşısında ülkenin tamâmen Müslüman olmasını önlemek için Portekizlilerden yardım istendi Portekizliler bunu fırsat bilerek ülkeye hâkim oldular Bir ara derebeyleriyle din adamları arasındaki anlaşmazlıklarla ülke sarsıntı geçirmişse de Portekiz veİtalyan kiliselerinin çalışmaları ile 1855'te Kassa, İkinci Tevodros adıyla tahta çıkarılarak, Müslüman hâkimiyetine son verildi

1889 yılında İkinci Menelik'in Habeşistan imparatoru olarak taç giymesiyle idâre tekrar Salamon Hânedânına geçti İtalya, İngiltere ve Fransa gibi Avrupa devletlerinin uğraşması ile nihâyet 2 Kasım 1930'da Necâşi Haile Selâsiye taç giydi Necaşi ünvanı 'nagaş' kelimesinden ve bu da 'vergi' mânâsındaki 'ngş' kökünden gelmektedir 1935 yılında Mussolini zamânında İtalyanlar ülkeyi işgâl etmişse de İkinci Dünyâ Savaşı sonunda çekilmek zorunda kalmışlardır
Haile Selâsiye 1975 yılına kadar başta kaldı ve uzun süren iktidârı sırasında Habeşistan'da bulunan Müslümanlara dînî, siyâsî, kültürel çeşitli baskı ve zulümler yaptı 1975'te askerî bir darbe ile iktidârdan uzaklaştırıldı

Ülkede yeni idareyi kuran hükûmet, sol temâyüllü olduğundan, Rusya ile her sâhada yakın ilişkiler içine girdi Müslümanlara yapılan baskı ve zulümler bu hükûmet zamânında da artarak devâm ettiğinden Eritreli Müslümanlar ile hükûmet kuvvetleri arasında çarpışmalar zaman zaman şiddetlenerek devâm etti 1987'de yeni Anayasa kabûl edildi ve yapılan seçimler sonunda askerî yönetime son verilerek komünist parti iktidar oldu Etiyopya Cumhûriyeti, Afrika Birliğine ve Birleşmiş Milletler Teşkilâtına üyedir

1974'ten bu yana Etiyopya'yı idâre eden askeri cunta lideri bilâhare devlet başkanı Albay Haile Mariam Mengitsu'nun ülke dışına Haziran 1990'da kaçışından sonra, Etiyopya Halk Kurtuluş Cephesi liderliğindeki (Eritre Halk Kurtuluş Cephesi, Tigre Halk Kurtuluş Cephesi ve Oromo Özgürlük Cephesi) büyük direniş grubu Etiyopya iktidârını ele geçirdi Yüzde 70'i Müslüman olan Eritre Halk Kurtuluş Cephesi 30 yıldır işgal altında olan Eritre'yi kurtardı, başkent Asmara ile Kızıldeniz'deki Assab ve Massawa liman şehirlerini de kontrolları altına aldı 1993'te yapılan halk oylaması neticesinde Eritre bağımsızlığını kazandı


Fizikî Yapı

Etiyopya genelde dağlık ve platolarla kaplı bir ülkedir Fakat kuzeyde Eritre bölgesinde deniz seviyesinden 120 m kadar daha aşağıda bulunan 150 km2 genişliğindeki Afar Çukurluğu da bu ülkededir Afar Çukurluğu faylarla ve volkanik faâliyetlerle Kızıldeniz'den ayrılmış olup, kuruyan tabanı 900 m kalınlığında tuz tortullarıyla kaplıdır Bu yerde yer yer faylar boyunca lavlar sızmakta ve bâzı kraterlerinden de bol sodalı ve kükürtlü sıcak su kaynakları çıkmaktadır

Ülkeyi yaklaşık kuzey-güney yönünde 'Rift Vâdisi' denilen büyük bir kırık hattı kesmektedir Bu kırık hattı boyunca meydana gelmiş olan çöküntü hendeği aynı zamanda doğmakta olan bir okyanusun ortasında yer almaktadır Yapılan incelemelere göre doğudaki Etyopien ve Arabistan blokları ile batıdaki Afrika blokları devamlı birbirinden uzaklaşmaktadır Meselâ yılda en az 1 mm olan bu uzaklaşma Kızıldeniz çevresinde yılda 2 cm'yi bulmaktadır

Rift Walley denilen bu çöküntü hendeğinin batısında merkez platosu yer alır Bu plato üzerinde yer yer yüksek dağlar ve Ambas denilen yassı tepeler bulunmaktadır Genelde 2000 m'nin üzerinde olan bu plato alanında 4543 m ile en önemli yükselti Daşan Dağıdır Akarsularla da parçalanmış olan bu plato alanı aynı zamanda nüfûsun yoğun olduğu bir bölgedir

