At

At


Yüzyıllardır insana hizmet eden en değerli evcil hayvanlardan biridir Bu tektoynaklı otçul memeli türü (Equus caballus), gergedan ve tapiri de içeren Perissodactyla takımında, zebra ve eşekle birlikte atgiller (Equidae) familyasını oluşturur Tarih boyunca insanların yanında önemli bir yeri olan at önceleri yalnızca savaşta kullanılıyordu

Sonradan yük taşımak ve tarla sürmek için de attan yararlanıldı Böylece yüzyıllar boyunca en yaygın taşıma ve ulaşım aracı olan at, traktörün bulunmasına kadar bütün tarım araç ve makinelerinin çekilmesinde de insana yardımcı oldu Bugün atlar tarımda ve yük taşımacılığında hâlâ kullanılmakla birlikte daha çok spor ve eğlence amacıyla yetiştirilir Bazı atlar binicilik, avcılık, polo, cirit ya da at yarışı gibi sporlar için, bazıları da özel gösteriler için eğitilir

Atın çok eski atalarının milyonlarca yıl önce Kuzey Amerika'da yaşadığı sanılıyor Bulunan fosiller bu hayvanın bugün bildiğimiz attan çok farklı olduğunu gösterir Fosillerden anlaşıldığına göre atın ilk atası hemen hemen küçük bir köpek büyüklüğündeydi; ön ayaklarında dört, arka ayaklarında üçer parmak vardı
Zamanla evrimleşerek gövdesi irileşen, hafifçe kambur olan sırtı düzelen ve bacakları uzayan bu hayvanın dört ayağında da yalnızca birer parmak yere basıyordu Ama yere basan bu orta parmağın yanlarında iki kısa parmak daha vardı Atın evrimi sürdükçe yan parmaklar yavaş yavaş körelerek kayboldu Kuzey Amerika'dan Avustralya dışında bütün dünyaya yayılan bu hayvan, atın örnek tür olduğu Equus cinsinin, yani bugün yaşayan at, eşek ve zebranın doğrudan atasıdır

Bugünkü atların ayakları aslında yalnızca bu orta parmaktan oluşur; bu parmağın çok büyümüş olan tırnağına da toynak denir Atın tek parmak üzerinde yürümesi çok iyi bir koşucu olmasını sağlamıştır

Eskiçağlarda at, insanların eti için avladıkları herhangi bir av hayvanıydı Sonradan bu akıllı, güçlü, hızlı ve dayanıklı hayvandan yararlanmayı düşünerek atı evcilİeştirdiler Atın ilk kez İÖ 3000 yıllarında Asya'da evcilleştirildiği sanılır Ayrıca İÖ 1900 yıllarında Mısırlılar'ın atı hem binek hayvanı olarak kullandıklarını, hem de arabaya koştuklarını gösteren kayıtlar bulunmuştur


Bir zamanlar Karadeniz ile Hazar Denizi arasındaki dağ sıralarının kuzeyinde çok sayı da yaban atı yaşıyordu Bu atların yalnızca iki alttürü geçen yüzyıla kadar varlığını koruyabildi Bunlardan biri olan tarpanın (Equus caballus caballus) soyu 19 yüzyıl sonlarına doğru tükendi Öbür alttürün örneklerini ise 19 yüzyılın sonlarında Prjevalski adında bir Rus kâşifi buldu Prjevalski atı ya da Asya yaban atı denen bu atlara {Equus caballus przewalskii) doğal yaşam ortamında en son 1968'de rastlandı Bir daha görülemedikleri için, sonradan evcilleşmiş yarı yabani atlarla çiftleşerek ırk özelliklerini kaybettikleri sanılıyor Bugün bu atların birkaç safkan örneği Çin ve Moğolistan'da koruma altındadır

Doğada yabanıl yaşayan atlar, yaz boyunca bir erkek atın {aygır) önderliğindeki 1015 dişiden (kısrak)ve altı aylıktan daha genç yavrulardan (kulun) oluşan küçük sürüler halinde dolaşırlar Kış geldiğinde birleşerek daha büyük sürüler oluştururlar
Dişi at, 11 ay kadar süren bir gebelikten sonra genellikle tek bir yavru doğurur Vücutları ince tüylerle kaplı olan bu yavrular daha doğdukları anda, birçok hayvan yavrusunun tersine, işitme ve görme duyularını kullanabilecek durumdadır

