Ahlak Felsefesi (Etik) :

1AHLAK FELSEFESİNİN KONUSU:


Ahlak Felsefesinin konusu insanın davranışları,yapıp etmeleridirİnsanın yalnızca iradeli davranışları ahlak felsefesinin konusuna girerİstenç dışı davranımlarla ahlak felsefesi ilgilenmez
Ahlak(Moralite): Bir toplumda uyulması gereken kurallar bütünüdürToplumdan topluma,kültürden kültüre, zamandan zamana değişiklikler gösterir Göreceli ve özneldir Bu anlamda” ahlak”değil “ahlaklar” vardırAhlak kuralları “iyi” ve “kötü” nün ne olduğunu bildiğini savlar ve buna göre iyinin yapılmasını kötünün yapılmamasını emrederYani kural koyucu (normatif) bir özellik gösterirlerUyulmadığında yaptırımlara sahiptirler ve bireyleri kendisine uymaya zorlarlar
Etik(Ethic): Varolan ahlak(moralite) üzerine düşünme,varolan ahlakı sorgulama etkinliğidirİnsanın ahlaka ilişkin davranışlarının doğurduğu sorunları ele alan felsefe dalıdırEtik her zaman,her yerde ve her koşul altında geçerli olabilecek ahlak kuralları olup olmadığını sorgular”İyi” ve “kötü”nün ne olduğunu bir problem olarak ele alır ve dolayısıyla “şunu yap”,” bunu yapma” biçiminde kurallar koymazYani normatif değildirAyrıca yaptırımlara da sahip değildirler Kısacası “ahlak” bir toplumda kendisine uymaya zorlayan kurallar bütününü ifade ederken, “etik” varolan bu kuralları sorgulama etkinliğini ifade etmektedir

2AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI
BİREY: Toplumsallaşmış insan,toplum içerisinde yaşayan insanı ifade ederHer birey biyolojik bir organizma olmak zorundadır ama her biyolojik organizma olan insan birey olmayabilir
İYİ: İnsanın yapması gereken davranışlardırAhlakça değerli olandır
KÖTÜ: İnsanın yapmaması gereken davranışlardır
ÖZGÜRLÜK: Bireyin salt kendi iradesi ile “iyi” ve “kötü” olan davranışlardan birisini seçebilme gücüdür
ERDEM (FAZİLET): İnsanın eylemlerinde hep iyi olana yönelmesidir
SORUMLULUK: Bireyin iyi ya da kötü olanı özgürce seçmesinin getirdiği sonuçlardır İnsanın kendi eylemlerinin ya da yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir
VİCDAN: Tutum ve eylemlerimizin ahlakça değerli olup olmadığını yargılama bilincidir Bir çeşit içsel mahkemedirBireyin iyi ya da kötü olanı seçmesini içsel bir muhasebeye tabi tutmasıdır
AHLAK YASASI: Uyulması ahlak açısından gereken,genel-geçer kurallardır
AHLAKİ KARAR :Ahlak kurallarına özgürce uymaktır
AHLAKİ EYLEM: Ahlaka uygun davranışı gerçekleştirmedirAhlaka uygun eylem davranış olarak dışa yansır Eylemin dışa yansımayan yönü ise tutumdur ÖRNEKerse geç gelen öğrencinin öğretmene gerekçeyi belirtirken doğruyu söylemesi “İYİ”,yalan söylemesi “KÖTÜ”,bu davranışlardan birini seçmesi “ÖZGÜRLÜK”,Doğru söylemeyi seçmesi “ERDEM” dir

3AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI
1-Ahlaki eylemin amacı var mıdır?Varsa nedir? 2-Toplumca belirlenen,insana zorla kabul ettirilen eylem biçimleri gerçekten “iyi” midir? 3-İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgür müdür? 4-İnsanın doğası ahlaklı olmasına elverişlimidir? 5-Tüm insanların ortaklaşa benimseyebilecekleri evrensel ahlak yasaları var mıdır?

