Hücre Teorisi

HÜCRE TEORİSİ

Hücre teorisinin içeriğini oluşturan temel bilgiler:

• Hücre hem işlev hem de yapi bakimindan organizturkforumnetmanin tüm özelliklerini taşiyan en küçük yapi birimidir

• Hücreler ya tek başina bir organizmadir ya da çok hücreli canlilarda belirli görevleri yapacak şekilde grupturkforumnetlanmiştir

• Yeni hücreler var olan hücrelerin bölünmesiyle oluturkforumnetşurlar

• Her hücrede metablizmal etkinlikler solunum, sinditurkforumnetrim (biyosentez gibi) sürdürülmelidir

Hücre 3 temel bölümde incelenir

HÜCRE ZARI

Hücre içeriğine dış ortamda ayırır

• Prokaryot ve ökaryot tüm hücrelerde vardır

• Canlıdır Bu nedenle hücre içi sıvı miktarındaki deturkforumnetğişime uygun olarak bözülür ya da genişler

• Seçici geçirgen özelliğe sahiptir

• Akıcı mozaik zar modeline sahiptir

Hücre zarı fosfolipit tabakada yüzen protein ve gliturkforumnetkoprotein moleküllerinden oluşan yapıya sahiptir Hücre zarının hücre çevresinde sürekli hareket halinde olduğu kabul edilir

• Aynı zar yapısı tüm organellerin çevresinde de varturkforumnetdır

• Hücre zarının yapımı ve onarımı GOLGİ tarafından gerçekleştirilir

• Hücre zarının seçici geçirgenliğini glikoprotein ve lipoproteinler düzenler

• Hücre zarının en önemli görevi madde giriş-çıkışını sağlamasıdır

• Hücre zarının yüzeyi düz değil kıvrımlı bir yapılıştaturkforumnetdır

HÜCRE ZARINDAN HANGİ MADDELER GEturkforumnetÇEBİLİR?

Seçici geçirgen özellikte olması nedeniyle bazı madturkforumnetdeler zardan geçebilirken bazıları geçemez

Zardan geçebilen maddeler:

• Küçük moleküller (glikoz, pentoz, aasit, yağ asiti, su, CO2, O2)

• Polimerler yapı taşlarına ayrılmadan geçemez

• Nötr moleküller iyonlardan daha kolay geçer

• İyonlarının geçişini zorlaştıran neden hücre zarının da iyonik yapıda olmasıdır (negatif iyonlar, pozitif iyonlarturkforumnetdan daha kolay geçer)

• Yağda çözünen maddeler (Bu maddeler zarın seturkforumnetçici geçirgenliğini bozar yağ tabakayı eritir)

• Suda çözünen moleküller

HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞİ NASIL OLUR?

Hücrelerin çevreleriyle madde alış verişi iki şekilde olur

1 DÜFİZYON

Bu iletim biçiminde

• Enerji harcanmaz

• Hareketin yönü, difüzyonu olan maddenin çok olturkforumnetduğu ortamdan az olduğu ortama doğrudur

• Hem canlı hem de cansız sistemlerde gerçekleşir

• Ortam sıcaklığı difüzyon hızını etkiler

• Difüzyonla hücreler porlarından geçebilecek çaptaki molekülleri alırlar

• Çözücü maddelerin (su) difüzyonuna OSMOS

• Çözünen maddelerin difüzyonuna DİALİZ denir

Hücreler osmos'la bulundukları ortamla su alış verişi yaparlar Bu şekilde hücre içi su konsantrasyonlarını beturkforumnetlirli oranda tutarlar

Su molekülleri difüzyonla zardan içeri girerek tüpteki su düzeyinin yükselmesine neden olur Tüpteki su baturkforumnetsıncı şeker çözeltisindeki osmotik basınca eşit olduturkforumnetğunda denge sağlanır Su difüzyonu durur

Osmotik basınç; su moleküllerinin zardan geçerek iç ve dış ortamda su konsantrasyonunu aynı yapma eğiliturkforumnetminden kaynaklanır Bu hücre içi sıvısında çözünmüş olarak bulunan bazı moleküllerin sağladığı basınç farkıturkforumnetdır

Glikoz, protein, tuzlar; osmotik basınç doğurturkforumnetmada aktif maddelerdir

Nişasta ise suda çözünmediğinden osmotik basınç oluşturamaz (inaktif)

SONUÇ Osmotik basınç; hücre içeriğindeki ya da çözeltideki çözünebilen maddelerce kazanılan ve osturkforumnetmozu sağlayan su basıncıdır

Hücrelerin osmosla ilgili 3 değişik durumu vardır

a PLAZMOLİZ;

