Şanlıurfa Coğrafyası

Şanlıurfa Coğrafyası

GENEL KONUM


Şanlıurfa 378 kuzey enlem ve 3846 doğu boylamındadır Ceylanpınar'ın doğusunda yer alan Aşağı hümerra Köyü ile en batıdaki Halfeti İlçesi arasında 2 derece 30 dakikalık meridyen farkı vardır Bu da, 10 dakikalık bir saat farkı etmektedir Şanlıurfa nın ortalama yükseltisi 518 mdir Şanlıurfa doğuda Mardin, batıda Gaziantep,kuzeybatıda Adıyaman, kuzeybatıda Diyarbakır, illeri ile çevrilmiştir Güneyde ise 1926 yılında yapılan Ankara Antlaşmasıyla çizilmiş bulunan Suriye sınırı uzanmaktadır Şanlıurfa'nın coğrafi konumunun gösterdiği özellikler nedeniyle, Türkiye’nin uzun süre başka devletler ve ülkelerle bağlantılar etkileşimler kurabilmiş illerinden biridir İlk ve orta çağda eski uygarlık merkezlerinden olan Mezopotamya ve Arap ülkeleri ile Avrupa arasındaki bazı yollar Şanlıurfa üzerinden geçmekteydi Şanlıurfa ili Güneydoğu Toroslar’ ın orta kısmının güney etekleri üzerindedir İlin kuzeyinde yer alan dağlar ve yüksek tepeler genellikle güneye doğru gittikçe alçalır Büyük ovalar güney yarısındadır Sıra tepeler oldukça yaygın olup bunların arasında batıdan doğuya doğru sıralanan Suruç, Harran ve Viranşehir ovaları bulunmaktadır Batıya doğru kenarları fazla uzanmış bir altıgene benzeyen Urfa’nın yüz ölçümü 18584 km’dir Bu, türkiye yüz ölçümünün % 3 üne eş değerdir

JEOLOJİK YAPI

Şanlıurfa yapı bakımından üçüncü jeolojik zamanın son katı olan Poliosen bölümünün karakterini göstermektedir Eski dünyanın bir bölümü ile birlikte oluşmuştur Kıvrımlar oluşumundan önce Anadolu’nun bulunduğu sahada Thitys adı verilen bir deniz bulunmaktaymış Üçüncü Zamanın sonu ve dördüncü zamanın başlangıcında gerçekleşen yan basınçlar ve patlamalardan pek etkilenmeyen Şanlıurfa, üzerinde bulunduğu sert kütle üzerinde biraz yükselmiş ve yer yer kıvrılmalara uğramıştır Şanlıurfa ili’ni kuzeydoğu yöresi özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir Karacadag’ dan fışkırmış bazalt taşlardan oluşmuştur İln bir kısmı ise kalker formasyonu ile kaplıdır

YER YÜZÜ ŞEKİLLERİ DAĞLAR

Şanlıurfa ili’nin geniş çevresi, Arap platosunun kuzey bölümleri ile Güneydoğu Torosları orta kısmının güney etekleri üzerinde yer almaktadır Muntazam antikinal ve senklinal özellikleri gösteren bir takım silik tepeler ve dağ diyebileceğimiz birtakım yükseklikler, tepecikler arasına yer yer serpilmiştir

KARACADAĞ:Sönmüş bir volkanik dağdır Yapısı bazalttır bu dağ, çevresinin su kaynakları beslemektedir Siverek ve Diyarbakır sınırı arasındadır 1919m yüksekliğindedir

TEKTEK DAĞLARI: 801m yüksekliğinde olan Tektek dağları, Harran’la Viranşehir ovaları arasında kuzeyden güneye doğru uzanan kıvrımlı bir özellik taşımaktadır TAKIRTUKUR DAĞLARI: Karacadağ’ın batısında yer alır Kalkerli bir yapıya sahiptir

YILANLI DAĞ: Takırtukur dağlarının batısında yer almaktadır Viranşehir’in güneydoğusunda Karatepe dağ sırası ile Kepezli dağları bulunmaktadır

SUSUZ DAĞLARI: Tektek dağlarının kuzey batısında yer alır En yüksek noktası 817 m’dir Çok susuz bir dağdır

GERMUŞ DAĞLARI: Merkez ilçenin topraklarını kuzeyden engebelendirmektedir Güney eteklerinde çıkan akarsu kaynakları yakınında Germuş köyü kurulmuştur

