Kıymetli Evrak Hukuku

**yesimciwciw** · 06-03-2009

KIYMETLİ EVRAK HUKUKU
KIYMETLİ EVRAK TÜRLERİ
2’ye ayrılır
IKambiyo Senetleri
1)Poliçe
2)Bono
3)Çek
Kambiyo senetleri TTK’da düzenlenmiştir ve sınırlı sayıdadırlar
IIMenkul Kıymetler
Türleri günün ihtiyaçlarına göre belirlenmektedirBu sebeple sınırlı sayıda değildir
Menkul Kıymet, bir taşınmazın menkul hale gelmesidir
ÖRN-Hisse Senetleri
-Tahvil(yönetim kurulunda oy kullanma ve idare yetkisi vermezSadece verilen para için faiz alınır)
-Emtio Senedi
-İpotekli Borç Senedi
-İrat Senedi
-Kâr/Zarar Ortaklığı Senedi
-Gelir Ortaklığı Senedi
-Oydan Yoksun Hisse Senedi
Yatırımcının sermayesinin borsaya akması için menkul kıymetler çıkarıyoruzBankaların da halka açılması menkul kıymetler aracılığıyla olmaktadır
Menkul Kıymetler TMK,TTK ve SPK ‘da düzenlenmiştir
IKambiyo Senedinin Özellikleri;
Kambiyo Senetleri sınırlı sayıdadır,sadece TTK’da düzenlenmiştirHak,kambiyo senedinin üzerindedir ve bu hak,senede sıkı sıkıya bağlıdır
Keşideci;senedi düzenleyen kimsedir(Senette imzası bulunan kimse -borçlu)
Lehdar;senedi elinde bulunduran kimse (Alacaklı)senet kimdeyse alacaklıda o kimsedirLehdar vadesinde keşideciye gidip senedi ibraz ederek alacağını talep edebilir
IIMenkul Kıymetler;
Senet düzenlenmesi zorunlu değildirBu hak, bilgisayar ortamında yada bir diskette olabilirYani;senetten bağımsız bir hak sözkonusudur
SPK m11 uyarınca senetten bağımsız menkul kıymet hakkına kâydi değer denir
Menkul Kıymetler de senet düzenlenmediği için bunlara senetsiz (varakasız) kıymetli evrak da denilmektedirMenkul Kıymetler seri halde çoğaltıldığı için imzaya gerek yokturSadece damga ve mühür yeterlidir(Bilgisayar ortamında elektronik imzadan söz edilebilir)
Kambiyo Senetlerinde keşideci imzasının sağ veya sol eliyle atmak zorundadırEğer sağ veya sol eli yok yada kullanamayacak durumda ise özel yetkili temsilci atamak zorundadır
Not:Tacir yardımcılarından ticari mümessil özel temsil yetkisine ihtiyaç duymadan kambiyo senedi düzenleyebilir
Lehdar (A)- Keşideci(B)

Ciranta (C)

Hamil(H)

Lehdar(A) senedi ciranta(C)’ya verirken arkasını imzalayıp C’ye verdiğini belirtirBundan sonra C alacaklı hale gelmiş olurYani; senet tedavül edilebilir hale gelir
Bono: Senet el değiştirdikçe bono senedi elinde bulunduranların hepsi senedi şimdi elinde bulunduran alacaklıya karşı müteselsilen sorumludurlarBono da senedin içinde bir vade vardırBu nedenle alacaklı vadesinden önce ibraz ederse karşı taraf ödemezlik def’ini ileri sürebilir
Kambiyo Senetlerinin (Poliçe,Bono,Çek) üzerinde bir para borcu vardırBunlar birer alacak senedidirKambiyo Senetleri Eşya Hukuku senedi olmadıklarından ipotek ve rehin kurma hakkı vermezler
Deniz Hukukunda, eşyayı temsil eden konişmento senedi sözkonusudur
Hisse Senetleri, devirleri bakımından 3’e ayrılır
1Emre Yazılı Hisse Senetleri --- CİRO+TESLİM
2Nama Yazılı Hisse Senetleri ---- ALACAĞIN TEMLİKİ+TESLİM
3Hamiline Yazılı Hisse Senetleri ---- TESLİM
*Menkul Kıymetler hamiline veya nama yazılıdır
Kambiyo Senetleri ise kanunen emre (Ciro+Teslim) yazılıdır
Kambiyo senetlerinden çek ve poliçede III Bir kişide Muhatap’tır

MUHATAP --- KEŞİDECİ ----- LEHTAR
(Banka) (Baba) (Oğul)