Hücrenin kendine oranla daha yoğun (Hipertonik) orturkforumnettamda osmos gereği su vererek büzülmesidir

b DEPLAZMOLİZ

Plazmolize uğramış bir hücrenin kendine oranla daha fazla su bulunduran (hipotonik) bir ortamda su olaturkforumnetrak ilk durumuna gelmesidir

c TURGOR

Hücrenin su oranı yüksek (hipotonik) ortama konulturkforumnetduğunda osmos gereği su alarak şişmesidir

••• Hayvansal hücreler hipotonik ortamda patlayabiturkforumnetlirler (HEMOLİZ= Dağılma)

••• Bitkisel hücrelerde selüloz çeper bulunduğundan hemoliz olmadığı gibi turgor basıncının artması direnç (diklik) sağlar

TURGOR BASINCI

Hücre içine giren ve hücre zarını dışa iten su basınturkforumnetcıdır

••• Bir hücre kendisiyle aynı osmotik basınçtaki çöturkforumnetzeltiye konursa su difüzonu olmaz Bu tür bir ortam hücre içeriğiyle İZOTONİK olur

••• Hücrenin bulunduğu sıvı ortamın madde derişimi hücreninkinden büyük ise hücreye göre bu ortam HİturkforumnetPERTONİK tir

••• Eğer hücrenin bulunduğu sıvı ortamda çözünmüş madde derişimi hücreye oranla düşükse bu ortam HİturkforumnetPOTONİK tir

• Hücre özsuyundaki su difüzyonla ortama geçer

• Hücre özsuyunun hacmı azalır

• Hücre özsuyu çepere basınç yapamadığından sitoplazma zardan ayrılır

Bitki hücrelerinde hücre çeperi turgor basıncı nedeturkforumnetniyle, hücrenin parçalanmasını önler Bitkilerin dal uçları ve otsu gövde ve dallarda dikliği sağlar

Örnek: Mimozadaki dokunmaya karşı hareketler plazmoliz ve turgor olayı ile açıklanır

Sonuç:

• Difüzyon ve osmos hem canlı hem de cansız hücreturkforumnetler için geçerlidir

• Madde iletimi her iki ortamın yoğunlukları eşit olunturkforumnetcaya kadar devam eder

• Hücrenin bir katkısı olmadan gerçekleşen olaylar olduklarından ATP harcanmaz

• Zardan geçebilecek çaptaki moleküller geçişebilirturkforumnetler

• Madde moleküllerinin kinetik enerjisi geçişmeyi saglar Molekül sayisi, sicaklik gibi etkenler difüzyon hiturkforumnetzini degiştirebilir

2- AKTIF TAŞIMA

Difüzyon ve osmosda iki ortamin molekül sayilari (ayni cinsten) eşitleninceye kadar iletim devam eder Bu yüzden bir hücre bulundugu ortamdan istedigi kadar madde alamaz ya da atamaz

Hücreler eşit yogunlukta ya da az yogun ortamlarda madde alabildikleri gibi daha yogun ortamlara madde veturkforumnetrebilirler Bu tür olaylarda hücre ATP ve enzim çiftinden yararlanir

AKtif taşima yalniz canli hücrelerde görülebilir bir olaydir Aktif taşimanin zorunlu oldugu hücrelerde mitoturkforumnetkondri sayisi çok olmalidir

Aktif taşima ile hücreler ortama oranla madde deriturkforumnetşimini artirirlar Iyonlari iletebilirler

Böbrek tüpleturkforumnetrindeki geri emilme sinir hücrelerindeki impuls bu olaya örturkforumnetnektir

3 KOFUL OLUŞTURMA

Hücre zarindan madde geçişinin özel şeklidir Hücturkforumnetrenin bulundugu ortamdan ya da kendi içeriginde buluturkforumnetnan büyük molekülleri iletmesidir

ENDOSITOZ

Hücrenin zarinda degişiklik yaparak sitoplazmaya madde almasidir Endositozun iki degişik şekli vardir

a- FAGOSİTOZ (Yutma)

Hücrenin suda çözünmeyen bir polimeri ya da organik besin parçalarını sitaplazmaya almasıdır Böyle bir madde molekülünü ya yalancı ayakturkforumnetlarla sararak ya da çöküntü oluşturarak koful haline getiturkforumnetrir

b- PİNOSİTOZ (İçme)

Suda çözünebilen polimerlerin suyla birlikte alınmaturkforumnetsıdır Hücre zarı içe doğru cep oluturkforumnetşumuyla koful oluştuturkforumnetrur

İki olayda da oluşan kofullar lizozom zarlarıyla kayturkforumnetnaşır Lizozom enzimleri polimeri hidroliz eder (Hücre içi sindirimi)

EKZOSİTOZ

• Hücre içine alınan polimerlerin sindirim artıklarını taşıyan koful ile hücre zarı kaynaşarak artıkları dışarı atar

