Dar Mükellefiyet Tanımı

Dar Mükellefiyet

1 Tanımı

Dar mükellefiyet, kanuni ve iş merkezinden her ikisi de Türkiye dışında bulunan, fakat kazançlarının bir kısmını Türkiye'de elde eden kurumların yalnız bu kazançlarını vergilendirmeyi öngören bir mükellefiyet şeklidir Kanuni veya iş merkezinden sadece biri Türkiye'de bulunduğunda vergileme dar mükellefiyet değil, yukarıdaki değinildiği gibi tam mükellefiyet esasında yapılır

Dar mükellefiyette vergilemenin Türkiye'deki faaliyet ve kazançla sınırlı olması, vergi mevzuu kazancın hangi halde Türkiye'de elde edilmiş sayılacağının belirlenmesini gerektirmektedir Bu konuda gerekli hükümler, 5422 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 12 ve 45'nci maddelerinde yer almıştır 12'nci maddede dar mükellefiyette kurum kazancını oluşturacak kazanç ve iratlar belirtilmiş, 45'nci maddede ise bu kazanç ve iratların Türkiye'de elde edilmesi ve Türkiye'de daimi temsilci bulundurulması hususlarında, Gelir Vergisi Kanunu'nun 7 ve 8'nci madde hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir


2 Dar Mükellefiyette Konu

Dar mükellefiyette vergilendirilecek kurum kazancının, tam mükellefiyette olduğundan farkı yoktur Kurum kazancı yine, gelir vergisi konusuna giren kazanç ve irat unsurlarından oluşur Bunların, Türkiye'de vergilendirilmesi için gerekli şartlar, Gelir Vergisi Kanunu'nda öngörülmüş olan şartlardır

21 Türkiye'de Elde Edilen Ticari Kazançlar

211 Niteliği

5422 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 12/1'nci maddesi uyarınca kanuni ve iş merkezlerinden her ikisi de Türkiye dışında bulunan yabancı kurumlar tarafından ticari kazancın Türkiye'de elde edilmiş sayılabilmesi için; bu kurumların, Türkiye'de Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun bir işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurmaları ve kazançlarını bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyla yapılan işlerden sağlamaları gerekir

Bu şartları haiz olsalar dahi, kurumların ihraç edilmek üzere Türkiye'de satın aldıkları veya imal ettikleri malları, Türkiye'de satmaksızın yabancı memleketlere göndermelerinden doğan kazançlar, Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye'de olması veya satış akdinin Türkiye'de yapılmasıdır (GVK Md7) Bu hükümle ihracat hacminin genişletilmesi ve dolayısıyla döviz gelirlerinin artırılması amaçlanmıştır Düzenleme ile gerçekte kurumlar vergisinin konusuna giren bir kazanç verginin konusu dışına çıkartılmıştır Ayrıca, yurt dışında malın gönderildiği yerin veya kişinin önemi yoktur

212 İşyeri

İşyeri; mağaza, yazıhane, idarehane, imalathane, şube, depo, otel, kahvehane, eğlence ve spor yerleri, madenler, taş ocakları, inşaat şantiyeleri ve vapur büfeleri gibi ticari ve sınai faaliyetin icrasına tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerlerdir (VUK Md 156)

213 Daimi Temsilci

Daimi temsilci; bir hizmet veya vekalet akdi ile temsil edilene bağlı olup, onun nam ve hesabına muayyen veya gayrimuayyen bir müddet veya müteaddit ticari muamelelerin ifasına yetkili bulunan kimselerdir (GVK Md 8)

Gelir Vergisi Kanunu'nun 8'nci maddesinin ikinci fıkrasında bazı kimselerin yukarıda yer alan tanımdaki şartları haiz olup olmadığına bakılmaksızın daimi temsilci sayılacakları belirtilmiştir Bunlar;

- Ticari mümessiller (Borçlar Kanunu Md 449), tüccar vekilleri (Borçlar Kununu Md 453), tüccar memurları (Borçlar Kanunu Md 454) ile Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre acenta durumunda bulunanlar;

- Temsil edilene ait reklam giderleri hariç olmak üzere, giderleri devamlı olarak kısmen veya tamamen temsil edilen tarafından ödenenler;

- Mağaza ve depolarında temsil edilen hesabına konsinyasyon suretiyle satmak üzere devamlı olarak mal bulunduranlardır

Ayrıca, bir kimsenin bir kaç kişiyi aynı zamanda temsil etmesinin, daimi temsilcilik vasfını değiştirmeyeceği de, yine aynı maddenin son fıkrasında belirtilmiştir

22 Türkiye'de Elde Edilen Ücretler

221 Niteliği

Ücret, daha çok gerçek kişilerin hizmet karşılığı sağladıkları bir gelir unsurudur Böyle olmakla beraber, tüzel kişilerin dolayısıyla dar mükellefiyete tabi kurumların organları, idarecileri veya memur ve müstahdemleri aracılığıyla bir hizmet yapmaları ve karşılığında ücret elde etmeleri de olasıdır