Baba(Keşideci) bankaya(Muhatap) para yatırıyor ve bu parayı oğluma(Lehtar) öde diyorEsasında muhatap keşideciye borçlu iken keşidecinin emriyle lehtara borçlu hale geliyorBu ilişki Borçlar Hukukundaki “havale” ilişkisine benzer
Muhatap, çek ilişkisinde her zaman banka yada özel finans kurumudurPoliçede ise; banka ve özel finans kurumu yanında gerçek yada tüzel kişide olabilir
Emre Yazılı Senetlerde, senedi devreden cirantanın senedin arka tarafına X’e ödeyiniz yazarak imzalaması gerekir
Hamiline Yazılı Senetlerde ise senedi kim taşıyorsa senedin maliki o olacağından cirantanın imzasına gerek yoktur
Kambiyo Senetleri kanunen emre yazılı olarak düzenlenir
Emre Yazılı = Ciro(Devredenin imzası+ senedin kime devredileceği)+Teslim
Lehdar senedi ciro ederse senedin arka yüzüne imza atması gerekir
Poliçe, (3 kişi ile düzenlenir) şeklinde düzenlenmiş senetlerde muhatap senedi kabul etmezse; yani olmaz ise poliçe ilişkisi bono (iki kişi ile düzenlenir) ilişkisine dönüşürMuhatap borcundan kurtulur
Poliçe şeklinde düzenlenmiş senetlerde muhatap senedi kabul ederse; muhatap asli borçlu haline gelirken,diğer borçlular (keşideci veya cirantalar)eksik müteselsil borçlu haline gelirler Muhatabın senedi kabul etmesi için senedi imzalaması gerekir
Çeklerde ise KABUL YASAĞI söz konusu olduğu için muhatap (banka)çekin karşılığı varsa ödeme yaparSenedin karşılığı yoksa senedi kabul edemeyeceği için senet karşılıksız çek haline gelirKarşılıksız çekin müeyyideleri çek kanununda düzenlenmiştir
NOT:Çek ile Poliçe arasındaki en önemli fark KABUL YASAĞI’dır
Bono ve Poliçede vade söz konusu iken çekte vade söz konusu değildir
Çek bir ödeme aracı iken,poliçe ve bono kredi aracıdırÇek, nakit para gibidir,görüldüğü anda ödenir
Kambiyo Senetlerine ilişkin özel takip yolları söz konusu iken;normal kredi kartları borçlarına ilişkin Borçlar Kanunu’nun borcun ifasına ilişkin takip yolları uygulanır
Çekte vade varsa;ileri tarihli çektirAncak bu tür çeklerde bile hesapta para varsa;banka vadesinden önce ödeme yapmak zorundadır

TÜRK HUKUKU’NDA KIYMETLİ EVRAK
Türk Hukuku’nda, özellikle özel hukuk alanında senetlere ilişkin hükümler söz konusudur
Borçlar Hukuku ve Ticaret Hukuku bakımından çeşitli kıymetli evrak türleri düzenlemeler içerisinde yer almaktadır
*Kıymetli Evrak,kambiyo senetlerinin de üzerinde daha geniş bir kavramdırBu anlamda TTK’da yer alan kambiyo senetleri hakkındaki hükümler,TTK m582 vd dışında yine kıymetli evraka ilişkin,TTK m557 vd maddelerde düzenlenmiştir
*TTK’da makbuz senetleri,hisse senetleri,ilmuhaberler,konişmentodeniz ödüncü senedi,sigorta poliçesi ve ilmuhabiri hakkında hükümler kıymetli evraka ilişkin olarak mevcuttur
Medeni Hukuk anlamında TMK içinde başka tipteki kıymetli evrak tipleri şunlardır;
İpotekli borç senedi,irat senedi,gayrimenkul karşılığı çokarılan senetler,rehinli tahsilat senetleri düzenlenmiştir
*Bunların dışında SPK’da ve SPK’ya dayanılarak çıkarılan düzenlemeler içerisinde çeşitli tiplerdeki menkul kıymet türleri de mevcutturSermaye Piyasası Kurulu,yeni menkul kıymet türleri çıkarabilirMenkul Kıymet,aynı zamanda kıymetli evrak türüdürTıpkı oydan yoksun hisse senedi,kâra iştiraklı tahvil senedi,gayrimenkul yatırım ortaklığı gibi
*İİK’da özellikle kambiyo senetlerine ilişkin özel takip yollarını düzenleyen hükümler yer alır