NEMRUT DAĞLARI: Şanlıurfa’nın güneyinde yer alır Tilki dağları da denir Çevresine göre oldukça yüksek bir tepenin zirvesinde, sarp, geniş, düz bir kayalıktır Burasına Nemrut Tahtı da denir Yapısı kalkerdir

ŞEBEKE DAĞLARI: 750 m yüksekliğinde, Suruç Şosesi üzerinde dir Oldukça yüksek görünümlüdür Şebeke deresi ve tarihi bir deresi olan Şebeke Köprüsü daha aşağılarda kalmaktadır Kalkerli bir yapıya sahiptir

ARAT DAĞLARI :Birecik, Suruç Şosesi bu dağın eteğini izlemektedir Kıvrımlı bir yapıya sahip olup yumuşak kalkerden oluşmuştur


OVALAR
Şanlıurfa, yapı itibariyle düz bir arazi üzerine kurulmuştur Bir çok ovalara sahiptir Bunlardan başlıcaları şunlardır:


HARRAN OVASI: Ortalama yüksekliği 375m’dir İlin en elçak ovasıdır Doğusunda Viranşehir Ovası, batısında Suruç ovası yer alır Toprakları kırmızı renktedir Demiroksit, toprağa bu rengi vermiştir Yıkanmış toprak özelliğindedir Kınalı olduğu için yıkanma fazla değildir


SURUÇ OVASI: 700 km2 dir Alüvyon karakteri gösterir Tıpkı Harran ovası gibi rengi kırmızıdır Toprak tabakasının kalınlığı 50 – 100 cm arasında değişir Verimli ovalardan biridir


VİRANŞEHİR OVASI: 1200 km alanlı bu ova dalgalı ve engebeli bir görünüm gösterir Temelinde kalker vardır

HALFETİ OVASI: Fırat nehri kenarında olan Halfeti ovası yer yer tepelerle çevrilidir Bu ovaların dışında Şanlıurfa il sınırlarında kalan Bozova ve Hilvan ovaları da önemlidir


AKARSULAR
Şanlıurfa, akarsular bakımından zengin değildir İl sınırları içinde akan akarsular
şunlardır
FIRAT NEHRİ: Siverek ilçesinin dağ başı Nahiyesi’ne bağlan Maktela geçidi civarında Şanlıurfa ili topraklarına girer Sağ yönden gelen göksu’yu alır, Gaziantep ile sınır çizdikten sonra Suriye topraklarına girer Birecik’te Fırat’ın debisi 500m – saniye ‘dir Yer yer geçit vermeyen Fırat’tan ulaşım bakımın dan yararlanılmakla birlikte mahhali olarak sallarla geçit imkanları araştırılmaktadır Türkiye’nin en uzun köprülerinden birisi olan Birecik köprüsü bu nehir üzerindedir Ayrıca yine çayırlarbaşı civarında da nehir üzerine büyük bir köprü yapılarak ulaşıma açılmıştır


DİREKLİ SUYU : Şanlıurfa’nın kuzey batısındadır Direkli deresi’ nin kaynağı göl halini almış bir yer altı nehridir Som yıllarda bulunmuştur yararlanılmaktadır


SÜLEYMAN PINARI: Şanlıurfa’nın kuzey batısında bağlar arasından çıkan bir küçük sudur

CÜLAP SUYU: Şanlıurfa’nın Kabahaydar bucağına bağlı edene köyü ile dip hisar bağlarından çıkar Daha sonra bir iki kaynak daha aldıktan sonra Cülap suyu adını alır Uzunluğu 60 km’dir Bunların dışında pek fazla önemi olamamakla beraber Habur, Karakoyun, Aligör, Yukarı koymat, Gölpınar, Çamurlu, Belik, Cavsak, Karaköprü ve tülmen dere ve suları kullanılmaktadır

