Toplumsal Değişme

: TOPLUMSAL DEĞİŞME


A TOPLUMSAL DEĞİŞME

Bir toplumdaki toplumsal ilişkilerde, kurumlarda ve yapıda belirli bir durumdan ya da varlık biçiminden başka durum ya da biçime geçişe "toplumsal değişme" denir Toplumsal değişme nedeni insanlığın bilgi ve deneyim birikiminin artması olabildiği gibi, savaşlar veya doğal felaketlerden sonra yaşanan bir yıkım da olabilir
Her toplumsal değişme, belirli bir zaman diliminde somut, fiziksel ve kültürel bir çerçevede birtakım insanlar arasında geçer Değişme bir süreçtir Değişmenin yönü ilerleme olduğu gibi gerileme de olabilir
Değişme bir durumdan daha iyi bir duruma geçiş biçiminde ise "ilerleme", birden fazla yönde olursa "gelişme" olur


ÖRNEK :

“Endüstriyel üretimde kullanılan ilk makine, 1733 yılında John Kay'in yaptığı ve 'uçan mekik’ adını verdiği bir dokuma makinesidir Bu makine o kadar hızlı çalışıyordu ki ipliklerini çıkrıkta büken dokumacılar iplik yetiştiremiyorlardı Bu durum iplik bükme makinesinin icadına yol açtı”
Bu olay, aşağıdakilerden hangisine bir örnek olamaz?

A) İhtiyaçlar icatları hızlandırır
B) İcatlar yeni sorunlar yaratabilir
C) Üretimde, değişik işler uyum içinde yürütülmelidir
D) İcatların yaygınlaşması uzun zaman alır
E) İcatlar üretimi artırabilir

(1983/ÖSS)


Çözüm :
Paragrafta bize verilen bilgiye göre dokuma makinesi yavaş üretim sorununu çözmek için geliştirilmiş bir makinedir Ancak bu makine o kadar hızlı çalışmaktadır ki, iplik bükümcüleri bu makinenin ihtiyacı olan ipliği o kadar hızlı yapamamaktadır Bu sorunun çözümü içinse iplik bükme makinesi icat edilmiştir
Görülüyor ki, icatlar sorun ortaya çıkarmıyorlar, aksine önlerine çıkan sorunları çözmeye çalışıyorlar
Bu nedenle doğru yanıt: B’ dir


1- Değişmeyle İlgili Temel Kavramlar

a Evrim
Toplum yapısında meydana gelen yavaş, sürekli ve ileri dönük değişmelerdir Evrim, toplumdaki kurum ve ilişkilerde boşluğa yol açmaz Bir kurum ya da ilişki değişirken alternatifi de oluşur Evrimde aşamalı bir değişim modeli vardır Böylelikle toplumsal değişiklik büyük boyutlu krizlere neden olmaz Örneğin: Türkiye’de modern toplumun gelişimi sanki hiç yokmuş gibi görünse de geride bıraktığımız 20 yıla baktığımızda değişim daha iyi anlaşılır
Ancak evrimsel değişimin eski toplum yapısındaki öğeleri tam anlamıyla değiştiremediği yolunda eleştiriler de vardır

b Devrim (İnkılâp)
Bir toplumda birikmiş olan değişim isteğinin bir anda ortaya çıkarak varolan tüm toplumsal kurumları ve ilişki biçimlerini kökünden değişmesine neden olan toplumsal değişim biçimidir Devrimde sıçramalı bir değişim modeli vardır Bu şekilde eleştirilen eski yapı tümüyle değişmiş olur Örneğin: Cumhuriyet Devrimi, Bolşevik Devrimi…
Ancak plansız bir devrim sürecinin toplumu felakete sürükleyebileceği yolunda eleştiriler de vardır


2- Toplumsal Değişmeyi Açıklayan Yaklaşımlar

Toplumların geçirmiş oldukları değişimi açıklamak için, geçmiş tarih süreci incelenir Ancak bu inceleme üç faklı tarih sürecinde yapılır Bunlar:

a Büyük Boy Kuramlar: Çok uzun tarih dönemlerini inceleyerek toplumsal değişimi açıklamaya çalışırlar Örneğin: Ortaçağ, İlkçağ gibi çağların ya da uygarlıkların incelenmesini kapsayan araştırmalar

b Orta Boy Kuramlar: Yaklaşık olarak 30 – 50 yıllık bir tarih dönemini ele alarak toplumsal değişimi açıklamaya çalışırlar Örneğin: Türkiye’de planlı ekonominin 30 yılı, Cumhuriyetin son 50 yılı gibi araştırmalar

c Küçük Boy Kuramlar: Çok kısa vadede meydana gelmiş toplumsal değişimleri incelerler Örneğin: Türkiye’ye renkli televizyonun girişi, 8 yıllık zorunlu eğitime geçiş gibi araştırmalar


