Anonim Şirketlerde İmtiyazlı Paylar

1 Genel Olarak
Bir unvana sahip, esas sermayesi muayyen ve paylara bölünmüş, borçlarından dolayı yalnız mameleki ile sorumlu şirket olarak tanımlanan anonim şirketlerde (TTK m 269) pay, sermayenin belli bir bölümünü veya paydaşın hak ve sorumluluklarını ifade etmektedir Anonim şirketlerde payın hak ve sorumluluklarını temsil etmek üzere çıkarılan kıymetli evrak niteliğindeki senetlere de hisse senetleri adı verilmektedir/ Hisse senetleri bir ya da birden fazla payı temsil eden kupürler halinde çıkarılabilmekte ve nama ya da hamiline yazılı olarak düzenlenmektedir

2 Payların Eşitliği İlkesi
Anonim şirketlerde, kural olarak, paylar arasında eşitlik ilkesi yürürlüktedir Her pay, malikine aynı nitelikte haklar sağlamakta ve borçlar yüklemektedir Paylar arasında bu bakımdan hiçbir fark yoktur Hatta Ordinaryüs Prof Dr Ernst E HIRCSH "hissedarlığı misli bir eşyaya -birbiri yerine ikame edilebilen eşya- benzetmek mümkündür" demektedir "Paylar arasında eşitlik" diye nitelendirilen bu ilkenin tam anlamı ile uygulanması, anonim şirketlerde bütün payların, maliklerine sağladıkları haklar ve yükledikleri borçlar açısından birbirinin aynı olması sonucunu doğurmaktadır Bunun doğal bir sonucu olarak da, maliklerine diğer paylara oranla farklı ve üstün (ilave) haklar sağlayan payların varlığı kabul edilemez Bu nedenle paylar sermayenin eşit tutarlarını temsil eder ve sahiplerine eşit hak ve borçlar sağlar ve yüklerler"

3 Payların Eşit Olarak Sağladığı Haklar (Müktesep Haklar)
Her pay, sahibine çeşitli haklar sağlar Bu haklar türlerine göre mali ve şahsi haklar olarak ikiye ayrılır/"

a) Mali (malvarlıksal) Haklar: Payın malikine tanıdığı mali haklar şunlardır:

- Kar payı alma hakkı (TTK m 455/1),

- Tasfiye bakiyesinden pay alma hakkı (TTK m 477),

- Hazırlık devresi faizi hakkı (TTK m 471),

- Sermaye artırımlarında yeni pay alma (rüçhan) hakkı (TTK m 394),

- Doktrinde kabul edildiği üzere, şirkete ait tesislerden yararlanma ve mevcut paylarını devretme hakkı

b) Şahsi Haklar: Payın malikine tanıdığı şahsi haklar ise şunlardır:

- Oy hakkı (TTK m 373),

- İdare ve temsil hakkı (TTK m 317-319),

- Denetleme (bilgi alma) hakkı (TTK m 362-363)

4 İmtiyazlı Paylar ve İmtiyazlı Hisse Senetleri
a) Adi Pay-İmtiyazlı Pay Ayrımı
Daha önce de açıklandığı üzere kural olarak her pay sahibine eşit haklar sağlamakta, bu açıdan paylar arasında bir diğerine oranla üstünlük tanınmamaktadır Ancak, kural bu olmakla birlikte, TTK madde 40l'de yer alan "Esas mukavele ile bazı nev'i hisse senetlerine kar payı veya tasfiye halindeki şirket mevcudunun dağıtılması ve sair hususlarda imtiyaz hakları tanınabilir" hükmü nedeniyle, gerek doktrinde gerekse uygulamada Kanun'da tanımı yapılmamış olmasına rağmen, adi pay ya da adi hisse senedi kavramı kullanılmaktadır Bu deyim imtiyazlı payların karşısındaki paylar için kullanılmaktadır Başka bir deyişle, bir kısım paylara TTK'da öngörülen koşulları gerçekleştirerek, diğer paylara oranla daha üstün haklar tanınmışsa, üstün haklara sahip paylara imtiyazlı paylar (üstün haklardan kasıt, TTK m 401'de yazılı olan haklardır), diğerlerine de adi paylar denilmektedir Ancak gerek adi pay-imtiyazlı pay ayrımı, gerekse "adi pay" deyiminin kullanımı da bazı durumlarda yanıltıcı olabilmektedir Zira bir anonim şirkette birden fazla pay grubu bulunuyor ve gruplar birbirlerinden farklı haklarda diğerlerine üstünlük sağlıyorsa, örneğin bir grup kar payı imtiyazına sahip iken diğer bir grup genel kurulda oy hakkı imtiyazına sahip ise anılan ayrımın yapılması olanağı ortadan kalkmış olmaktadır Ayrım ancak karşılıklı üstünlüklerin bulunmaması durumunda geçerli olmaktadır Bu itibarla doktrinde "imtiyazlı pay" deyimi de eleştirilmekte ve anılan deyim yerine, kavramı daha iyi tanıttığı gerekçesi ile "özel kategori pay' önerilmektedir Öte yandan, bazı yazarlar, Örneğin: oyda üstün hak tanınan senede (A); kar payında üstün hak tanınan senede (B) ve tasfiye payında üstün hak tanınan senede de (C) grubu senet denilirse; (A) grubunun (B) ve (C)'ye göre oyda; (B) grubunun (A) ve (C)'ye göre kar payında; (C) grubunun da (A) ve (B)'ye göre tasfiye bakiyesine katılmada imtiyazlı oldukları, yani ayrı türden imtiyazların bulunduğu ve ayrı türlerin birbirine üstünlüğünün söz konusu olmadığı argümanı ile "özel kategori pay" deyiminin kullanılması önerisine katılmamaktadırlariv

b) Türk Ticaret Kanunu (TTK)'ndaki Sistem

İmtiyazlı hisse senetleri TTK madde 401'de düzenlenmiştir Buna göre "Esas mukavele ile bazı tür hisse senetlerine kar payı veya tasfiye halindeki şirket mevcudunun dağıtılması ve sair hususlarda imtiyaz hakları tanınabilir" Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere, imtiyazlı hisse senetlerinin ihdası bazı ilkelere uyma zorunluluğuna bağlı olup, söz konusu ilkelere aşağıda kısaca değinilmektedir:

Kaynak
Yavuz Akbulak
SPK Başuzmanı