Denetleyici Ve Düzenleyici Sistemler

DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER :
1-Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler :
Canlı vücudundaki hücre, organ ve sitemlerin birlikte ve düzenli çalışmasını sağlayan, yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden sisteme denetleyici ve düzenleyici sistem denir Denetleyici ve düzenleyici sistem, sinir sistemi ve endokrin (iç salgı = hormonal) sistemden oluşur
Canlı vücudunda sinir ve endokrin sistemleri birlikte ve birbirlerine bağlı olarak çalışırlar Sinir sistemi çok hızlı çalışıp organları anında etkilerken endokrin sistemi yavaş çalışır ve organları uzun sürede etkiler ve denetler (Bunun nedeni, hormonların kanla taşınmasıdır)

a)Hipofiz Bezi ve Görevleri :
Beynin alt tarafında (temel kemiğinin çukur kısmında) yer alan nohut büyüklüğünde ve pembe renkli olan iki parçalı bir bezdir

Görevleri :
1- Salgıladığı hormonlarla diğer iç salgı bezlerinin (tiroit, eşeysel bezler) çalışmasını sağlar
2- Sinir sistemi ve iç salgı sistemi arasında bağlantıyı kurar
3- Vücudun su dengesini kontrol eder (Böbreklerden suyun geri emilmesini sağlar)
4- Kan basıncını kontrol eder
5- Vücudun büyümesini sağlayan büyüme hormonu üretir Büyüme hormonunun az salgılanması durumunda cücelik, fazla salgılanması durumunda devlik (akromegali) ve çirkinlik (jigantizm) oluşur

b) Epifiz Bezi ve Görevleri :
Hipofiz bezinin arkasında, beyin yarım kürelerinin arasında bulunan bezdir (Salgıladığı hormon ve görevi kesin olarak bilinmemektedir

Görevleri :
1- Salgıladığı hormonlarla erkeklerde testislerin, dişilerde yumurtalıkların (yani eşeysel bezlerin) küçük yaşlarda (9 – 12) gelişmesini önler 9 – 12 yaşlarından sonra kaybolur ve eşeysel bezler gelişir

c) Tiroit Bezi :
Boynun ön kısmında, gırtlağın altında, soluk borusunun iki yanında yer alan iki parçalı (loblu) bezdir (H harfine benzer ve 25 gr dır)
Tiroit bezi tiroksin ve kalsitonin hormonlarını salgılar Tiroit bezi iyot denilen madensel tuz sayesinde çalışır

Tiroksin Hormonunun Görevleri :
1- Vücuttaki büyüme ve gelişmeye yardım eder
2- Vücuttaki ¤¤¤¤bolizma (yapım ve yıkım olayları) hızını düzenler
3- Doğumdan sonra az salgılanırsa kretenizm denilen cücelik ve zeka geriliği görülür
4- Yetişkinlerde az salgılanırsa ruh ve beden uyuşukluğu görülür
5- Fazla salgılanırsa ¤¤¤¤bolizma hızlanır, kan basıncı artar, kan dolaşımı hızlanır, aşırı terleme ve sinirlilik oluşur

Kalsitonin Hormonunun Görevleri :
1- Kandaki (kalsiyum ve fosfor) madensel tuz miktarını ayarlar (Kandaki kalsiyum ve fosfor gibi madensel tuzların kemiklere geçmesini sağlar)
2- Kemiklerin sertleşmesine yardımcı olur
3- Eksikliğinde kandaki (kalsiyum ve fosfor) madensel tuzlar kemiklere geçemez ve kemik erimesi oluşur