4AHLAK YARGISINI DİĞER YARGI TÜRLERİNDEN AYIRAN NİTELİKLER
Bir iddiayı dile getiren söz dizisine yargı denirYargılar ikiye ayrılır; 1-Gerçeklik yargıları; Nesneler dünyasına ilişkin yargılardırKişiden kişiye değişmez nesneldir”Doğru” ve ya “yanlış” olurlarKanıtlanabilir ya da çürütülebilirler 2-Değer yargıları; Bir gerçekliği değil, bir değerlendirmeyi içeren yargılardır,özneldirKişiden kişiye değişirDeğer yargılarının alanı geniştirKanıtlanamaz ve çürütülemezler
*Mantık yargıları-“doğru”,yanlış”
*Sanat yargıları-“güzel”,”çirkin”
*Din yargıları –“sevap”,”günah”
*Ahlak yargıları-“iyi”,”kötü” şeklindedir
*Bilim yargıları herkes tarafından kabul edilir,din yargıları (o dine inana kişilerce kabul edilir ve kişilere göre) değişmez,ahlak yargıları değişir

5ETİK’İN PROBLEMATİĞİ VE YAKLAŞIMLAR

*ÖZGÜRLÜK PROBLEMİ
Ahlak konusunda bazı filozoflar,insanın özgür olduğunu,bazı filozoflar özgür olmadığını savunur

1- DETERMİNİZM : Özgür olmadığını savunanlar: (gerekircilik); deterministlere göre, insanın irade ve eylemleri içten ve dıştan gelen nedenlerle belirlenmiştirBireyin içinde bulunduğu şartlar iradeyi belirler ve kişinin özgür karar vermesini engellerBu yüzden insan eylemlerinde özgür değildir
2- İNDETERMİNİZM : Özgür olduğunu savunanlar (gerekirci olmayanlar);indeterministlere göre,insan ahlaki eylemde tamamıyla özgürdürİnsan kendini özgür hissettiği için toplumdaki ahlak yasalarına özgürce uyarBu görüşlerden her ikisi de insan gerçekleri ile bağdaşmadıklarından üçüncü bir görüş ortaya çıkmıştır
3-OTO-DETERMİNİZM: Oto-deterministler, iradeyi ve ahlaki eylemleri bir kişilik ürünü olarak görürler İnsan bilgi birikimini zenginleştirerek, kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmiştir Sonuç olarak kişiliği gelişmiş olanlar,gelişmemiş olanlardan daha özgürdür