*TCK’da kıymetli evrakta sahtekarlığa ilişkin hükümler yer almaktadır
Kıymetli Evrak senet tipinin özel bir türüdürKıymetli Evrak hakkında gerek maddi hukuk,gerek takip hukuku bakımından özel düzenlemeler yapılmıştır
Kambiyo Senetleri ise;Kıymetli Evrakın daha özel bir düzenlemesidirTTK,kambiyo senetlerini daha ayırntılı ve özel şekilde düzenlemiştir
Ayrıca ÇEK’e ilişkin olarak çekle ödemelerin düzenlemesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’da da düzenlemeler yapılmıştır
TTK m557’ye göre;
“Kıymetli Evrak öyle senetlerdir ki,bunlarda mündemiç olan hak senettten ayrı olarak dermeyan edilemediği gibi başkalarına da devredilemez”
Senet en dar anlamıyla bir yazıyı ifade ederYani;üzerinde yazı bulunan bir cisimdir
Eğer senedin belli şekilde,belli unsurları arzulanıyorsa;bu bir geçerlilik şartı olarak kabul edilecektirBu bakımdan Kıymetli Evrak Hukukunda senet,ispat edici ve geçerlilik şekli taşıyan cisimlerdirHatta kıymetli evrakın türüne göre kurucu nitelikte de olabilirler
Bir hisse senedi kıymetli evrak olarak AŞ’de ortak olmayı ispatlarken bildirici niteliktedir
*Bir kambiyo senedi (poliçe,bono,çek) kurucu niteliktedirHisse senedi ise bildirici niteliktedir
Senetten anladığımız:
Üzerinde kanunun aradığı şartları da taşıyan ya da olmazsa olmaz unsurları taşımamakta birlikte yazılı bir cisimdir
Gelişen teknoloji,senedin hammaddesinin bir kağıt olmasından öte bir disket yada bilgisayar kaydı olabilmesini mümkün hale getirmektedirHalbuki kambiyo senetlerinde,üst kavram olan kıymetli evrakta senet, kağıt ile mündemiçtirBu kağıt parçasındaki hak özel hukuka ilişkin mameleki bir haktır
Senet,hisse senedi ise bir ortaklık hakkını içerirken;bir kambiyo senedi ise alacak hakkını içerirYada Eşya Hukukuna ilişkin bir mülkiyet yada rehin hakkı olabilir
*Konişmento,deniz yoluyla taşınan eşyanı mülkiyetini
*İpotekli borç senedi,bir ipotek alacağını
*Kambiyo senedi (Poliçe, Bono, Çek)bir alacağı temsil eder
Kural olarak ;senet kimde ise senette temsil edilen hakkın mülkiyeti de o kişiye ait olacaktırÖzellikle kıymetli evrakın birer ibraz senedi olmaları sebebiyle senedi ibraz eden kişi,hakkın mülkiyetine de sahip olacaktırÜstelik, senedi ibraz eden kişinin de yetkili hamil olduğu konusunda bir karine mevcut olacaktır
Keşideci(Borçlu): Senedi düzenleyip imza atan kimsedir
Lehtar(Alacaklı): Senedi elinde tutan kimsedir
Hisse senedinde keşideci, hisse senedi çıkaran şirkettirKambiyo senedinde (Poliçe,Bono,Çek)bunlarla borçlanan kimsedir
Lehtar,senedi vadesinde borçluya ibraz ettiğinde (senedi borçlunun hakimiyetine geçirdiğinde) kendisine senet üzerindeki alacağını ödenmesini isterAlacaklı senedi vadesinde ibraz etmek zorundadırAksi halde ödemezlik def’i ile karşılaşır
Ancak vade,her zaman ödeme günü olmayabilirVade tatil gününe rastlarsa;kıymetli evraktaki hak,ödeme gününde borçludan istenebilir
Vade, resmi tatil gününe rastlıyorsa;ödeme günü,takip eden iş günü olacaktırBu durumda kıymetli evrak, bir ödeme senedidirAynı zamanda hamili teşhis etme bakımından da önem taşıyan senettirKıymetli evrakın tedavül etmesi durumunda kimin alacaklı olduğunu tespit etmek için senedin kimin elinde olduğu önem taşır

