Yanardağlar Hakkında Bilgiler

Yanardağlar hakkında bilgiler

Yanardağlar yeraltındaki ergimiş kayaların kaya parçalarının ve gazların yerkabuğundaki açıklıklardan püskürdüğü oluşumlardırArt arda olan püskürmeler sonucunda maddelerin üst üste yığılmasıyla ortaya çıkan yükseltiler de aynı biçimde adlandırılırYüzeye çıkan ergimiş durumdaki maddeler zamanla katılaşarak volkanik kayaları oluşturur epremler gibi yanardağların da çoğu levha sınırlarına yakın yerlerde bulunurÖte yandan nasıl ki levha sınırlarına uzak yerlerde de zaman zaman deprem olursa bazı yanardağlar da levhaların iç bölümlerinde bulunur

Yayılma Sırtları:

Okyanus dibinde İki levhanın birbirinden uzaklaşmakta olduğu sınırda okyanus ortası sırtları ya da yayılma sırtları adı verilen yanardağlardan oluşan sıra dağlar vardırLevha birbirinden ayrıldıklarında astenosfer üzerindeki basınç azalırBunun sonucunda levha sınırının altında bulunan katı durumdaki minareler tanecikleri ergiyerek magmaya dönüşürYükselmeye başlayan yeni magmanın çoğu levha kenarlarında katılaşıp kalır yüzeye ulaşan bölümü ise okyanus tabanında yanardağlar oluşturur

“Plastik” Kayalar:

Bilim adamları astenosferi genellikle “plastik” olarak tanımlarlarBunun nedeni astenosferin büyük bir bölümün yumuşsak olmasına karşın sıvıdan çok küçük miktarlarda magma bulunan katı mineral taneciklerinden oluştuğunu düşünüyorlarAstenosferdeki sıcaklığın minerallerin çoğunu ergitmeye yetecek kadar yüksek olmasına karşın üsteki litosfer katmanın neden olduğu yoğun basınç bunu engeller

Dalma-Batma Bölgesi Yanardağları:

Yanardağlar iki levhanın çarpışması sonucu birinin diğeri altına daldığı levha sınırlarında oluşuralan levha 100-200 km derinlikte bulunan ve dalma-batma bölgesi adı verilen bölgede ergimeye başlar ve magmaya dönüşürBu magma levhanın üzerinde biriken tortullar ve ergimiş durumdaki okyanusal litosferden oluşurMagma tortullarla birlikte yerin derinliklerine çekilen su içerirOluşan yeni magma çatlaklardan geçerek yüzeye püskürür ve üstteki levhanın üzerinde yanardağların oluşuma yol açarBu çatlaklar levhaların hareketi sonucunda oluşurÜstteki levhanın okyanusal litosfer levhası olması durumunda yanardağların su yüzeyinin üzerinde kalan bölümleri bir dizi volkanik ada oluşturur

Magma:

Magma ergimiş durumdaki değişik mineraller ve bazı mineral kristallerinde oluşan lapa benzeri yoğun bir sıvıdırKıvamı su ve buz kristalleri içeren yarı erimiş durumdaki kar gibidirBilim adamları magmanın büyük çoğunluğunun astenosferde bulunmakla birlikte bir bölümünün de alt mantonun bazı bölgelerinde geldiğini düşünüyorlar

Sıcak Noktalar:

Birçok yanardağın oluşumunun levha sınırlarındaki hareketle bağlantılı olmasına karşın bazıları bu sınırlara uzak yerlerde ortaya çıkabilirBu yanardağların ”sıcak noktalar” olarak adlandırılan olağanüstü sıcak bölgelerin varlığı sonucunda oluştukları düşünülüyor

Bilim adamları sıcak noktaların astenosfer ve alt mantoda bulunduğu varsayılıyorSıcak noktalarda ısı akımlarının mantonun içinden geçerek yükseldiği tahmin ediliyorBu olağanüstü ısının basıncın etkisini ortadan kaldırılması sonucunda da magma oluşurYüzeye doğru çıkan magma litosferden geçiş sırasında yolunun üzerindeki kaya kütlelerini ergiterek kendisine yol açarMagmanın yüzeye çıktığı yerlerde zamanla yanardağlar oluşur