GÖLLER

ATTÜRK BARAJ GÖLÜ
Şanlıurfa ve Adıyaman illeri arasında, Fırat Nehri üzerinde kurulu olup, enerji ve sulama amaçlıdır 1983 yılında inşaatı başlamış olan baraj 1992 yılında işletmeye açıldı 8 türbine sahip barajın yüksekliği 169 metredir 2400 MW gücüyle yıllık 8900 GWh elektrik üretim kapasitesine sahiptir
Kaya dolgu tipinde bir barajdır Gövde hacmi 84 500 000 m³ tür Dış yüzeyi kaya içi kil ve topraktır Baraj gölünün baskısı ile ilk inşaasındaki yüksekliği 10 metre kısalmıştır
GAP Projesi içinde, Karakaya Barajının 180 km mansabında, Şanlıurfa ilinin Bozova ilçesine 24 km uzaklıkta Fırat Nehri üzerinde kurulan baraj
İnşaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde başlandı 1994 senesinde bitirilmesi planlanan baraj; sulama ve enerji elde etmek maksadıyla yapılmıştır 2400 megavat, yılda 89 milyar kilovatsaat elektrik enerjisi üretecek kapasitededir 844 milyon m3 kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi bakımından bugüne kadar dünyada inşa edilen barajlar arasında beşinci sıradadır Meydana gelen göl alanı 817 kilometre karedir Yıllık ortalama su akışı 26654 milyar metreküptür Toplam su depolama hacmi 487 milyar metreküptür


Her bir grupta; gücü 300000 kilovat olan 8 adet türbün jeneratör bulunmaktadır 25 Temmuz 1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete açılmıştır Halen inşaatı devam eden Şanlıurfa Tünelinin de tamamlanması ile, Şanlıurfa, Harran, Mardin, Ceylanpınar, Siverek-Hilvan ovaları ile beraber 143 milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektirTemelden yüksekliği 169 metredir Nehir seviyesinden yükseklik bakımından minimum su kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 524 metreye ulaşır Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133 metre olması gerekir Baraj duvarının boyu 1644, eni ise 15 metredir


Atatürk Barajı, dolgu hacmi bakımından dünyanın en büyük 6 büyük barajı durumundadır Hidroelektrik Santralı da, dünyada halen yapımı sürenler arasında 3, inşa edilmiş olanlar arasında da 5 en büyük santraldır Aynı zamanda Avrupa'nın ve Türkiye'nin en büyük barajıdır
Atatürk Barajı, tamamen Türk işçi ve mühendisinin emek ve alınteriyle gerçekleştirilmiştir Bu dev barajın gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiştir


HALİL – RAHMAN GÖLÜ: Uzunluğu 150m ve eni 30m olan bu göl, şehrin içinde ve Göl başı semtindedir İçerisinde Şanlıurfa’yı temsil eden Balıklar yaşamaktadır Bu balıklar sazan cinsinden olup, efsanelere konu olmuşlardır


AYNZELİHA GÖLÜ: Bu gölde gölbaşı civarındadır 50 30m edabında olup derinliği 1 – 3 metre arasında değişmektedir İçindeki balıklar, tıpkı Halilürrahman gölündeki balıklar gibi efsanelere konu olmuşlardır


DEV DEŞTİ SUYU: Şanlıurfa’nın kuzeybatısında külaflı tepesinin arkasında 12m çaplı dairesel bir göldür


İKLİM

Şanlıurfa da kontinental iklim özelliği ağır basmaktadır Gece ile gündüz ve yaz ile kış ortalama sıcaklıkları arasında büyük farklar vardır Yıllık sıcaklık farkı bazen 40 dereceyi aşar En sıcak ay temmuz’da sıcaklık bazen 46 dereceye ulaşır En soğuk ay olan şubat ta ise sıcaklığın sıfırın altına düştüğü görülmektedir Şanlıurfa da yıllık yağış ortalaması ( 15 yıllık ortalama) 482,4 mm olarak hesaplanmıştır En yüksek yağış 1954 yılında 786,9 mm dir Bu nedenle 154 te hasar çok olmuş ve tarlalardan büyük miktarda ziraat ürünü kaldırılmıştır En düşük yağış 1959 yılında 323,9 mm olarak ölçülmüştür (bak: tarım Şanlıurfa nın genel iklim özellikleri)


BİTKİ ÖRTÜSÜ

Şanlıurfa nın sıcağına ve kuraklığına hiçbir bitki dayanamamaktadır Bu nedenle ilde yaygın bitki örtüsü steptir İlk bahar yağmurları ile yeşeren ve yaz sıcaklıklarında sararan cılız otlar, papatya, gelincik, yabani buğday, çiğdem, kekik, deve dikeni ve meyan kökü en çok rastlanan bitki türleridir