Arpa

Arpa


Dünyanın hemen her yerinde tarımı yapılan önemli bir tahıl bitkisidir Bütün tahıllar gibi taneleri (tohumları) için yetiştirilen bu bitkinin değişik türleri ve çeşitleri buğdaygiller (Gramineae) familyasının Hordeum cinsini oluşturur (bak BUĞDAYGİLLER, TAHIL) Arpa taneleri bir eksenin çevresinde başak oluşturacak biçimde dizilmiştir Bu tohumlardan her birini saran zarsı kılıflara "kavuz", kavuzların uzantısı olan ince, uzun ve kırılgan telciklere de "kılçık" denir Bu kılçıklar harman sırasında kırılarak tanelerden ayrılır

Arpa, değişik iklimlere kolayca uyum sağlayabilen çok dayanıklı bir bitkidir Tarihöncesi yerleşmelerin yıkıntılarında ve mezarlarında bulunan yanmış arpa taneleri bu tahılın insanın en eski besinlerinden biri olduğunu gösterir Mısır'da İÖ 5000, Mezopotamya'da ise İÖ 3500 yıllarında arpa tarımına başlandığı sanılmaktadır

Arpa ekmeği yüzyıllar boyunca Avrupa'nın bazı yörelerinde, Eski Yunanlılar ve Romalılar zamanında insanların temel besini olmuştur Arpa hamuru maya tutmadığı, yani pişirilince kabarmadığı için arpa ekmeği tıkız ve sert olur Oysa buğday ekmeği kabarık ve hafiftir; bu yüzden zamanla unluk tahıl olarak arpanın yerini buğday almıştır (Ayrıca bak EKMEK)

Arpa hızla gelişip olgunlaştığı ve fazla yağış istemediği için birçok ülkede yetiştirilebilir Bitkinin bütün gelişmesini iki ay içinde tamamladığı Kuzey Kutup Dairesi'nde ve iklimin son derece sıcak ve kurak olduğu Kuzey Afrika'da bile arpa tarımı yapılır Tibet'in deniz düzeyinden 4500 metre yükseltideki yaylalarında da arpa yetiştirilmektedir

Arpa başağındaki taneler iki ya da altı sıra halinde dizilmiştir Tanelerin üstündeki kavuzlar bazı çeşitlerde açık, bazılarında koyu renklidir; bazı arpalarda ise hiç kavuz yoktur Avrupa'da daha çok iki sıralı, Kuzey Amerika'da en çok altı sıralı arpa ekilir Türkiye'nin İç ve Doğu Anadolu bölgelerinde iki sıralı, deniz iklimine açık bölgelerde ise altı sıralı arpa çeşitleri yaygındır

Sonbaharda ekilen "kışlık arpa" çeşitleri de vardır Ama dünya arpa üretiminin büyük bölümünü ilkbaharda ekilen "yazhk arpa" çeşitleri oluşturur Bazen kuru yem bitkilerinin ve yoncaların arasına koruyucu ürün olarak da yazlık arpa ekilir Böylece, arpa tohumlarından kısa bir süre sonra aynı tarlaya ekilen yem bitkileri daha sağlıklı gelişir ve daha yüksek verim alınır

Dünya daki toplam arpa üretiminin yarısından çoğu, özellikle çiftlik hayvanları için kırılmış taneler halinde (arpa kırması) yem olarak kullanılır Ürünün büyük bölümü de malt yapımına ayrılır Arpa tanelerinin önce ıslatılıp çimlenmeye bırakılması, sonra kurutulmasıyla elde edilen malt bira sanayisinin hammaddesidir Bira, su ve bira mayası katılmış maltın mayalanmasıyla üretilir (bak BİRA VE BİRACILIK) Ayrıca birçok ülkede kavuzları ayıklanıp parlatılmış arpa taneleri (nemce ya da nemse arpası) çorba ve lapa yapmakta kullanılır

Arpa dünya da buğday, pirinç ve mısırdan sonra dördüncü sırayı alan en önemli tahıl bitkisidir En büyük üreticiler SSCB, Kanada, Çin ve Fransa'dır Türkiye'de de buğdaydan sonra en çok yetiştirilen tahıl olarak bütün bölgelerde ekilir Kıraç topraklarda buğdaydan daha yüksek verim sağladığı için, özellikle İç Anadolu Bölgesi'nin buğday tarımına pek elverişli olmayan kesimlerinde arpa ekimi ön plana geçmiştir