YANARDAĞ PÜSKÜRMELERİ:

Magmanın yerkabuğundan yükselerek yüzeye çıkmasına yanardağ püskürmesi adı verilirYanardağ bir kez oluştuktan sonra yeraltından magma geldiği sürece püskürmeler devam ederİki püskürme arasında onlarca yüzlerce hatta binlerce yıl geçbilir

Magma Yükselişi:

Astenosferdeki magma ancak yeterince büyük bir “kabarcık”oluşturacak biçimde biriktiği zaman litosfere doğru yükselirMagmanın yükselmesine yol açan süreç bozuk bir musluktan suyun damlamasına(ancak ters yönde) benzerBozuk bir muslukta su sürekli biçimde musluğun ağzında birikir fakat damla halinde düşmesi ancak yeterli ağırlığa ulaşması ile gerçekleşirMagma da yeraltında yeterli derecede biriktiğinde ve yoğunluğu çevresindeki kaya kütlelerinden daha düşük olduğunda yukarı doğru çıkmaya başlarÇoğu yanardağın altında (yerkabuğunun içinde ya da altında) magmanın biriktiği bir magma odası vardır

Yanardağın Altı:

Magma odası il yanardağın yüzeyi arasında kanal ya da baca olarak adlandırılan genişlemiş çatlaklar bulunurBunlar bir önceki patlamalardan arta kalan katılaşmış magma ile doludurbazı yanardağlarda magma odasından çıkan çok sayıda baca olmak ile birlikte bunların hepsi yüzeye ulaşmayabilirBir bacanın açıldığı yere ağız denirYanardağ ağızları yuvarlak ya da ince uzun biçimde olabilirBazı ağızlar krater adı verilen derin çukurların içinde bulunurBir püskürme sırasında magma biriktiği magma odasından yüzeye çıkan bacalardan birinden geçerekyanardağın tepesindeki ağıza ulaşır ve buradan dışarı fışkırır Bazı durumlarda ise magma yanardağın yamacındaki bir ağızdan çıkar

Lav:

Püskürme sırasında yüzeye çıkan magma lav adını alırYanardağın yamaçlarından lavdan oluşan bir nehir gibi akan lav akıntısının zaman soğuyup katılaşmasıyla volkanik kayalar oluşurÇeşitli türlerde lav bulunmakla birlikte bunların tümü nerdeyse diğer mineral elementlerinin yanı sıra bir silisyum ve oksijen karışımı olan silisyum dioksit (SiO2) içerir Lavın yoğunluğu içindeki silisyum dioksit oranına göre değişirYoğun olmayan lav bal kıvamındadırYoğun lav ise şekerlenmiş bal gibi koyu ve yapışkandırBir patlama sırasında yanardağdan farklı yoğunlukta lavlar püskürebilir

Bir yanardağın biçimi büyük oranda lavın yoğunluna bağlıdırYoğun olmayan lav katılaşıncaya kadar daha geniş bir çevreye yayıldığından bu Tür lavdan oluşan yanar dağların yamaçları yumuşak eğimli olurKalkan biçimli olarak tanımlanan Bu yanardağlar çoğu zaman sıcak noktalar ve yayılma sırtlarında bulunurBu yanardağların lavı çoğunlukla bazalttan oluşurYoğun lavyüksek oranda silisyum dioksit içerir ve genellikle dalma-batma bölgelerinin üzerindeki yanardağlardan püskürürÇok koyu olduğu için ağızdan fazla uzaklaşmadan katılaşan bu lavın oluşturduğu yanardağlar çoğu zaman koni biçimindedir

Püskürme Tipleri:

Yanardağın püskürmeleri lavın çıkış biçimine göre sınıflandırılırBu da lavın yoğunluğuna ve lavın içerdiği gazların ne kadar kolaylıkla kurtulabilmelerine bağlıdırYoğun olmayan lavdan kolayca kurtulabilen gazlar yoğun lavdan ancak büyük patlamalarla kurtulabilirler

Magma yüzeye yaklaştıkça üzerindeki basınç azalır ve tıpkı bir gazoz şişesinin kapağı açıldığı zaman basıncın azalması sonucu gazozun içinde hava kabarcıklarının oluşması gibi volkanik gazlar magmanın içinde küçük kabarcıklar oluşturur