KEŞİDECİ --- Lehtar --- Ciranta --- Hamil

Elindeki senetle vade günü keşideciye gidecek
Borçlu,hilesi veya ağır kusuru olmamak şartıyla yetkili hamile yaptığı ödeme ile borcundan kurtulurYetkili hamil her zaman hukuken hamil olmayabilirHamil senedi çalmış yada bulmuş olabilirBorçlu(keşideci) ağır kusur veya hilesi olmaksızın senedi ibraz eden hukuken hamil olmayan ancak yetkili olan hamile ödemede bulunursa borcundan kurtulurBu durumda;ağır kusur ve hilesi olmaması şartı aranıyor;”bilmesi gereken “şartı aranmıyorKambiyo senetlerinde bildiğimiz anlamda iyi niyet şartı aranmıyor
Keşideci,bile bile hukuken hamil olmayan kimseye ödemede bulunursa borcundan kurtulamazKeşidecinin iyi niyetini belirlerken bilmesi gerektiğini araştırmayızSadece bilip bilmediğini bakarız Bu bakımdan kıymetli evrakın işaretlerden, markalardan farklı hukuki durumu vardır(Marka ve işaret senedi de ibraz edilen senetlerdir)
Kıymetli Evrakta özellikle borçlunun imzasını bulunması gerekliliği, belli ibraz sürelerinin oluşu,ziya ve iptal işlemlerinin farklı oluşu;teşhis-ibraz senetleri ve markalarda kıymetli evrakı ayırmaktadırÇünkü kıymetli evrak,vasıflı (mevsuf) senet tipindedir
Kıymetli Evrakın doğumu çeşitli teorileri de beraberinde getirirBunlardan ilki;
1)Kreasyon Teorisi:Bu teoriye göre;senedi düzenleyen kişi(keşideci)senede imzasını atmakla senetle mündemiç olan hakkı oluşturmuştur Yani;tek taraflı bir hukuki işlem ile senet ortaya çıkmıştırBununla keşideci tek taraflı olarak bir senet oluşturabilirBu teoriye göre;lehtarın senedin oluşmasında herhangi bir katkısı yoktur
Bu teoriye taraftar olanlar, özellikle TTK m571’i kendilerine bir delil olarak düşünmektedirlerTTK m571’e göre, hamiline yazılı senedin borçlunun rızası hilafına tedavüle çıktığı yolundaki def’i dermeyan olunamaz Yani;senedi elinde bulunduran kişiye karşı, senedin rıza hilafına tedavüle çıkmış olduğu bir def’i olarak ileri sürülemez
Bu teori çeşitli tenkitlere uğramıştırSenedin düzenlenmesi dışında senet lehtarının bu senedi alması hiç dikkate alınmamıştırAslında keşidecinin imzası dışında keşidecinin senedi bir sözleşme niteliğinde lehtara teslimi şarttırYani keşidecinin imza atması yanında senedi teslim etmesi de gerekir
2)Sözleşme(Akit)Teorisi:Bu teori taraftarlarına göre;keşidecinin sadece senedi imzalaması yeterli değildirAyni bir akdin yani tesliminde olması gerekir;senedin mülkiyeti lehtara geçirilmelidir
Akit teorisinde senedin tedavül etmesi durumu dikkate alındığında senedi devralan kişinin hukuki durumunun izah edilememesi bu teorinin zayıf yönü olmuştur
Kreasyon ve Akit Teorilerinin uygulamadaki iyi niyet ilkesine dayanmaları Görünüşe İtimat Teorisini ortaya çıkarmıştırBuna göre;borçlu,senedi ödeme gününde kendisine ibraz eden kimsenin yetkili hamil olmadığını biliyor ve ağır kusurlu olarak ödemede bulunuyorsa borcundan kurtulamaz
Eğer ağır kusur yoksa ve yetkili hamil olmadığını bilmeyerek borcunu öderse borcundan kurtulur
Görünüşe İtimat Teorisi;senedi özellikle hamile,nama yada emre yazılı olması bakımından ele alacaktır;

Hamile Yazılı Senetlerde --- TESLİM
Emre Yazılı Senetlerde --- CİRO+TESLİM
Nama Yazılı Senetlerde --- ALACAĞIN TEMLİKİ+TESLİM şartlarını yerine getirilip getirilmediğini de değerlendirecektir