• Hücre içinde oluşan enzim, hormon çeşitli proteinturkforumnetler, bitki hücrelerindeki reçine ve eterli yaglar gibi maddeturkforumnetler golgi yardimiyla küçük koful keseleri haline gelerek dişari atilir

HÜCRE ÇEPERI (DUVAR)

• Yalnız bitkisel hücrelere özgüdür

• Ölü olduğundan büzülüp genişlemez

• Esnek yapıdadır (Turgor ve plazmolizde yalnız hücre zarı büzülüp genişler)

• Selüloz liflerden yapılmıştır

• Üzerinde geçitler vardır Geçitlerin madde giriş çıturkforumnetkışında düzenleyici etkisi yoktur

• Hücreye destek olur, direnç sağlar

• Yaşli hücrelerde çeperin yapisina lignin (odun özü) süberin (mantar özü) - mumsu madde (kütin) birikir

• Geçirgendir (geçitler porlardan büyüktür)

• Bakteri hücre çeperi selüloz bieşiminde degildir

HÜCRE SITOPLAZMASI

Hücre zari ile çekirdek zari arasini doldurur Organel ve plazmadan oluşur

Hücre Organelleri:

Solunum, sindirim gibi yaşamsal etkinlikler ökaryot hücrelerde organellerle gerçekleştirilir Ribozom ve senturkforumnettrozom dişindaki organeller zarla çevrilidir

Endoplazmik Retikulum (ER) :

Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur Hücre zari ile çekirdek zari arasindaki kanalcik ve boruturkforumnetcuklardir Hücre zarindan daha incedir Granüllü (ribozom taşir) ve granülsüz (ribozomsuz) endoplazmik retikulum olmak üzere iki çeşittir

Granülsüz endoplazmik retikulumlar yag, glikojen, hormon sentezinde etkili olur

endoplazmik retikulumlar hücre de madde iletiminde (içe, dişa) ve depoturkforumnetlanmasinda etkili olduklari gibi ayni anda oluşan asidik ve bazi tepkimelerin birbirinden etkiturkforumnetlenmemelerini saglaturkforumnetyan bölmeler oluşturur Ribozom-larda sentezlenen madturkforumnetdeleri golgiye taşir

Ribozom:

Çekirdek zari, ER, sitoplazma sivisi, mitokondri ve kloroplastlarda bulunur Çok küçük organellerdir Protein ve RNA'dan yapilmişlardir Virüsler dişindaki tüm hücreturkforumnetlerde bulunurlar Protein sentez merkezidirler

Ribozom biri küçük digeri büyük iki alt birimden oluturkforumnetşur Protein sentezinde alt birimler birbirine yapişir Sentez tamamlaninca ayrilirlar

Mitokondri:

Çift katli zarla çevrili büyük organellerdir Iç zar yüzeyi genişletmek için katlanmalar (krista) yapar Dolgu madturkforumnetdesi (matrix) DNA - RNA - Protein - Lipit ribozom içerir Solunum enzimleri krista yüzeyine birikmiştir Oksijene elektron taşimada rolü olan ETS taşirlar

Bakteri, yeşil alg ve memeli alyuvarlarinda bulunturkforumnetmazturkforumnetlar

Mitokondriler,

• O2'nin kullanıldığı

• CO2'nin üretildiği

• Suyun üretildiği

• ATP'nin üretilip depolandığı

organellerdir (Oksidatif fosforilasyon)

Golgi Cisimciği:

Olgunlaşmış sperm ve kan hücreleri hariç tüm bitki ve hayvan hücrelerinde bulunurlar Salgı maddelerinin oluşturulması, paketlenmesi ve salgılanmasından sorumturkforumnetludur

Sentez yapan hücrelerde

• Glikoprotein

• Lipoprotein

• Selüloz

• Glikojen sentezi yaparlar

Hücre zarının yapımında görevlidir Değişerek lizoturkforumnetzomları oluştururlar

Hayvanlarda pankreas, hipofiz gibi salgı bezlerinde bitkilerde nektar bezi ve salgı dokusunda gelişmişlerdir

Lizozom:

Hücre içi sindirim ezimlerinin paketlendiği organelturkforumnetlerdir Lipoprotein yapısında tek katlı zarları vardır Enzimturkforumnetler lizozom içinde etkisizdir Alyuvar dışındaki tüm hayturkforumnetvansal hücrelerde bulunurlar

• Fagositoz ve pinositozla hücreye alınan polimerleturkforumnetrin sindirimini

• Döllenmede yumurta zarını spermin delmesini

• Başkalaşim (metamorfoz) geçiren larvalarin ana - babaya benzemesini lizozomlar sağlar

Belirli süreler için proglanmış hücrelerin süre dolunca lizozomları parçalanır, hücre kendini sindirir Bu olaya OTOLİZ denir Cesetlerin kokuşması da otolizle olur