Yavruya altı aylık olana kadar kulun, altı aylıktan üç yaşına kadar da tay denir Yeni doğduğunda kulunun bacakları gövdesine oranla çok uzun ve inceciktir Bu yüzden titrek bacakları üzerinde gövdesini güçlükle taşır Ama ayakta durmayı başardıktan birkaç saat sonra rahatça gezip oynayabilecek duruma gelir

Atların yaşı dişlerine bakarak kolayca anlaşılabilir Kulunun ilk dişleri doğumundan ikiüç gün sonra çıkmaya başlayan ön (ya da orta) dişleridir Altı aylık olduğunda 16 sütdişi tamamlanmıştır İki buçuk yaşına geldiğinde sütdişleri dökülmeye başlar Önce ikisi alt, ikisi üstçenede olan ön dişler düşer ve yerlerine kalıcı olan kesici ön dişler çıkar Üç yaşına geldiğinde, ön dişlerin iki yanındaki dört kesicidişin yerini kalıcı dişler alır Dört yaşındayken dört yeni diş daha çıkarır Beş yaşına gelince geri kalan sekiz sütdişi de düşer ve çenenin arka bölümündeki azıdişlerinin de çıkmasıyla bütün kalıcı dişler tamamlanır Dörtbeş yaşlarındaki bir aygırın, ön dişlerinin arkasındaki dört köpekdişi ile birlikte 40 dişi vardır Kısraklarda genellikle bu dört diş bulunmaz

At 10 yaşına geldiği zaman, ön dişlerinin birbirine değen yüzeylerinde aşınma nedeniyle bir çukur oluşur "Arpacık çukuru" denen ve köşeden köşeye kahverengimsi bir yarık biçiminde uzanan bu işaret yardımıyla atın yaşı kolayca anlaşılabilir At 20 yaşına geldiğinde arpacık çukuru kaybolur ve dişler gittikçe uzayıp kıvrılır Bu dönemde atın yaşı ancak tahmin yoluyla bulunabilir Atlar ortalama 2025, en çok 3035 yıl yaşarlar

Atların rengine "don" denir ve her donun özel bir adı vardır
Doru: Gövde kızılımsı kahverengi, yele, kuyruk ve alt bacaklar karadır
Yağız: Gövde, bacaklar, kuyruk ve yele bütünüyle karadır Yalnız hayvanın yüzünde ve alt bacaklarında beyaz işaretler bulunabilir
Al: Gövde bütünüyle kızılımsı renktedir Bu rengin değişik tonlarını belirtmek için açık al, koyu al, yanık al denir

Kula: Gövde koyu sarı, yele, kuyruk ve alt bacaklar karadır
İzabel: Gövde, yele, kuyruk ve bacaklar tümüyle sarı ya da tahin rengidir
Kır: Egemen renk olan beyaza yer yer koyu renk ya da kara kıllar karışır Koyu renkteki kıllar daha çok yele, kuyruk ve alt bacaklarda toplanmıştır Kır donun kızılkır, baklakınve demir kırı gibi değişik tonları vardır
Boz: Gövde tümüyle açık kül rengidir

Atların baş ve gövdelerindeki lekeler de özel adlarla anılır Alından burnun üstüne doğru uzanan ak çizgiye "akıtma", bileklerdeki ak lekelere "seki", alındaki ak lekeye de "sakar" ya da "kartopu" denir

Atların insan eliyle üretilmiş pek çok soyu ya da ırkı vardır Birbirinden oldukça farklı olan bu soylar iki ana grupta toplanabilir: Özellikle binek atı olarak kullanılan ya da hafif gezi arabalarına koşulan hafif atlar ve ağır yükleri taşımakta ya da çiftlik işlerinde kullanılan ağır atlar Hafif binek atlarının en ünlüsü safkan Arap atı ve aynı soydan gelen safkan İngiliz atıdır Doğu kökenli olan bütün hafif binek atlarına sıcakkanlı, batı kökenli olan ağır yük atlarına ise soğukkanlı atlar denir

Atın boynu ile sırtının birleştiği noktanın (cidago ya da cıdağı) yerden yüksekliği, hayvanın boyutlarını belirten önemli bir ölçüdür Midilli adı altında toplanan at soylarının en belirgin özelliği de bunların öbür soylardan çok daha küçük yapılı olmasıdır (bak MİDİLLİ)