Kırgızistan Cumhuriyeti Hakkında Bilgi

kırgızistan cumhuriyeti hakkında bilgi



Kırgızistan (Kırgızca: Кыргыз Республикасы ya latin Kırgız Respublikası) Resmi Kırgız Cumhuriyeti, Asya'da bulunan bir ülkedir Tamamı kara ile çevrili ve dağlıktır Sınırlarında Çin, Kazakistan, Tacikistan, ve Özbekistan bulunmaktadır Başkenti Bişkek'tir Bir dönem Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği'ne bağlı iken, 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir Resmi başkan Kurmanbek Bakiyev tarafından yönetilmektedir

Tarihi

Yenisey Irmağı boyunda medenî bir hayat süren Kırgızlar Mîlâd’dan sonra birinci yüzyılda Hun Devleti ile mücâdele eden Hakaslar, tâbiyeti altına girdiler Hunluların dağılması üzerine, Kırgızlar, Hakas Devletini kurdular Dördüncü yüzyılda kurulan Hakas Devleti, Baykal Gölü'nden Tibet’e kadar olan kısma hâkim oldu 6 yüzyılda kurulan Göktürk Devleti840’ta Uygur Devleti'ni yıktılar 10 yüzyılda(960 yılında 200 bin müslüman aile vardı) Karahanlılar'ın tesiriyle İslâm dînini kabul eden Kırgızlar, 13 yüzyılda Moğollar'ın hâkimiyetini tanıdılar On yedinci yüzyılda Rus istilâsına karşı diğer Türk boylarıyla hareket ettiler Kırgızların harp kâbiliyetleri yüksekti On dokuzuncu asırda Kırgız toprakları bütünüyle Rus1924 senesine kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti'ne bağlıyken, 1925’te Kara Kırgız Özerk Oblastı adını aldı Bir süre sonra Kara kelimesi kaldırıldı 1936’da Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti hâline getirildi ve Sovyetler Birliği'ni meydana getiren 15 İttifak Cumhûriyetinden biri hâline geldi hâkimiyetine girdi

Eski Sovyetler Birliği'nin 1991’de dağılması üzerine, Kırgızistan bağımsızlığını îlân etti Bağımsız Devletler Topluluğu'na üye olduKırgızdırlar

Fizikî Yapı

Ülke topraklarının büyük kısmı dağlarla kaplıdır 3000 metreye kadar olan dağlar toprakların yarısından fazlasını kaplar Tanrı Dağları'nın bir parçası olan Kokpaalatau Sıradağları, Çin ile tabiî sınırı meydana getirir Yüksek dağların dorukları dört mevsim karla kaplıdır Çok sayıda kısa nehir, dağlardan kaynaklanarak aşağılara doğru akar Başlıca akarsuları Narin, Tar, Kubaş, Kızıl Su’dur Dünyânın ikinci büyük krater gölü olan Issık Gölü Kırgızistan topraklarında yer alır Deniz seviyesinden 1609 m yükseklikte olan Issık gölü 6202 km2lik bir alana sâhiptir Gölün en derin yeri 702 metredir

Dağların kuzeye bakan yamaçları ve alçak vâdiler ormanlarla kaplıdır Bu ormanlar ülke topraklarının ancak % 6’sını kaplar Ormanlarda yabandomuzu, kurt, vaşak, dağkeçisi, as, geyik, leopar gibi av hayvanları yaşar

Konumu Orta Asya'da olup Çin'in batısındadır Toplam 3,878 km sınırı bulunmaktadır ve kara ile çevrilidir (sahil şeridi sınırı yoktur Sınır komşuları; Çin (858 km), Kazakistan (1,051 km), Tacikistan (870 km), Özbekistan (1,099 km)dır
Ülke topraklarının %7'si tarıma uygundur
daimi ekinler: %0
otlaklar: %44
ormanlık arazi: %4
diğer: %45 (1993 verileri)
Sulanan arazi: 9,000 km² (1993 verileri)
En alçak noktası: Kara-Darya 132 m
en yüksek noktası: Jengish Chokusu 7,439 m

