Osmanlı Eğitim Sistemi Ve Enderun Üniversitesi

Osmanlı Eğitim Sistemi ve Enderun Üniversit esi

Her devlet kendine ya kendine özgü bir sistem geliştiri r ya da başka sistemler i taklit eder Osmanlı Devleti yönetim biçiminde n orduya, mali sistemden eğitim sistemine kadar her alanda kendine özgü bir sistem geliştird i
Bu sistem pek tabii inanç manzumesi ne, ondan kaynaklan an ahlâkine ve dünya görüşüne uygun olacaktı

Sistemin özü aynı inanca mensup bulunmak, yani Müslüman olmaktı Orta zamanlard a devlet kademeler inde yükselmen in ön şartı buydu Osmanlı’yı yönetenle r tüm inançlara saygı duymakla birlikte, kendi inançları nın üstünlüğü nü kabul ederlerdi

Öteki inançlara duyulan müsamahan ın kaynağınd a insana duyulan saygı vardı İslam inancında insan mukaddest i İnsan mukaddes olduğu için tercihler ine (dini tercihler dâhil) müsamaha gösterilm eli, bu yüzden insan incitilme meliydi
Bunu eğitim sistemine de yansıttıl ar Hıristiya n çocuklar devşirili p eğitiliyo r, kabiliyet lerine ve çalışkanl ıklarına göre yükselmel eri, hatta devletin ikinci adamı olmaları sağlanıyo rdu Bu sistem o günkü Avrupa’nın bilmediği bir sistemdi
Osmanlı devlet kurumları, Müslüman olmak kaydıyla herkese açıktı Herkes zekâsına, kabiliyet ine, sadakatin e ve liyakatin e göre yükselird i

Sultan İkinci Mahmud’a (1808-1839) kadar devam eden bu sistem “Resmi Öğretim” ve “Sivil Öğretim” şeklinde iki ayak üstünde duruyordu

Resmi öğretimin en temel ocağı “Acemioğlan Ocağı”ydı Savaş esirlerin den veya Hıristiya n vatandaşl ardan seçilen çocuklar 3 ya da 8 yıl süreyle Türk ailelerin in yanında kalır, edep-erkân, gelenek-görenek öğrenirle rdi
Ondan sonra, hem nazarî hem de amelî bilgiler almak için “Acemioğlan Ocağı”na gönderili rlerdi Gelibolu’da ve İstanbul’da bulunan Acemi Ocakları, Yeniçeri Ocağı’na profesyon el asker yetiştiri rdi (Türkiye’de birkaç yıldan beri konuşulan “profesyonel ordu”yu Osmanlı ceddimiz 1300’lü yılların sonlarınd a, Sultan I Murad [1362-1389] devrinde kurmuştu)

Burada askerlik sanatını öğrenen acemiler ihtiyaca ve yetenekle rine göre diğer ocaklara gönderili r, bir “usta” yeniçerin in gözetimin de pişip olgunlaşm aları sağlanırd ı

Acemi Ocağı’nda yetişip yeniçeri ortaların da “usta-çırak” ilişkisi içinde olgunlaşa nlar arasından yeniçeri ağaları, hatta sadrazaml ar çıkmıştır

Enderun Mektebi’ne gelince: Buna Enderûn Üniversit esi demek yanlış olmaz

Osmanlı oluşumu içinde ilk kez Sultan II Murad zamanında kurulan Enderun, çeşitli değişikli klere uğraya uğraya Osmanlı’nın son yıllarına kadar yaşamını sürdürdü

Başlangıç ta Şehzadele ri eğitmek amacıyla saray içinde kurulmuşt u Sonraları devlet adamı yetiştire n bir üniversit eye dönüştü Hıristiya n ailelerde n devşirile n çocuklard an dürüst, sadık, zekî, kabiliyet li ve fiziksel anlamda düzgün olanlar da burada eğitime alınmaya başlandı

Enderûn Üniversit esi’ne alınan öğrencile re öncelikle Kur’an-ı Kerim, tefsir, hadis, kelâm gibi dini dersler verilir, edebiyat, şiir, gramer, Arapça, Farsça, matematik, coğrafya, mantık gibi ilimler bunlardan sonra gelirdi
Yani önce sağlam uhrevi bir temel atılır, dünya o temelin üzerine inşa edilirdi

Amaç ahiret öncelikli insan yetiştirm ekti Ahiret öncelikli insan, bilimden gelen gücünü insanları n hayrına kullanır, günümüzde örnekleri ni sıkça gördüğümü z (ikiz kuleleri vurmak) gibi, insanlığı n ve insanları n zararına kullanmaz dı
Enderun öğrencisi ne “İç oğlanı” denirdi Buradaki eğitimin çeşitli kademeler inden mezun olanlar kabiliyet lerine ve ihtiyaca göre değerlend irilir, Osmanlı Devleti’nin çeşitli kademeler inde görev alırlardı

Osmanlı Devleti, kendi kurumları nda yetişmeye nlere güvenmez, dolayısıy la görev vermezdi Bu durum, Türklerin devlet kademeler inden dışlandığ ı şeklinde eleştiril er almakla birlikte, durum böyle değildir Öncelikle “devşirme”yi “yabancı” saymak yanlıştır Geçtiği evreler devşirmel erde yabancılı k bırakmamı ştır

Hatırlama mız gereken bir husus da şudur: Osmanlı’yı batıran devlet adamların ın içinde “devşirme” devede kulak kabilinde ndir Ne yaptıksa biz kendi kendimize yaptık!

Kaldı ki, Osmanlı bürokrasi sinin tümüyle devşirmel erden oluştuğu iddia edilemez Divan ve taşra teşkilatl arından yükselenl er de vardır ve buralara genelde Türkler hakimdir Zaten Kanunî’den itibaren Türk çocukları da Enderûn Üniversit esi’ne alınmışla rdır

Bürokrasi nin asıl kaynağı Divân-ı Hümâyûn’dur Divan-ı Hümâyûn hem idarî, hem hukukî bir meclis, hem de bürokrasi nin merkezi ve beynidir

Devlet yönetimin e ilişkin her karar burada alınır Her türlü yazışmala r burada yapılır Siciller, defterler, malî kayıtlar burada tutulur ve her kayıt burada saklanırd ı

Anlayacağ ınız Divan, zannedild iği gibi, sadece arada bir toplanan bir “Bakanlar Kurulu” değil, sayısız bürodan ve bürokratt an oluşan bir kurumdur “Divan Kâtipliği” denilen yüksek makama ise, usta-çırak ilişkisi içinde zamanla ulaşılır

Divandan yetişmiş ünlü devlet adamlarım ızın yanı sıra ünlü ilim, sanat ve edebiyat adamlarım ız da var Kâtip Çelebi, Gelibolu’lu Mustafa Ali, Feridun Ahmet Bey bunlardan sadece birkaçıdı r

Bir gün de inşallah sıbyan mektepler inden söz edelim: Tabii siyasi gündemi daima kabarık ve siyaset havası her zaman fırtınalı olan Türkiye’de bu tür yazıları hâlâ okuyan kalmışsa