DEVİR BAKIMINDAN KIYMETLİ EVRAK TİPLERİ
Devir bakımından kıymetli evrak tipleri emre,nama ve hamiline yazılı olmak üzere 3’e ayrılırBu durum, aynı zamanda kimin hak sahibi olduğu konusunda da kıymetli evrağın tipine de işaret ederYani hak sahibini bir senedin nama,emre veya hamiline yazılı olup olmamasına göre teşhis ederiz
TTK m566’ya göre belli bir şahsın namına yazılı olup da onun emrine kaydını ihtiva etmeyen ve kanunen de emre yazılı olmayan evrak nama yazılı kıymetli evraktır
Kanunen emre yazılı senet tipi;kambiyo senetleridirLehtarın adının senet metninde zikredilmiş olması onu nama yazılı hale getirmiyorKanunen emre yazılı bir senedi nama yazılı hale getirmek için menfi bir kaydın bulunması gerekir(Örn:Emre yazılı değildir ciro edilemez)
Nama yazılı senetlerin devrinde öteki senet tiplerinde olduğu gibi TESLİM ve TEMLİKNAME’ye ihtiyaç duyulurTemlik beyanı, alacağın temliki kurallarına göre yani BK esaslarına göre gerçekleşir Ciro da yazılı bir devir beyanıdırAncak alacağın temlikinin mutlaka senedin boş olan arka yüzüne değil;herhangi bir kağıda yazılı olarak yapılması yeterlidirYani alacağın temlikinde yazılı bir devir beyanının bulunması yeterlidirOysa ciroda keşideci,senedin arkasına ödemenin kime yapılacağını bildirerek imza atması gerekir
Nama yazılı senetlerde def’iler bakımından senetten anlaşılamayan şahsi def’ilerinde ileri sürülebilmesi imkanı vardır
Kambiyo senetlerinde sebep gösterilmezSebep gösterilmediği için sebebi senetten anlayamıyoruz Bu nedenle senedin sebebi geçersiz olabilir,sebep kanuna aykırı olabilirBu hallerde kambiyo senedi sebepten yoksundur

06-03-2009	#1
yesimciwciw	Kıymetli Evrak Hukuku KIYMETLİ EVRAK HUKUKU KIYMETLİ EVRAK TÜRLERİ 2’ye ayrılır IKambiyo Senetleri 1)Poliçe 2)Bono 3)Çek Kambiyo senetleri TTK’da düzenlenmiştir ve sınırlı sayıdadırlar IIMenkul Kıymetler Türleri günün ihtiyaçlarına göre belirlenmektedirBu sebeple sınırlı sayıda değildir Menkul Kıymet, bir taşınmazın menkul hale gelmesidir ÖRN-Hisse Senetleri -Tahvil(yönetim kurulunda oy kullanma ve idare yetkisi vermezSadece verilen para için faiz alınır) -Emtio Senedi -İpotekli Borç Senedi -İrat Senedi -Kâr/Zarar Ortaklığı Senedi -Gelir Ortaklığı Senedi -Oydan Yoksun Hisse Senedi Yatırımcının sermayesinin borsaya akması için menkul kıymetler çıkarıyoruzBankaların da halka açılması menkul kıymetler aracılığıyla olmaktadır Menkul Kıymetler TMK,TTK ve SPK ‘da düzenlenmiştir IKambiyo Senedinin Özellikleri; Kambiyo Senetleri sınırlı sayıdadır,sadece TTK’da düzenlenmiştirHak,kambiyo senedinin üzerindedir ve bu hak,senede sıkı sıkıya bağlıdır Keşideci;senedi düzenleyen kimsedir(Senette imzası bulunan kimse -borçlu) Lehdar;senedi elinde bulunduran kimse (Alacaklı)senet kimdeyse alacaklıda o kimsedirLehdar vadesinde keşideciye gidip senedi ibraz ederek alacağını talep edebilir IIMenkul Kıymetler; Senet düzenlenmesi zorunlu değildirBu hak, bilgisayar ortamında yada bir diskette olabilirYani;senetten bağımsız bir hak sözkonusudur SPK m11 uyarınca senetten bağımsız menkul kıymet hakkına kâydi değer denir Menkul Kıymetler de senet düzenlenmediği için bunlara senetsiz (varakasız) kıymetli evrak da denilmektedirMenkul Kıymetler seri halde çoğaltıldığı için imzaya gerek