NOT : 1- Tiroksin hormonunun yapısında iyot denilen madensel tuz bulunur Tiroit bezi
tiroksin hormonunu üretebilmek için iyoda ihtiyaç duyar Vücutta iyot eksikliğinde tiroit bezi (hipofiz bezinin uyarması sonucu) tiroksin hormonu üretebilmek için fazla çalışır ve büyür Tiroit bezi büyüyünce guatr hastalığı oluşur Bu nedenle iyotlu tuzlar kullanılmalıdır Ayrıca kırmızılahana vücutta iyot kullanımını önler Bu da guatr hastalığına yol açar (Karadenizliler çok lahana kullanırlar)

d) Paratiroit Bezi :
Tiroit bezinin arkasında (ve iki yanında) bulunan dört parçalı bezdir (1 gr) Paratiroit bezi parathormon üretir Bu hormon kalsitonin hormonuna zıt olarak çalışır Yani kemiklerdeki fazla olan (kalsiyum ve fosfor gibi) madensel tuzların kana geçmesini sağlar Kandaki kalsitonin hormonu artınca kandaki parathormon miktarı azalır Kandaki kalsiyum kemiklere fazla geçerse kandaki kalsitonin hormonu azalır, parathormon artar ve artınca da kemiklerde fazla biriken kalsiyumun tekrar kana geçmesini sağlar

Görevleri :
1- Kandaki (kalsiyum ve fosfor gibi) madensel tuz dengesini ayarlar Kemiklerdeki kalsiyumun kana geçmesini sağlar
2- Az salgı üretilirse kandaki kalsiyum kemiklerde birikip kana tekrar geçemez ve kandaki fosfor miktarı artar Buda kaslarda ağrılı kasılma ve titreme şeklindeki tetani hastalığına yol açar

e) Timüs Bezi ve Görevleri :
Tiroit bezinin altında bulunan ve çocuklarda 3 yaşından sonra yavaş yavaş kaybolan bezdir

Görevleri :
1- Çocukluk döneminde vücudu mikroplara karşı korur

f) Böbrek Üstü (Adrenal) Bezleri :
Böbreklerin üst kısmına yapışmış halde (sarımtırak renkli) iki tane olan bezdir Böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur Böbrek üstü bezlerinden yeterince hormon salgılanamaması durumunda deri tunç rengin alır, kan basıncı düşer ve tunç (addison) hastalığı oluşur
Böbrek üstü bezleri; adrenalin (nörodrenalin), aldesteron, kortizon hormonlarını üretir (Böbreklerdeki öz bölgesi adrenalin, kabuk bölgesi kortizon hormonlarını üretir)
Adrenalin (Nörodrenalin) Hormonunun Görevleri :
1- Kan basıncını düzenler
2- Kandaki şeker miktarını düzenler
3- Korku, öfke, heyecan, açlık gibi durumlarda kandaki adrenalin miktarı artar (fazla salgılanır) Bu sonucunda kan basıncı (tansiyon), kalp atışı, kan şekeri yükselir ve göz bebekleri büyür
4- Kandaki karbonhidrat – şeker miktarını ayarlar Karaciğer ve kaslarda depolanan glikojeni glikoza dönüştürür

Kalsitonin Hormonunun Görevleri :
1- Proteinlerin (fazla olanının) karbonhidratlara dönüşmesini sağlar
2- Az salgılanırsa kan basıncı düşer, deri tunç rengini alır ve tunç = addison hastalığı oluşur

Aldesteron Hormonunun Görevleri :
1- Vücudun su ve madensel tuz dengesini ayarlar

g) Pankreas Bezi ve Görevleri :
Midenin alt kısmında bulunan, yaprak şeklinde olan hem iç hem de dış salgı üreten karma bezdir
Pankreas, sindirim olaylarında kullanılan sindirim enzimlerini (pankreas öz suyu içindeki amilaz, lipaz, tripsin enzimlerini) üreterek on iki parmak bağırsağına verir ve dış salgı bezi olarak görev yapar
Pankreas, insülin ve glukagon hormonlarını üreterek kana verir ve iç salgı bezi olarak görev yapar (İnsülin hormonu α hücrelerinde, glukagon hormonu β hücrelerinde üretilir)

Görevleri :
1- Salgıladığı insülin ve glukagon hormonları ile kandaki şeker miktarını ayarlar
2- Salgıladığı sindirim enzimleri ile besinlerin parçalanmasını sağlar (sindirim olayına yardım eder)