3- Toplumsal Değişmeyi Etkileyen Faktörler

a Fiziksel Çevre
Toplumun yaşadığı bölgedeki tüm yer üstü ve yer altı kaynakları ve bölgenin iklime dayalı özellikleri toplumun yaşam biçimini etkiler Özellikle doğada meydana gelen deprem, sel, salgın hastalıklar çevre ile nüfus arasındaki dengeyi bozar, toplumsal yaşam biçimini belirler Örneğin: 17 Ağustos Depreminin ardından Türkiye’de yerleşim birimlerine yaklaşımın değişmesi

b Bilim ve Teknoloji
Makineleşme, iletişim araçlarındaki gelişmeler, ulaşım olanaklarının artması, gibi faktörler insan ve toplum yaşamını büyük ölçüde değiştirebilir Teknolojinin en önemli görevi insanın doğayı denetlemesine yardımcı olmaktır Bu amaçla insan yaşamını kolaylaştırıcı araçlar sağlarken bu araçların kullanımı, kendisine özgü biçim ve kuralları beraberinde getirir Örneğin: Sanayi Devrimi, matbaanın icadı…

c Kültür
Toplumdaki bireylerin tutum ve davranışları, düşüncelerinde meydana gelen farklılaşmalar toplumsal değişmeye yol açar Örneğin: toplumsal hoşgörünün artmasıyla birlikte Türkler ve Yunanlılar arasındaki birbirlerine düşmanca yaklaşımlarının azalması

d Demografi (Nüfus Hareketleri)
Nüfusun çokluğu, azlığı, yapısının nitelikleri (yaş, cinsiyet, eğitim), iç ve dış göçler, kentleşme gibi faktörler toplumsal değişmeyi etkiler Örneğin: Türkiye’nin doğusundaki şehirlerden batısındaki şehirlere doğru olan göçler sonucunda, batıdaki şehirlerde ucuz işgücünün artması ve buradaki ticaretin gelişmesi, doğudaki şehirlerde işgücü yetersizliği nedeniyle ekonomik durgunluğun başlaması

e Ekonomi
İnsanlar arasındaki ilişki biçimlerini belirleyen önemli faktörlerden birisi de ekonomidir Gerek ülke içerisinde, gerekse de ülke dışında gelişen ekonomik değişimler, bu değişimlerin etki ettiği toplumlardaki yapı ve kurumları da değiştirir Örneğin: II Dünya Savaşı sırasında yaşanan kıtlık sırasında Türkiye’de gıda maddelerinin ancak karne ile temin edilmesi

ÖRNEK :

Üretimde otomasyon ve uzmanlaşmanın yaygınlaşması, farklı niteliklere sahip olan bir işgücü ihtiyacını doğurmuştur Bu da eğitimde bir işe veya mesleğe hazırlayıcı faaliyetlerin yaygınlaşmasına yol açmıştır
Bu durum, toplumsal kurumların değişmesiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine örnek olabilir?

A) Toplumsal kurumların hızla değişmesi bunalımlara yol açar
B) Yerleşik toplumsal kurumlar diğerlerinden daha yavaş değişir
C) Toplumsal kurumlardan birindeki değişme, diğerlerini de değişmeye zorlar
D) Toplumsal kurumların değişmesinde kendi iç dinamikleri önemli bir rol oynar
E) Değişme süreci içindeki bir kurumun bazı işlevlerini diğer toplumsal kurumlar üstlenir

(1986/ÖSS)


Çözüm :
Her toplumsal kurum belli bir dönem aktivitesini sürdürür Ayrıca toplumun doğası gereği her kurum birbiriyle etkileşim halindedir
Böylesi bir ortamda kurumlardan herhangi birisinin geçireceği değişim diğer tüm kurumları da etkiler Fakat diğer kurumlardaki değişim, ilk değişen kurumla en yoğun ilişki kuran diğer kurumlara sıçrar
Paragrafın bize anlatmaya çalıştığı bilgi; herhangi bir toplumsal kurumdaki değişim, diğerlerini de zorlar
Bu nedenle yanıt: C’ dir


4- Toplumsal Değişme Tipleri

a Serbest Toplumsal Değişmeler
Kültürler arası etkileşimde, kültürlerin herhangi bir baskı olmaksızın birbirlerini etkilemesidir Ekonomik, kültürel vb alanlarda toplumlar arasında yapılan anlaşmalar, alışverişler buna iyi bir örnektir

b Müdahale Yoluyla Toplumsal Değişmeler
Topluma belirli bir etki mekanizması tarafından yön vermek suretiyle yapılan değişimlerdir Planlanmış bir çerçeve içerisinde olur İki biçimde yapılmaktadır Bunlar:

• Demokratik Planlı Değişme: Toplumsal değişme sürecine akılcı yoldan yön verilir Eğitim araç olarak kullanılır Kitle iletişim araçlarından yararlanılır Bireylerde istenilen yönde bilgi, davranış değişikliğine yol açabilir

• Baskı Yoluyla Değiştirme: Davranış ve bilgi değişikliği zorla oluşturulur Özgürlükler kısıtlanır Sonrasında, toplumda içe dönük insan sayısı artar Kişilikli, kendine güvenen insan sayısı azalır


Toplumsal Gelişmeyi Kolaylaştıran Faktörler:

• Toplumun kanı ve inançlarıyla çatışmayan, onlarla uyumlu yeni öğeler toplumda hızlı benimsenir
• Ekonomik yönden kalkınmış, yapısal sorunlarını çözümlemiş toplumlarda değişme daha çabuk olur
• Başka toplumlarla kurulacak sıkı ve sürekli ilişkiler topluma farklı düşüncelerin girmesini sağlayacağı için değişimi hızlandırır
• Bir toplumda çocuklar gençlere, gençler de yaşlılara oranla değişmeyi daha çabuk benimserler
• Savaş, güç, işgal gibi dış etmenlerin yoğun olması


Toplumsal Gelişmenin Meydana Getirdiği Sorunlar:

Toplumlar canlı birer organizma gibi sürekli değişirler Ancak yaşadıkları değişme hızı toplumdan topluma değişiklik gösterir Geleneksel toplumlar daha yavaş, endüstriyel toplumlar daha hızlı bir değişebilir Değişmeyen hiçbir toplum yoktur Değişme bazı toplumsal sorunlara çözüm getirirken, bazen de birtakım sorunları beraberinde getirir Hızlı değişmelerde ancak toplumun tüm öğelerinde bir uyum varsa sorunsuz bir değişim söz konusudur
Toplumsal kurumlar, gelenekler, örfler ve hatta bireyler değişen bir toplumda, değişmelere direnç gösterebilirler Sonuçta kurumların işleyememesi, kültürel değerlerin kuşaktan kuşağa aktarılamaması, bireylerden beklenen rollerin yerine getirilmemesi, kurallara uymama gibi sorunlar ortaya çıkar Böylece toplumsal değişme süreci, hem toplumun varlığını koruma, hem de bu varlığı tehlikeye düşürme yönünde etkiler yapabilmektedir Ancak değişmenin kaçınılmaz, sürekli ve gerekli bir süreç olduğu da bilinmelidir

Sanayi Öncesi Toplumlarda Sanayileşme İle Meydana Gelen Önemli Bazı Değişmeler:

• Tüketim için üretimin yerini, pazar için üretim alır
• Ticaretle, küçük işletmelerin yerini büyük işletmeler alır
• El zanaatları giderek yok olurken yerini büyük çapta üretim yapan makinelere dayalı üretim alır
• Ulaşım ve iletişim olanakları gelişir
• Kırsal kesimden kentlere hızlı göç yaşanır
• Dinsel eğitimin yerini laik eğitim alır
• Baskıcı siyasal yapılar, demokratik yapıya dönüşür
• Aile yapısı ataerkil aileden, yoğun olarak çekirdek aileye dönüşür
• Yüz yüze birincil ilişkilerin yerini ikincil ilişkiler alır
• Uluslararası ekonomik ve kültürel ilişkiler artar


ÖRNEK :

Toplumsal öğelerin değişme hızları birbirinden farklıdır Bu yüzden belli bir zaman aralığında, bazı toplumsal öğeler hızla değişerek farklılaşırken bazı öğelerde çok az değişiklik görülür
Bir toplumda gözlenebilecek aşağıdaki durumlarda hangisi bu görüşle açıklanabilir?

A) Geleneksel ve çağdaş özelliklerin bir arada bulunması
B) Toplumsal değişimin kararlı ve sürekli olması
C) Toplumda olup bitene karşı duyarlığın artması
D) Kişisel ve yüz yüze ilişkilerin yaygınlaşması
E) Bazı toplumsal kurumların birden çok işlevi yerine getirmesi

(1990/ÖSS)


Çözüm :
Toplumsal yapı insan eylemleriyle şekillendiği için, oldukça dinamik bir durumdadır Toplumsal yapıyı meydana getiren birçok öğe içerisinde insan yaşamıyla en çok iç içe olan öğe en hızlı değişen öğe olarak karşımıza çıkarken, güncel yaşamdan uzak olan öğeler daha yavaş değişmektedirler Toplumsal öğelerin birbirlerinden farklı değişim hızlarına sahip olduğu durumlarda, herhangi bir öğe değişimini tamamlamışken bir diğeri henüz değişiminin başında olabilmektedir Bundan dolayı aynı anda toplumda hem yeni öğelerin hem de eski öğelerin varlığını görebilmekteyiz
Bu nedenle cevap: A’ dır