* EVRENSEL AHLAK YASASININ OLUP OLMADIĞI PROBLEMİ

A-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI KABUL ETMEYEN GÖRÜŞLER

1HEDONİZM (HAZ AHLAKI) Kurucusu Aristippos’turO’na göre haz veren şey “iyi”,haz vermeyen “kötü”dür İnsan sadece kendi yaşadığı hazzı bilebilirBaşkalarının hazzını bilemezBu nedenle evrensel ahlak yasası yoktur
2FAYDA AHLAKI: Bireye yarar sağlayan davranış “iyi”,sağlamayan “kötü”dürYararlı olan kişiden kişiye değiştiği için evrensel ahlak yasası yoktur
3EGOİZM (BENCİLLİK) Bencillik, başkalarını dikkate almadan sadece kendi çıkarını düşünme anlamına gelir İnsanın yalnızca kendi “ben”ine uygun olanı “iyi”nin ölçütü sayan düşüncesidirHobbes’a göre, insanı yönlendiren ‘kendini sevme’ ve ‘kendini koruma’ içgüdüsüdürBu yaklaşıma göre evrensel ahlak yasası yoktur
3ANARŞİZM Başta devlet olmak üzere tüm baskıcı kurumların ortadan kalkması gerektiğini öne süren öğretidirTemsilcisi Max Stiner ‘dirEvrensel ahlak yasasını reddederO tüm ahlaki değerlerin bir takım soyutlamalardan ibaret olduğunu düşünür
4 NİHİLİZM(HİÇCİLİK)-FRIEDRICH NIETZSCHE O’na göre yapılması gereken;insanlığı ahlaktan kurtarmaktırİnsan doğasına yaraşan, güçlü, korkusuz, acımasız olmaktır Oysa tüm ahlaklar insanın güdülerini köreltir,onu pasifliğe yöneltirNietzche’ye göre; toplumda iki tür insan ve bunların oluşturduğu iki tür sosyal sınıf vardır Birincisi Halk Sınıfı;sürü durumundadır Din ve ahlak kuralları bu sınıf için yeterlidirİkincisi Seçkin Sınıf;Seçkin sınıfa yakışan ahlak, insanın doğasına uygun olan, bireyci, bencil, acımasız ahlaktır Amaç, ”üstün insan”a ulaşmaktır Üstün insan; sıradan,korkak,zayıflığı öğütleyen vicdan ahlakından kurtulup “iktidara doğru giden güç”ahlakına ulaşmakla oluşur O’na göre “güç” en yüce iyi; yenilgi, kaybetmek,zayıflık ise kötüdür İnsan için gerekli olan güçlü olmaktır

5 EXISTANSIYALIZM(VAROLUŞÇULUK)-JEAN PAUL SARTRE
İnsanın kendi varoluşunu ancak özgürce davranarak gerçekleştirebileceğini savunurAncak bu özgürlük sınırsız değil,sorumlulukla belirlenmiştirSartre’a göre insan insanlığını kendisi yapar,değerlerini kendisi yaratır,yolunu kendisi seçerBu nedenle seçiminde tek başınadır ve sorumluluklar da kendisinindir

B-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI KABUL EDEN GÖRÜŞLER:

a)AHLAK YASASINI ÖZNEL (SUBJEKTİF)TEMELDE AÇIKLAYANLAR
Bu düşünceyi savunanlara göre evrensel bir ahlak yasası vardırAncak bu yasa varlığını insandan,insanın özel dünyasından alırİnsanın karşısına bir buyruk biçiminde çıkarDürüst ol,insanları sev, gibi *JSMill JBentham:Onlara göre insan doğası gereği acıdan kaçınır hazza yönelir,mutluluğa erişmek ister Ancak kişinin mutluluğu,çevresindeki insanların mutluluğu ile ilişkilidirKişi mutluluğu ancak üyesi bulunduğu yarar sağlayan şeyi yapmakla bulabilir *JBentham’a göre “Olabildiğince fazla sayıda insan için olabildiğince yararlı davranışlar yap!” ahlak yasasını karakterize ederken, JStMill’e göre “Herkes için,tüm insanlık için,evrensel mutluluk için yararlı eylemlerde bulun!”ahlak yasasını karakterize etmektedir * HBergson: O’na göre insan iyi ve kötüyü ancak sezgi ile kavrayabilirİnsanın sezgisine uyarak yaptığı davranış “iyi”,sezgisine uymayan davranışı “kötü”dürBergson’daki ahlak anlayışı “Sezgilerinin sesine kulak ver ve ona uygun
eylemlerde bulun!” biçiminde özetlenebilir ÖRN:Boş zamanımı müzik dinleyerek,eğlenerek geçirebileceğim gibi,yardıma ihtiyacı olan birisine yardım ederek de geçirebilirimBen içimden gelen sezgiye uyarak,eğlenmekten vazgeçip yardım edersem ahlaki olanı (iyi) yapmış olurum O’na göre zekanın oluşturduğu ahlak kapalı toplum ahlakıdır,yasakçıdırSezgi ahlakı ise;içinde sevgi ve özgürlüğün olduğu açık toplum ahlakıdır