İnsülin Hormonu :
Kandaki glikoz (şeker) miktarının azalmasını sağlayan hormondur İnsülin hormonu, kandaki glikozun (şekerin) hücrelere geçmesini, kandaki fazla glikozun glikojene çevrilerek karaciğer ve kaslarda depolanmasını sağlar (Karaciğer ve kaslarda glikojen deposu dolmuşsa fazla olan glikozun yağa dönüştürülerek deri altında ve iç organların etrafında depolanmasını sağlar)
İnsülin hormonu, az salgılanırsa, kandaki glikoz (şeker) yeterince hücrelere geçemez ve idrarla vücut dışına atılır Bunun sonucunda şeker hastalığı (diyabet) oluşur Şeker hastası olan insanlara dışarıdan iğne ile insülin hormonu verilir (insülin iğnesi yapılır)
İnsülin hormonu fazla salgılanırsa, kandaki glikoz (şeker) hızlı ve fazla bir şekilde hücrelere geçer Bunun sonucunda sinirsel bozukluklar ve bazen ölüm ortaya çıkar

Glukagon Hormonu :
Kandaki glikoz (şeker) miktarının artmasını sağlayan hormondur Kandaki glikoz (şeker) miktarı düşerse, karaciğer ve kaslarda depolanan glikojenin glikoza dönüşüp kana geçmesini sağlar

h) Eşeysel Bezler (Testisler ve Yumurtalıklar) :
Erkeklerde testisler (er bezleri), dişilerde yumurtalıklar (ovaryum) eşeysel bezlerdir Eşeysel bezler hem iç hem de dış salgı üreten karma bezlerdir
Eşeysel bezler, üreme hücresi ürettiği için dış salgı bezi olarak, hormon üretip kana verdiği için de iç salgı bezi olarak görev yaparlar
Testisler ve Görevleri :
1- Sperm hücrelerini üretirler
2- Androjen (testosteron) hormonunu üretirler Bu hormon erkeklik hormonudur ve sesin kalınlaşmasını, erkeklerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini, sakal ve bıyık çıkmasını ve sperm hücrelerinin belli bir yaştan sonra üretilmesini sağlar

Yumurtalıklar ve Görevleri :
1- Yumurta hücrelerini üretirler
2- Östrojen ve progesteron hormonlarını üretirler Bu hormonlar dişilik hormonlarıdır ve sesin incelmesini, dişilerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini, (sakal ve bıyık çıkmamasını) ve yumurta hücrelerinin belli bir yaştan sonra olgunlaşmasını (yumurta kanallarına verilmesini) sağlar

NOT : 1- İç salgı bezleri hipotalamusun (beynin bölümünün), hipofiz bezinin denetiminde
çalışır
2- Şeker hastaları fazla yemek yer ve çok su içerler
3- Hipofiz bezinin salgıladığı anti di üretik hormonu idrarın düzenli oluşmasını sağlar Az salgılanırsa fazla idrar oluşur
4- Bazı hormonlar ve görevleri :
• FSH (FUH) (Folikül Uyarıcı Hormon) :
Yumurtalıkta yumurta üretilmesini sağlar
• LH (Lüteinleştirici Hormon) :
Yumurtalıkta östrojen ve progesteron üretilmesini sağlar
• LTH (LUH) (Lüteotropik Hormon) :
Süt salgısının üretilmesini sağlar
• FSH (FUH) (Folikül Uyarıcı Hormon) :
Testislerdeki seminifer tüpçüklerinin gelişmesini ve sperm üretilmesini sağlar
• LH (Lüteinleştirici Hormon) :
Testislerde androjen (testosteron) üretilmesini sağlar
• ACTH (Böbrek Üstü Bezlerini Uyarıcı Hormon) :
Böbrek üstü bezlerinin adrenalin, nörodrenalin, kortizon, aldesteron üretmesini sağlar
• TUH (Tiroit Uyarıcı Hormon) :
Tiroksin bezinin tiroksin üretmesini sağlar
• STH (SUH) (Büyüme Hormonu) :
Büyümenin gerçekleşmesini sağlar