İklim

Kırgızistan’ın denizlerden uzak ve yüksek bir arâziye sâhib olması iklimi büyük ölçüde etkiler Dağların etekleri sıcak çöl rüzgarları tesirindedir Yüksek bölgelerde (Tien Shan'ın yüksekliklerinde) soğuk bir iklim hâkimdir Arada kalan bölgede bol yağışlı bir iklim görülür Batı ve kuzeydeki sıradağlar yılda ortalama 600-900 mm, güney etekleri 200-335 mm, yüksek vâdiler ise 100-150 mm civârında yağış alır Yaz ile kış, gündüz ile gece arasında ısı farkı çok fazladır

Tabiî Kaynaklar

Kırgızistan mâden yönünden zengin yataklara sâhiptir Tanrı Dağları'nda demir, cıva, sürme, altın; Fergana Vâdisi'nde petrol ve gaz yatakları bulunur Ayrıca kömür, tuz, kaolin, cam tozu yatakları vardır Kömür yatakları 31 milyon ton rezerv ile Orta Asya’da birincidir

Nüfus ve Sosyal Hayat

Kırgızistan’ın nüfûsu 5,146,281’dir Başkent [Bişkek] olup nüfûsu %14,5'u burada yaşar Nüfûsun % 524’ü Kırgız, % 21’i Rus, % 129’u Özbek, % 25’i Ukraynalı, % 81’i diğer milletler, % 16’sı Tatar'dır Ülkenin en geniş etnik grubu olan Kırgız'lar bir Türk halkıdır

Kırgızistan yüksek bir eğitim düzeyine sâhiptir Ülkede 9 üniversite olup, ilk üniversite 1932’de kurulmuştur Okuma yazma oranı % 998’dir Ülke genelinde 1806 ortaokul, 48 teknik lise vardır Diğer Türk Cumhûriyetleri'nde olduğu gibi Kırgızistan’da eğitim devlet tarafından yapılırken 1992’de çıkarılan yeni kânunlarla özel okul ve üniversite eğitimine izin verildi şu anda da eğitim faliyetlerine devam etmekte olan Türk Okulları Kırgızistan da Türkçe'nin ve Türk Kültürü'nün yayılmasında en büyük etkenlerdendir

Dünya Almanağı 2005 içinde Kırgızistan nüfusu 5 milyondan fazla gösterilmiştir, yaklaşık olarak 5,081,429 Bunun %344 15 yaşın altında ve %62 65 yaşın üstündedir Ülke kırsaldır ve sadece üçte biri (339%) şehirlerde yaşar Ortalama nüfus yoğunluğu km2 de 29 kişidir (69 kişi mil kare)

Kırgızlar Müslüman olup, Sünnî ve Hanefî mezhebindedirler Kırgızların İslâmiyeti kabûlünde tasavvuf büyükleri önemli rol oynamışlardır Kırgızlarda mevcut olan güçlü kabile sistemi İslâmiyetin hızlı yayılmasını sağlamıştır Kırgızistan’da dînî hayâtın çok canlı olması, Orta Asya cumhûriyetleri içinde Özbekistan’ın dışında en çok bu cumhûriyette din aleyhtârı propaganda yapılmasına sebeb olmuştur 1948’den sonra günümüze kadar Bişkek’te 100’e yakın İslâmiyet aleyhtârı kitap basılmıştır Aynı zamanda devamlı din aleyhtârı konferanslar veriliyordu Buna rağmen bölgede İslâmiyet unutulmamış, Kırgızistan bağımsızlığını kazandıktan sonra, gizli yapılan ibâdetler, açık olarak yapılmaya başlanmıştır

Ekonomi

Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır Daha çok hayvancılık kesimi ağırlıklı bir tarım ekonomisi hakimdir Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, mısır, tütün, sebze ve meyvedir Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır En çok küçükbaş hayvan beslenir Kırgızistan’da 1970’li yıllarda çeşitli mâdenler çıkarılmaya başlanınca mâden sektörü büyük hızla gelişti Makina, otomotiv, gıda, çimento, cam ve konserve fabrikaları başlıca sanâyi kuruluşlarıdır Akarsu üzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye önemli ölçüde katkıda bulunur Ülkede 600 civârında sanâyi kuruluşu vardır