yokturSadece damga ve mühür yeterlidir(Bilgisayar ortamında elektronik imzadan söz edilebilir) Kambiyo Senetlerinde keşideci imzasının sağ veya sol eliyle atmak zorundadırEğer sağ veya sol eli yok yada kullanamayacak durumda ise özel yetkili temsilci atamak zorundadır Not:Tacir yardımcılarından ticari mümessil özel temsil yetkisine ihtiyaç duymadan kambiyo senedi düzenleyebilir Lehdar (A)- Keşideci(B) Ciranta (C) Hamil(H) Lehdar(A) senedi ciranta(C)’ya verirken arkasını imzalayıp C’ye verdiğini belirtirBundan sonra C alacaklı hale gelmiş olurYani; senet tedavül edilebilir hale gelir Bono: Senet el değiştirdikçe bono senedi elinde bulunduranların hepsi senedi şimdi elinde bulunduran alacaklıya karşı müteselsilen sorumludurlarBono da senedin içinde bir vade vardırBu nedenle alacaklı vadesinden önce ibraz ederse karşı taraf ödemezlik def’ini ileri sürebilir Kambiyo Senetlerinin (Poliçe,Bono,Çek) üzerinde bir para borcu vardırBunlar birer alacak senedidirKambiyo Senetleri Eşya Hukuku senedi olmadıklarından ipotek ve rehin kurma hakkı vermezler Deniz Hukukunda, eşyayı temsil eden konişmento senedi sözkonusudur Hisse Senetleri, devirleri bakımından 3’e ayrılır 1Emre Yazılı Hisse Senetleri --- CİRO+TESLİM 2Nama Yazılı Hisse Senetleri ---- ALACAĞIN TEMLİKİ+TESLİM 3Hamiline Yazılı Hisse Senetleri ---- TESLİM Menkul Kıymetler hamiline veya nama yazılıdır Kambiyo Senetleri ise kanunen emre (Ciro+Teslim) yazılıdır Kambiyo senetlerinden çek ve poliçede III Bir kişide Muhatap’tır MUHATAP --- KEŞİDECİ ----- LEHTAR (Banka) (Baba) (Oğul) Baba(Keşideci) bankaya(Muhatap) para yatırıyor ve bu parayı oğluma(Lehtar) öde diyorEsasında muhatap keşideciye borçlu iken keşidecinin emriyle lehtara borçlu hale geliyorBu ilişki Borçlar Hukukundaki “havale” ilişkisine benzer Muhatap, çek ilişkisinde her zaman banka yada özel finans kurumudurPoliçede ise; banka ve özel finans kurumu yanında gerçek yada tüzel kişide olabilir Emre Yazılı Senetlerde, senedi devreden cirantanın senedin arka tarafına X’e ödeyiniz yazarak imzalaması gerekir Hamiline Yazılı Senetlerde ise senedi kim taşıyorsa senedin maliki o olacağından cirantanın imzasına gerek yoktur Kambiyo Senetleri kanunen emre yazılı olarak düzenlenir Emre Yazılı = Ciro(Devredenin imzası+ senedin kime devredileceği)+Teslim Lehdar senedi ciro ederse senedin arka yüzüne imza atması gerekir Poliçe, (3 kişi ile düzenlenir) şeklinde düzenlenmiş senetlerde muhatap senedi kabul etmezse; yani olmaz ise poliçe ilişkisi bono (iki kişi ile düzenlenir) ilişkisine dönüşürMuhatap borcundan kurtulur Poliçe şeklinde düzenlenmiş senetlerde muhatap senedi kabul ederse; muhatap asli borçlu haline gelirken,diğer borçlular (keşideci veya cirantalar)eksik müteselsil borçlu haline gelirler Muhatabın senedi kabul etmesi için senedi imzalaması gerekir Çeklerde ise KABUL YASAĞI söz konusu olduğu için muhatap (banka)çekin karşılığı varsa ödeme yaparSenedin karşılığı yoksa senedi kabul edemeyeceği için senet karşılıksız çek haline gelirKarşılıksız çekin müeyyideleri çek kanununda düzenlenmiştir NOT:Çek ile Poliçe arasındaki en önemli fark KABUL YASAĞI’dır Bono ve Poliçede vade söz konusu iken çekte vade söz konusu değildir Çek bir ödeme aracı iken,poliçe ve bono kredi