Örneğin, bazı yabancı kurumlar Türkiye'ye sattıkları makina veya fabrika tesislerinin kurulmasında çalışmak üzere kendi işçi veya ustalarını göndermekte ve bu işçilerin buradaki iaşe, ibate masrafları dışında, ek bir meblağ kendilerine transfer edilmektedir Dolayısıyla yabancı kurum Türkiye'de ücret elde etmiş olmaktadır

222 Şartları

Ücretin Türkiye'de elde edilmiş sayılması için:

-Hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya;

-Türkiye'de değerlendirilmesi, yani ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılması zorunludur

223 Türkiye'ye Elde Edilen Serbest Meslek Kazançları

2231 Niteliği

Serbest meslek faaliyeti de gerçek kişilerin yapabileceği bir ihtisas işidir Dolayısıyla yabancı kurumların serbest meslek faaliyetinde bulunmaları ancak organları sayesinde mümkün olur

Örneğin; Türkiye'de kurulacak bir sanayi tesisinin mühendislik işlerinin bir yabancı kurum tarafından yapıldığını varsayalım Bu iş fiilen yabancı kurumun ücretli elemanlarınca yapılacaktır Bu işten elde edilen kazanç, yabancı kurum için mesleki kazançtır

2232 Şartları

Ücretlerde olduğu gibi serbest meslek kazancının Türkiye'de elde edilmiş sayılmasında da;

-Serbest meslek faaliyetinin Türkiye'de icra edilmesi veya

-Türkiye'de değerlendirilmesi, yani ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılması gerekmektedir

224 Türkiye'de Elde Edilen Zirai Kazançlar

2241 Niteliği

Zirai faaliyetten doğan kazançlar "zirai kazanç"dır Zirai faaliyet ise arazide, deniz göl ve nehirlerde ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah yollarıyla veyahut doğrudan doğruya doğadan yararlanmak suretiyle bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretimini, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri tarafından korunmasını ve satılmasını ifade eder Zirai faaliyetlerin içinde yapıldığı işletmelere de "zirai işletme" denir

2242 Şartları

Dar mükellefiyete tabi yabancı kurumlar da Türkiye'de zirai faaliyette bulunabilirler Ancak, zirai kazancın Türkiye'de elde edilmiş sayılması için zirai işletmenin Türkiye'de bulunması, yani zirai faaliyetin Türkiye'de icra edilmesi gerekir


225 Türkiye'de Elde Edilen Gayrimenkul Sermaye İratları

2251 Niteliği

Gayrimenkul sermaye iradı, gayrimenkullerin, gayrimenkul niteliğindeki mal ve hakların sahipleri, mutasarrıfları, zilyetleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya kiracıları tarafından kiraya verilmesinden sağlanan iratlardır

Bu arada, ihtira beratları ve telif haklarının, mucitleri, müellifleri veya kanuni mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır

2252 Şartları:

Dar mükellefiyete tabi yabancı kurumların gayrimenkul sermaye iradı elde etmiş sayılmaları için;

-Gayrimenkullerin ve menkul malların Türkiye'de bulunması,

-Gayrimenkul niteliği taşıyan mal ve hakların Türkiye'de kullanılması,

-Gayrimenkul veya bu nitelikteki mal ve hakların Türkiye'de değerlendirilmesi gerekir Değerlendirilmeden ne anlaşılması gerektiği yukarıda açıklanmıştır

226 Türkiye'de Elde Edilen Menkul Sermaye İratları

2261 Niteliği

Menkul sermaye iradı, sahibinin ticari, zirai ve mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye üzerinden elde ettiği kâr payı, faiz, kira ve benzeri iratlardır

Dar mükellefiyete tabi olan kurumların Türkiye'de kullanılan sermayelerinden elde edilen menkul sermaye iratları, söz konusu iradın Türkiye'deki ilgili tarafından kurumun tasarrufuna bırakılması anında elde edilmiş sayılır 2262 Şartları

Söz konusu yabancı kurumların Türkiye'de menkul sermaye iradı elde etmiş sayılmaları, sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması şartına bağlıdır

227 Türkiye'de Elde Edilen Diğer Kazanç ve İratlar

2271 Niteliği

Diğer kazanç ve iratlar; değer artış kazançları ve arızi kazançlardan oluşur Bu kazançlar, GVK'nun mükerrer 80 ve 82'nci maddelerinde sayılan kazanç ve iratlardan oluşur

2272 Şartları

Söz konusu yabancı kurumların Türkiye'de diğer kazanç ve irat elde etmiş sayılmaları;

- Bu kazanç ve iratları doğuran işin veya muamelelerin Türkiye'de ifa edilmesi veya

- Türkiye'de değerlendirilmesi, yani ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılması hususlarına bağlıdır