GSYİH: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla- 126 milyar $ (2000 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %57 (2000 verileri)
kişi başına GSMH:282$ endüstri: %22
hizmet: %39 (1999 verileri)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %187 (2000 verileri)
İş gücü: 17 milyon
Sektörlere göre işgücü dağılımı: tarım %55, endüstri %15, hizmet %30 (1999 verileri)
İşsizlik oranı: %6 (1998 verileri)
Endüstri: Makine, tekstil, gıda maddeleri, çimento, ayakkabı, beyaz eşya, mobilya, elektrikli motorlar, altın
Endüstrinin büyüme oranı: %7 (2000 verileri)
Elektrik üretimi: 12981 milyar kWh (1999)
Elektrik tüketimi: 10236 milyar kWh (1999)
Elektrik ihracatı: 202 milyar kWh (1999)
Elektrik ithalatı: 184 milyon kWh (1999)
Tarım ürünleri: Tütün, pamuk, patates, sebze, üzüm, meyve, koyun, keçi, büyükbaş hayvan, yün
İhracat: 482 milyon $ (2000 verileri)
İhracat ürünleri: Pamuk, yün, et, tütün, altın, cıva, uranyum, hidro güç, makine, ayakkabı
İhracat ortakları: Almanya %33, Rusya %16, Kazakistan %10, Özbekistan %10, Çin %6 (1999)
İthalat: 579 milyon $ (2000 verileri)
İthalat ürünleri: Petrol ve gaz, makine ve parça, gıda maddeleri
İthalat ortakları: Rusya %18, Kazakistan %12, ABD %9, Almanya %8, Özbekistan %8, Çin (1999)
Dış borç tutarı: 14 milyar $ (2000 verileri)
Para birimi: Kırgızistan Somu (KGS)
Para birimi kodu: KGS
Mali yıl: Takvim yılı

Politika

Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet
İdari bölümler: 7 bölge ve 1 şehir; Batken Oblast, Bişkek Şehri, Çuy Oblastı (Bishkek), Celal-Abad Oblastı, Narın Oblastı, Oş Oblastı, Talas Oblastı, Isık-Kol Oblastı (Karakol)
Bağımsızlık günü: 31 Ağustos 1991 (Sovyetler Birliğinden ayrıldı)
Milli bayram: Bağımsızlık günü, 31 Ağustos (1991)

Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CIS (Bağımsız Devletlerin Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECO (Ekonomik İşbirliği Örgütü), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu),Intelsat, Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNAMSIL (BM Sierra Leone Misyonu), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)

Kırgızistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye olmuştur Kırgızistan siyasi modelini İsviçre'yi örnek alarak geliştirdiğini iddia etse de bölgesi ve geçmişi buna izin vermemektedir 2005 Devrimi bunun açık örneğidir Devrim sonrası ABD ile ilişkiler, beklentilerin aksine, giderek bozulmuş Yine de Amerika'dan tam bağımsız politika izlediği söylenemez Ama Şanhay İşbirliği Örgütü çerçevesinde biraz Rusya eksenli bir dış politika çizgisi izlemeye başladığı bir gerçektir

İller

Kırgızistan 7 vilâyete bölünmüştür(Tekil: oblast, Çoğul: oblastlar);

Bişkek (shaar)
Batken İli (Batken)
Çuy İli (Tokmok)
Issık-Kul İli (Karakol)
Celal-Abad İli (Celal-Abad)
Narin İli (Narin)
Oş İli (Osh)
Talas İli (Talas)

İletişim Bilgileri

Kullanılan telefon hatları: 351,000 (1997)
Telefon kodu: 996
Radyo yayın istasyonları: AM 12, FM 14, kısa dalga 2 (1998)
Radyolar: 520,000 (1997)
Televizyonlar: 210,000 (1997)
İnternet kısaltması: kg
İnternet kullanıcıları: 10,000 (2000)

Ulaşım ve Taşımacılık

Demiryolları: 370 km (1990)
Karayolları: 18,500 km (1996)
Su yolları: 600 km (1990)
Boru hatları: doğal gaz 200 km
Limanları: Balıkçı (Ysyk-Kol or Rybach'ye)
Hava alanları: 50 (2000 veriler)