aracıdırÇek, nakit para gibidir,görüldüğü anda ödenir Kambiyo Senetlerine ilişkin özel takip yolları söz konusu iken;normal kredi kartları borçlarına ilişkin Borçlar Kanunu’nun borcun ifasına ilişkin takip yolları uygulanır Çekte vade varsa;ileri tarihli çektirAncak bu tür çeklerde bile hesapta para varsa;banka vadesinden önce ödeme yapmak zorundadır TÜRK HUKUKU’NDA KIYMETLİ EVRAK Türk Hukuku’nda, özellikle özel hukuk alanında senetlere ilişkin hükümler söz konusudur Borçlar Hukuku ve Ticaret Hukuku bakımından çeşitli kıymetli evrak türleri düzenlemeler içerisinde yer almaktadır Kıymetli Evrak,kambiyo senetlerinin de üzerinde daha geniş bir kavramdırBu anlamda TTK’da yer alan kambiyo senetleri hakkındaki hükümler,TTK m582 vd dışında yine kıymetli evraka ilişkin,TTK m557 vd maddelerde düzenlenmiştir TTK’da makbuz senetleri,hisse senetleri,ilmuhaberler,konişmentodeniz ödüncü senedi,sigorta poliçesi ve ilmuhabiri hakkında hükümler kıymetli evraka ilişkin olarak mevcuttur Medeni Hukuk anlamında TMK içinde başka tipteki kıymetli evrak tipleri şunlardır; İpotekli borç senedi,irat senedi,gayrimenkul karşılığı çokarılan senetler,rehinli tahsilat senetleri düzenlenmiştir Bunların dışında SPK’da ve SPK’ya dayanılarak çıkarılan düzenlemeler içerisinde çeşitli tiplerdeki menkul kıymet türleri de mevcutturSermaye Piyasası Kurulu,yeni menkul kıymet türleri çıkarabilirMenkul Kıymet,aynı zamanda kıymetli evrak türüdürTıpkı oydan yoksun hisse senedi,kâra iştiraklı tahvil senedi,gayrimenkul yatırım ortaklığı gibi İİK’da özellikle kambiyo senetlerine ilişkin özel takip yollarını düzenleyen hükümler yer alır TCK’da kıymetli evrakta sahtekarlığa ilişkin hükümler yer almaktadır Kıymetli Evrak senet tipinin özel bir türüdürKıymetli Evrak hakkında gerek maddi hukuk,gerek takip hukuku bakımından özel düzenlemeler yapılmıştır Kambiyo Senetleri ise;Kıymetli Evrakın daha özel bir düzenlemesidirTTK,kambiyo senetlerini daha ayırntılı ve özel şekilde düzenlemiştir Ayrıca ÇEK’e ilişkin olarak çekle ödemelerin düzenlemesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’da da düzenlemeler yapılmıştır TTK m557’ye göre; “Kıymetli Evrak öyle senetlerdir ki,bunlarda mündemiç olan hak senettten ayrı olarak dermeyan edilemediği gibi başkalarına da devredilemez” Senet en dar anlamıyla bir yazıyı ifade ederYani;üzerinde yazı bulunan bir cisimdir Eğer senedin belli şekilde,belli unsurları arzulanıyorsa;bu bir geçerlilik şartı olarak kabul edilecektirBu bakımdan Kıymetli Evrak Hukukunda senet,ispat edici ve geçerlilik şekli taşıyan cisimlerdirHatta kıymetli evrakın türüne göre kurucu nitelikte de olabilirler Bir hisse senedi kıymetli evrak olarak AŞ’de ortak olmayı ispatlarken bildirici niteliktedir Bir kambiyo senedi (poliçe,bono,çek) kurucu niteliktedirHisse senedi ise bildirici niteliktedir Senetten anladığımız: Üzerinde kanunun aradığı şartları da taşıyan ya da olmazsa olmaz unsurları taşımamakta birlikte yazılı bir cisimdir Gelişen teknoloji,senedin hammaddesinin bir kağıt olmasından öte bir disket yada bilgisayar kaydı olabilmesini mümkün hale getirmektedirHalbuki kambiyo senetlerinde,üst kavram olan kıymetli evrakta senet, kağıt ile mündemiçtirBu kağıt parçasındaki hak özel hukuka