b)AHLAK YASASINI NESNEL (OBJEKTİF)TEMELDE AÇIKLAYANLAR

1SOKRATES
Sokratese göre akıl ve onunla elde edilmiş bilgi her şeyin üstünde başlı başına bir erdemdirO’na göre bilgili insan aynı zamanda erdemli insandırHiç kinse bilerek kötülükyapmazKötülükle bilgisizlik aynı ve bir şeylerdirİyi belirli bir amaca mutluluğa hizmet derDolayısıyla hiç kimse isteyerek iyiden kaçmaz ;ancak bilmediğinden kaçarOna göre kişi uruma göre davranarak ahlaklı olamazDurum ahlakı diye bir şey yoktur Kişinin her zaman e her yerde uyması gereken evrensel ilke ve evrensel ahlak vardırBunlara ancak akıl ve bilgi aracılığıyla ulaşılabilir
2PLATON
Ona göre evren “gölgeler” ve idealar olmak üzere ikiye ayrılırNesnel varlıklar birer gölgedir çünkü sürekli değişmektedirlerHiçbir kalıcılıkları bulunmamaktadırAslolan varlıklar idealardır ve her ideanın bir gölgesi bulunmaktadırNesnel varlıklar alanında iyi dediğimiz şeylerin aslı “iyilik” ideasıdırAhlaklı olmak için bu ideaya akıl yoluyla ulaşmamız gerekmektedir
3FARABİ
Farabi’ye göre iki türlü varlık bulunmaktadırBirincisi özü tözü bir olan, karşıtı olmayan, herhangi bir belirlenimi bulunmayan, kendi kendinin nedeni olan zorunlu varlıkTanrı İkincisi ise zorunlu varlığın var ettiği mümkün varlıklarİnsan ve diğer varlıklarİyinin ne olduğu “Zorunlu Varlık”ın sahip olduğu etkin akıl tarafından bilindiği için, “mümkün varlık”, “ zorunlu varlık”ın etkin aklına kendi aklıyla ulaşıp bu evrensel ilkeleri öğrenmelidir
4SPİNOZA
Spinoza’ya göre evren “Makro Kozmos” ve” Mikro Kosmos” olarak ikiye ayrılmıştırBaşlangıçta bir olan bu iki evren, insanın duygu ve tutkularının esiri olması yüzünden ayrışmıştırNeyin iyi neyin kötü olduğu “makro kosmos”un doğasında belli ve gizlidir”Mikro kosmos” olarak insan duygu ve tutkularının esiri olmaktan kurtularak “makro kosmos”un doğasına geri dönüp bu evrensel ilkelere sahip olmalıdır
5KANT
Kant insan eyleminin amacının ne mutluluk ne de yarar olabileceğini söylemiştirOna göre insan Teorik Akıl ve Pratik Akıl olmak üzere iki ayrı akla sahiptirTeorik akıl insanı duyusal dünyanın bilgisine ulaştıran Fenomenler aleminin bilgisini edindiğimiz aklımızdırÖte yandan Pratik akıl ise numenler aleminin bilgisine ulaştıran aklımızdır Kant’a göre insan pratik aklı aracılığıyla kendisine ödev edindiği bir takım ilkelere sahip olmalı ve ne pahasına olursa olsun bu ilkelere uygun davranmalıdırAncak o zaman ahlaklı olabilir Örneğin: Doğru söyle!(Güç durumda kalmamak için değil,ne olursa olsun,zarar görsen de,acı çeksen de, hatta hayatına mal olacak olsa da) Kant’ın ödev ahlakının belli başlı ilkeleri şunlardır: 1Öyle davran ki;eylemine ölçü olarak aldığın ilkeyi herkes için geçerli bir yasa olarak isteyebilesin! 2Öyle davran ki,eylemlerinde insan basit bir araç değil başlı başına bir amaç olarak ortaya çıksın! 3Öyle davran ki;insan istenci kendisini bir yasa koyucu gibi hissetsin!(Yani herkes kendi kendinin yargıcı olsun!)