Ebul Vefa El-Büzcani (Ebul Vefa El-Büzcani Kimdir? - Ebul Vefa El-Büzcani Hakkında)

Ebul Vefa el-Büzcani (d 10 Haziran 940 - ö 1 Temmuz 998) tam ismi Ebu el-Vefa Muhammed bin Muhammed bin Yahya bin İsmail bin el-Abbas el-Büzcani olan İranlı matematikçi ve astronom940 yılında İran'da bulunan Büzcan kasabasında doğmuşturBu yüzden Ebul Vefa Büzcani diye meşhur olmuşturİlim tahsiline amcası Ebu Amr Mugazili ve Ebu Yahya bin Kimib'in yanında başlayan Ebul Vefa 959 yılında Bağdat'a gittiÖlümüne kadar da burada ilimle meşgul olduİlim sahasında,matematik ilmini tahsil etti ve özellikle trigonometri üzerinde çalışmalar yaptı ve bu alanlarda çok fazla bir süre muhafaza edilemeyen kitaplar yazdıBatlamyus'un ve Diophantos'un eserlerini inceleyip açıklamış,astronomi sahasında ise Ay'ın hareketleri üzerine çalışmalar yapmıştırMatematik ve astronomideki hizmetleriyle ilim tarihinde önemli bir yer tutmuştur

Astronomi
Ebul Vefa,yıldızların eğimlerininin kesin ve doğru bir şekilde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı geliştirdiBundan başka trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretti ve küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfettiAstronomik gözlemler için sinüs(ceyb) ve tanjant(zıl) değerlerini gösteren çizelgeleri on beşer dakikalık açı aralıklarıyla hesapladıÜnlü matematikçi El-Mervezi'nin de buna benzer çizelgeleri olduğu bilinse de,O'nun çizelgeleri tanjant ve kotanjantı yayın fonksiyonu olarak vermediği gibi,Ebul Vefa'nın çizelgeleri kadar sağlıklı değildir

Matematik
Ebul Vefa,matematik sahasında,özellike trigonometri üzerinde çalışmalar yapmıştırTrigonometrinin altı esas oranı arasındaki trigonometrik münasebetleri ilk defa ortaya koymuşturBu oranlar,günümüzde aynen kullanılmaktadır
Ebul Vefa'nın matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik özdeşliklerden bazıları şunlardır:

Ayrıca küresel trigonometride sinüs teoremini açıklamıştır:

Ebul Vefa,Habeş el-Hasib ve el-Mervezi gibi önemli matematikçileri izleyerek tanjant ve sekant fonksiyonlarını tanımladı Sekant kaşifi olarak genellikle Kopernik bilinirse de,ünlü bilim tarihçilerinden Monte Candon ve Carra de Vaux'un araştırmaları sonucu bu buluşun Ebul Vefa'ya ait olduğu tespit edilmiştir
Trigonometrinin yanında cebir ilmi üzerinde derinlemesine çalışmalarda bulunan Ebul Vefa,o zamana dek bilinmeyen dördüncü dereceden denklemlerin çözümünü gerçekleştirdiÖrneğin:
denklemini çözerken
koniklerinin kesişmesinden istifade ettiEski Yunanlıların ve Hintlilerin çözemediği birçok problemi geometrik yollarla çözmeyi başardı

Eserleri

• Kitab ül Kamil: Trigonometri ve astronomiden bahseden meşhur eseridirBirinci bölümde,yıldızların hareketinden önce bilinmesi gereken meseleler,ikinci kısımda yıldızların hareketlerinin incelenmesi,üçüncü kısımda yıldızların hareketlerine arız olan şeyler anlatılmaktadırEserin yazma bir nüshası Paris National Kütüphanesi'nde 1138 numarada kayıtlıdırEser,Sedilot tarafından tercüme edilerek basılmıştır
• Kitabun fi Amel-il,Mistarati vel-Pergarvel-Gunye
• Kitabab ma Yahtacu-İleyh-İl-Küttab vel Ummal min İlm-il-Hisab
• Kitabün Fahirün bil Hisab
• Kitabün fil İlmi Hisab-il-Müsellat
• Kitabün fil-Felek
• Kitabün Zic-iş-Şamil
• Kitabun fil-Hendese
• Kitabül Medhal ila-Aritmetik
• Tefsiri Harezmi fi Cebri vel-Mukabele

Saygınlığı

• Ay üzerindeki bir kratere O'na ithafen Abul Wafa adı verilmiştir
• Ünlü bilim tarihçisi Plorian Cajori History of Mathematics adlı eserinde onun hakkında şöyle demiştir:

Ebul Vefa şüphesiz ki Harezmi'nin matematik ve geometrideki buluşlarını önemli ölçüde geliştirdiÖzellikle de geometri ile cebir arasındaki münasebetler üzerinde durduBöylece,bazı cebirsel denklemleri geometri yoluyla çözmeyi başardı ve diferansiyel hesap ve analitik geometrinin temelini kurduBilindiği gibi,diferansiyel hesap insan zekasının bulduğu mühim ve pek faydalı bir mevzu olup,ilim ve teknolojik muasır gelişmelerin temel kaynağını teşkil etmektedirAyrıca Battani'nin trigonometriyle ilgili eserlerini inceleyerek girift ve anlaşılmayan yönlerini açıklığa kavuşturdu demektedir