Çöküntü hendeğinin doğusunda kalan plato alanı Somali Platosudur Burası da akarsularla parçalanmıştır ve Urgoma Dağlarında yükselti 5340 m'yi bulur
Önemli akarsuları Şebeli, Tana Gölünden doğan Mâvi Nil, Omo'dur Nil Nehrinin çöllerde kuruyup, kaybolup gitmesini engelleyen Sobat, Mâvi Nil (Bahr-ül Azrak) ve Atbara kolları bu ülkeden beslenmektedir Mâvi Nil ülkenin en önemli gölü olan 1830 m yüksekliğindeki Tana Gölünden doğmaktadır Ortadaki çöküntü hendeği boyunca yer yer çok sayıda akarsu ve göl bulunmaktadır Zivay, Şala, Tana, Avasa gölleri gibi Ayrıca doğusunda Hint Okyanusuna ulaşan Juba ile Vebbi Cebeli akarsuları da bu ülkeden kaynaklarını almaktadır Fakat ulaşım yapılabilen tek akarsu kısa olan Baro Nehridir

İklimi


Enlem îtibâriyle subekvatoral ve tropikal iklim kuşağı üzerinde bulunan ülkenin esas iklim özelliğini dikey yöndeki yükselti fazlalığı meydana getirmektedir 1800 m yükseltinin altındaki yerlerde gerçek mânâda subekvatoral iklim görülür Buralarda en fazla sıcaklık 40°C'yi bulur En sıcak ayın ortalaması 33°C, en soğuk ayın ortalaması ise 21°C' dir

2400 m ile 3200 m yükseklikte bulunan yerlerde tam bir ılıman iklim görülür Buralarda ortalama sıcaklık 16°C'dir
Yağış ortalaması bölgelere göre değişiklik göstermektedir Güneybatıda 2500 mm olan yağış miktarı, kuzeydoğuda 50 milimetreye kadar düşer

Tabiî Kaynakları

Günümüzde yakıt olarak ormanların kesilmesiyle sâdece güneybatıdaki geçit vermeyen ormanlar kalmıştır Alçak yerlerde step ve savanlar hâkimdir Yüksek yerleri ise baobab, çınar, incir ve hurma ağaçları kaplar Avustralya'dan getirilerek yetiştirilen okaliptus ağaçları ile ülkenin odun ihtiyâcı karşılanmaktadır Etiyopya yabânî hayvan bakımından zengin bir ülkedir Zürâfâ, zebra, fil, aslan, antilop, suaygırı ve deve kuşu gibi hayvanlara çok rastlanmaktadır Bunun yanında kartal, papağan ve maymun da çok bulunmaktadır

Etiyopya, mâden kaynakları bakımından fakir bir ülkedir En çok üretilen mâden, tuzdur Az miktarda plâtin, demir, manganez ve altın bulunmaktadır
Nüfus ve Sosyal Hayat
Arabistan'dan gelerek buraya yerleşen Hâmîler ve Sâmî Amharalar Etiyopya'nın en büyük etnik gruplarını meydana getirirler Nüfûsun % 35'ini meydana getiren Amharalar ülkede söz sâhibidirler Halkın % 90'ı köylerde yaşamaktadır Önemli şehirleri Asmara, Addis Ababa, Dire Dava, Gonder, Desse, Harar ve Mitsiva'dır
Halkın % 55'i Hıristiyan, % 37'si Müslüman, % 8'i ise diğer dinlere mensuptur Eğitim ve öğretim çok geri olup halkın ancak % 3,7'si okuma yazma bilmektedir İlk üniversitesi ancak 1951 yılında açıldı

Siyâsî Hayat


1974 yılına kadar bir krallık olan Etiyopya'da kral devrilerek 1975'te rejimin cuntacılar tarafından değiştirildiği îlân edildi Cunta sosyalist bir rejimi benimsedi 1987'de kabul edilen anayasa ile seçimler yapılarak demokrasiye geçildi

Ekonomi

Tarım: Ekonomisi tarıma dayalı olan Etiyopya, topraklarının % 50'sinde zirâat yapılmaktadır Fakat tarım araç ve gereçleri çok ilkel olduğundan yüksek seviyede ürün alınmaz Buğday, arpa, yulaf, mısır, darı başta olmak üzere çeşitli meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bunun yanında pamuk, şekerkamışı, muz gibi Akdeniz ürünleri de yetiştirilmektedir Yetiştirilen ürünler ülke ihtiyâcını karşılar Kahve ise en önemli gelir getiren ihraç ürünüdür

Hayvancılık: İklim ve tabiat şartlarının müsâit olması sebebiyle çok yapılmaktadır Sığır, at, katır, deve ve koyun çok miktarda beslenmektedir
Endüstri: Etiyopya'da bulunan fabrikalar dokuma, deri, mobilya, çimento, kimyevî maddeler ve sigara üzerinedir Sanâyinin gelişmesi için gerekli olan enerjiden yoksundur

Ticâret: Etiyopya, kahve, deri, post, yağlı tohumlar ve baklagiller ihraç eder Makina, ulaşım techizatları, inşaat malzemeleri ve petrol ürünlerini ithal etmektedir

Ulaşım: Ülkenin engebeli oluşu ulaşımı engellemektedir 35000 kilometreyi bulan karayolu ile 800 km kadar demiryolu şebekesi vardır Elverişsiz şartlara rağmen dış hatlarda da çalışan önemli hava yolları ağı kurulmuştur Önemli limanları Massava ve Assab'dır