Doğan-Yırtıcı Kuşlar

Doğan-Yırtıcı Kuşlar



Doğanlar öbür hayvanları avlayarak beslenen yırtıcı kuşlardır Uzun ve sivri uçlu kanatları, uçak gövdesi gibi aerodinamik biçimli, kaslı gövdeleriyle havayı yararak çok hızlı uçarlar Keskin gözleri ve güçlü pençeleri de avlarını kolayca bulup yakalamalarına yardımcı olur Kısacası yırtıcı kuşların çoğu gibi son derece çevik ve hızlı avcılardır Bu nedenle türlerin birçoğu av için eğitilmiş ve yüzyıllarca dünyanın birçok ülkesinde bu kuşlar avcıların en büyük yardımcısı olmuştur (bak AVCILIK)


Doğanların, Falconidae familyasını oluşturan 60 kadar türü vardır Ama bütün türler doğan adıyla bilinmez Örneğin kerkenez, sungur ve karakara olarak adlandırılan kuşlar da birer doğan türüdür Bunlardan cüce doğanların uzunluğu ancak 15 santimetreyi bulurken ak sungurların uzunluğu 60 santimetreye, ağırlıkları 1,8 kilograma ulaşabilir Bayağı doğan (Falco peregrinus) dünyanın hemen her yerinde bulunur Başı kara, sırtındaki tüyler mavimsi boz renkte, alt bölümleri kirli beyaz ya da açık sarı üstüne kara çizgilidir Yuvasını genellikle sarp kayalıkların, dik uçurumların kenarında yapar ve ayaklarıyla kazdığı sığ bir çukurdan oluşan bu yuvanın içini otlarla döşemeye bile özen göstermez

Dişi kuş yuvaya genellikle dört tane, çikolata renginde yumurta bırakır Bir ay içinde yumurtadan çıkan yavruları anababaları bütün saldırganlara karşı canla başla korurlar Yavrular uçabilecek duruma gelinceye kadar, erkek kuş yakaladığı avların hemen hepsini dişisine ve yavrularına taşır Pençesindeki avla birlikte yuvaya yaklaştığında seslenerek haber verir; dişi kuş da hemen havalanıp yuvanın üstünde uçarak erkeğin bıraktığı avı havada yakalar Başlıca avlan küçük kuşlar ve fare, sıçan gibi küçük memelilerdir Dünyanın en hızlı kuşlarından biri olan bayağı doğan dalışa geçtiğinde saatte 290 km hıza ulaşabilir

Bayağı doğan Türkiye'nin de yerli kuşiarındandır; az sayıda olmakla birlikte, yurdumuzun bütün dağlık kesimlerinde her mevsim bulunur Oysa öbür türlerden ala doğan {Falco vespertinus) ülkemizde yalnız göç sırasında görülür; kısaca delice adıyla bilinen delice doğan {Falco subbuteo) ve ada doğanı {Falco eleonorae) yazın üremek, boz doğan {Falco columbarius) ise yalnızca kışlamak için Türkiye'ye gelir

Avrupa, Afrika ve Asya'ya özgü bir kuş olan bayağı kerkenez {Falco tinnunculus) de fazla kanat çırpmadan havada asılı kalmışçasına uçabilir Yerdeki avını, genellikle küçük bir memeliyi gözüne kestirdikten sonra hemen dalışa geçmez 12 metre alçalıp havada asılı kalarak bir süre bekler, sonra hayvanın üzerine çullanarak pençeleriyle bir anda yakalar 35 cm uzunluğundaki bu kuşun gövdesi boz üstüne benekli, kanatları

kahverengi ve kara renktedir; ayrıca kuyruğunda da kara şeritler bulunur Daha çok boş karga yuvalarına ve ağaç oyuklarına, bazen de yerleşim bölgelerindeki yapılara yuva kurarlar Türkiye'de en yaygın yırtıcı kuş türü olan kerkenez özellikle Trakya ile İç Anadolu'nun bozkırlarında ve tarım alanlarında çok görülür

Amerikan kerkenezinin {Falco sparverius) yaşam alanı Kuzey ve Güney Amerika'yı kapsar Gövdesi kızıla çalan kahverengi üstüne kara benekli, başı kara, beyaz ve kırmızı renkte, gerdanı kirli beyaz, kanatları boz ve karadır 20 cm uzunluğundaki bu kuş böcekler, kertenkeleler, küçük kuşlar ve memeliler gibi çok değişik avlarla beslenir
Ak sungur ya da ak doğan {Falco rusticolus) familyanın en iri üyesidir Soğuk dağlarda ve Kuzey Kutbu çevresindeki ağaçsız tundralarda yaşayan bu kuş bayağı doğana çok benzer, ama onun gibi uçarken avlanmaz; daha çok yerdeki avlara saldırmayı yeğler En sevdiği yiyecekler kuzeye özgü orman tavukları, ördekler, martılar ve tavşan, lemming gibi küçük memelilerdir


Doğanların insandan daha büyük düşmanı yoktur Nitekim son yıllarda bazı doğan türlerinin tükenmeye yüz tutmasının en büyük sorumlusu da insandır Yediği otçul hayvanlara bulaşmış olan DDT gibi böcek öldürücü ilaçlar doğanın vücudunda birikir; sonuçta yumurtalarının kabuklan yeterince sertleşemediği için yavrular ölür Ayrıca doğanların avlanma bölgeleri tarla açmak ve konut yapmak amacıyla yok edilmiş, yuvalan da yumurta hırsızlarınca yağmalanmıştır Bu nedenle günümüzde Seyşel doğanının (Falco araed) sayısı iyice azalmış, Mauritius doğanının (Falco punctatus) ise büyük olasılıkla soyu tükenmiştir