Sentrozom:

Hayvansal hücrelerde (alg ve mantar hücrelerinde) bulunurlar Birbirine dik silindir şeklinde iki sentriolden oluşurlar Sentriol çiftleri bölünme durumunda olmayan hücrelerin çekirdeğine yakın konumdadır Hücre bölünturkforumnetmelerinde bölünüp farklı kutuplara çekilerek iğ ipliklerini oluştururlar Kromozomlar iğ ipliklerini takip ederek farklı kutuplara çekilir

Koful:

Hücre zarından, ER'lerden, çekirdek zarından, golgiturkforumnetden oluşurlar Bir hücrelilerde ve bitki hücrelerinde daha çok bulunurlar Hücrelerde artık maddelerin ve fazla sıvıturkforumnetların depolandığı keseciklerlerdir Bitki hücreleri yaşlanturkforumnetdıkça kofulları da büyür (Tuzlu artıklar kofulda birikir)

Başlıca 3 çeşittir

1 Besin kofulu; bir hücrelilerde oluşturulur

2 Pinositik koful; bitkilerde alınan su kesecikleri birleşerek büyük koful oluştururlar Hücrenin turgor duturkforumnetrumunda olmasını sağlarlar

3 Kontraktil koful; tatlı sularda yaşayan bir hücturkforumnetrelilerde görülür Asıl görevi yoğunluk farkı nedeniyle hücreye giren fazla suyu dışarı atarak hücrenin hemoliturkforumnetzini önlemektir

Plastitler:

Sadece bitkisel hücrelerde bulunan renk maddeleriturkforumnetdir Besin sentezi ve depolanmasında etkilidirler Hücre gençken renksizdirler Zamanla özgün renklerini kazanırturkforumnetlar 3 çeşittirler

1 Kromoplastlar; Bitkiye yeşil dışındaki renkleri katurkforumnetzandıran pigmentlerdir Çiçek ve meyvelerin kendilerine özgü renklerini verirler

Ksantofil=Sarı Karotin=Turuncu Likopin=Kırturkforumnetmızı

Kloroplastlar; Yeşil renklidirler Klorofil demetleri (granum) ve aradolgu maddesinden (stroma) oluşurlar

• Bazı bakterilerde ve yeşil alglerde klorofil sitoplazturkforumnetmada bulunur

• Mantarlarda kloroplast yoktur

• Işigin sagrulmasi

• CO2'nin indirgenmesi

• ATP sentezi

• Suyun fotolizi

• O2'nin oluşmasi

• Glikoz ve nişasta sentezi gerçekleştiren organelturkforumnetlerdir

Lökoplastlar: Renksiz plastitlerdir Nişasta, yag proturkforumnettein depolayabilirler Bu yüzden en çok depo organlaturkforumnetrinda bulunurlar

••• Bütün plastitler ışık ve sıcaklık etkisinde birbirine dönüşebilirler

Hücre Plazması:

Organeller arasındaki kolloid sıvı karışımıdır % 60 - % 90'ı sudur Organik (RNA, glikoz, aasit, proturkforumnettein, yağ, niturkforumnetşasta) ve inorganik (mineraller, iyonlar) madde bulunturkforumnetdururdepolanır

ÇEKİRDEK

Hücrenin bölünmesi, onarımı, büyümesi, metabolizturkforumnetmal etkinliklerin yapılmasını sağlayan merkezdir

Çekirdek zarı; hücre zarı yapısındadır Porları daha büyüktür Kromozomların sitoplazmaya dağılarak bozulturkforumnetmasını önler Hücre bölünmesinde eriyerek kaybolurlar

Kromatin Ağ:

Bölünme başlangıcında ağ biçiminde, bölünme sıraturkforumnetsında kromozom durumundadırlar Temel yapısını DNA ve protein oluşturur

Kromozom ik kromatitten oluşur Kromatitler sentroturkforumnetmerden birbirine bağlıdır Sentromer kromozomun haturkforumnetreturkforumnetket merkezidir

Kromozomlar farklı hücreturkforumnetlerde aynı sayıda olabilirler Önemli olan kromozomların üzerindeki şifrelerin (genlerin) bezerliğidir

2n kromozomlu (DİPLOİD) hücrelerde (eşey kromoturkforumnetzomları dışındakiler) çift olarak bulunur

Homolog kromozom çiftlerinde birbirine karşılık gelen bölgeler (lokus) de bulunan genler aynı kalıtsal özellikler üzerine etkili olurlar

Çekirdeğin yönetim merkezi olduğu birçok deneyle kanıtlanır

Çekirdekçik:

Protein ve RNA kapsar RNA'lar kromozom üzerinde sentezlenir çekirdekçikte