Farklı püskürme tipleri:

*Hawaii tipi püskürmeler genellikle hafif şiddetedirlavın çok akışkan olduğu ve içinde gazların kolayca kurtulduğu durumlarda bu tür püskürmeler olurKimi zaman magma yanardağdan dışarı bir fıskiyeden fışkıran su gibi çıkar

*Stromboli tipi püskürmeler lavın biraz daha yoğun olması durumunda görülürSıkışmış gazlar yanardağ ağzının çevresine sıvı halde lav kütlerinin fışkırmasına neden olan küçük patlamalarla açığa çıkar

*Vulkona tipi püskürmeler lavın daha yoğun olduğu durumlarda görülürSıkışmış gazlar gürültülü patlamalarla açığa çıkar ve yanardağın ağzına iri kaya parçaları ile çok miktarlarda volkanik kül püskürür

Pilinius tipi püskürmeler lavın çok yoğun olması durumunda görülürSıkışmış gazlar çok büyük patlamalarla kurtulurYanardağın püskürmeleri sırasında büyük miktarlarda volkanik kül gökyüzüne fırlatılır

LAVAKINTILARI BLOKLAR VE BOMBALAR:

Püsküren bir yanardağdan akan lavlar yolları yakıp yıkmasın karşın çok ender olarak ölüm yada yaralanmalara yol açarBunun nedeni lav akıntısının yavaş ilerlemesi ve insanların ondan kaçma olağanı bulabilmeleridir

“Pahoehoe” ve “aa” iki farklı lav akınsına Hawaii dilinde verilen adlardırBunlar birbirlerinden volkanik gazların lavdan çıkış biçimiyle ayrılır

*Pahoehoe lav akıntıları:

Pahoehoe lav akıntılarının yüzeyi genellikle düz ya da hafif kırışık olurBu tür akıntıların koyu kıvamı değildir yani akışkandırLav soğumaya başladığında yüzeyinde düzgün kabuk oluşurLav akıntısının iç kısmı ergimiş durumda kalarak akmayı sürdürürken soğumakta olan yüzeyde zaman zaman halat benzeri kıvrımlar oluşturabilir

*Aa lav akıntıları:

Aa lav akıntılarında pürüzlü ve çatlaklı bir yüzeyi vardırBu akıntılar daha yoğun lavdan oluşur ve pahoehoe lava kıyasla daha yavaş akarLav akarken yüzeyi iri parçalar biçiminde kırılır ve içindeki gazlar açığa çıkarKırılan parçalar sıvı durumu koruyan lav akıntısının iç kısmı ile birlikte sürüklenir

Bir aa akıntısısın kenarları ve önü tank paletlerine benzer bir biçimde ilerler:Akıntının önündeki soğumuş parçalar dönerek lavın altına girer ilerlemekte olan lav bunların üstünden geçerKatılaşmış aa lavının yüzeyi pürüzlüdür ve yanmış kömür yığınlarını hatırlatır

Yurdumuzdaki Yanardağlar

Ağrı Dağı 5137

Ulu Doruk (Reşko Doruğu) Cilo Dağları 4135

Suppa Durek Cilo Dağları 4060

Süphan Dağı 4058

Kaçkar Dağı 3932

Erciyes Dağı 3917

Karaeğri Sivrisi Cilo Dağları 3900

Küçük Ağrı Dağı 3896

Maunsell Sivrisi Cilo Dağları 3850

Samdi Dağı Sat Dağları 3810

Mordağ Hakkari Dağları 3807

Orta Dürek Cilo Dağları 3770

Demirkazık Doruğu Ala dağlar 3756

Karakülah Doruhu Cilo Dağları 3750

Kaldı Doruğu Ala dağlar 3748

Kızılkaya Doruğu Ala dağlar 3725

Emler Doruğu Ala dağlar 3720

Verçenik Doruğu Rize Dağları 3711

Koca Sarp Ala dağlar 3570

Beş Parmak Ala dağlar 3520

Medetsiz Bolkarlar 3514

Direk taş Ala dağlar 3510

Güzeller Ala dağlar 3041