ilişkin mameleki bir haktır Senet,hisse senedi ise bir ortaklık hakkını içerirken;bir kambiyo senedi ise alacak hakkını içerirYada Eşya Hukukuna ilişkin bir mülkiyet yada rehin hakkı olabilir Konişmento,deniz yoluyla taşınan eşyanı mülkiyetini İpotekli borç senedi,bir ipotek alacağını Kambiyo senedi (Poliçe, Bono, Çek)bir alacağı temsil eder Kural olarak ;senet kimde ise senette temsil edilen hakkın mülkiyeti de o kişiye ait olacaktırÖzellikle kıymetli evrakın birer ibraz senedi olmaları sebebiyle senedi ibraz eden kişi,hakkın mülkiyetine de sahip olacaktırÜstelik, senedi ibraz eden kişinin de yetkili hamil olduğu konusunda bir karine mevcut olacaktır Keşideci(Borçlu): Senedi düzenleyip imza atan kimsedir Lehtar(Alacaklı): Senedi elinde tutan kimsedir Hisse senedinde keşideci, hisse senedi çıkaran şirkettirKambiyo senedinde (Poliçe,Bono,Çek)bunlarla borçlanan kimsedir Lehtar,senedi vadesinde borçluya ibraz ettiğinde (senedi borçlunun hakimiyetine geçirdiğinde) kendisine senet üzerindeki alacağını ödenmesini isterAlacaklı senedi vadesinde ibraz etmek zorundadırAksi halde ödemezlik def’i ile karşılaşır Ancak vade,her zaman ödeme günü olmayabilirVade tatil gününe rastlarsa;kıymetli evraktaki hak,ödeme gününde borçludan istenebilir Vade, resmi tatil gününe rastlıyorsa;ödeme günü,takip eden iş günü olacaktırBu durumda kıymetli evrak, bir ödeme senedidirAynı zamanda hamili teşhis etme bakımından da önem taşıyan senettirKıymetli evrakın tedavül etmesi durumunda kimin alacaklı olduğunu tespit etmek için senedin kimin elinde olduğu önem taşır KEŞİDECİ --- Lehtar --- Ciranta --- Hamil Elindeki senetle vade günü keşideciye gidecek Borçlu,hilesi veya ağır kusuru olmamak şartıyla yetkili hamile yaptığı ödeme ile borcundan kurtulurYetkili hamil her zaman hukuken hamil olmayabilirHamil senedi çalmış yada bulmuş olabilirBorçlu(keşideci) ağır kusur veya hilesi olmaksızın senedi ibraz eden hukuken hamil olmayan ancak yetkili olan hamile ödemede bulunursa borcundan kurtulurBu durumda;ağır kusur ve hilesi olmaması şartı aranıyor;”bilmesi gereken “şartı aranmıyorKambiyo senetlerinde bildiğimiz anlamda iyi niyet şartı aranmıyor Keşideci,bile bile hukuken hamil olmayan kimseye ödemede bulunursa borcundan kurtulamazKeşidecinin iyi niyetini belirlerken bilmesi gerektiğini araştırmayızSadece bilip bilmediğini bakarız Bu bakımdan kıymetli evrakın işaretlerden, markalardan farklı hukuki durumu vardır(Marka ve işaret senedi de ibraz edilen senetlerdir) Kıymetli Evrakta özellikle borçlunun imzasını bulunması gerekliliği, belli ibraz sürelerinin oluşu,ziya ve iptal işlemlerinin farklı oluşu;teşhis-ibraz senetleri ve markalarda kıymetli evrakı ayırmaktadırÇünkü kıymetli evrak,vasıflı (mevsuf) senet tipindedir Kıymetli Evrakın doğumu çeşitli teorileri de beraberinde getirirBunlardan ilki; 1)Kreasyon Teorisi:Bu teoriye göre;senedi düzenleyen kişi(keşideci)senede imzasını atmakla senetle mündemiç olan hakkı oluşturmuştur Yani;tek taraflı bir hukuki işlem ile senet ortaya çıkmıştırBununla keşideci tek taraflı olarak bir senet oluşturabilirBu teoriye göre;lehtarın senedin oluşmasında herhangi bir katkısı yoktur Bu teoriye taraftar olanlar, özellikle TTK m571’i kendilerine bir delil olarak düşünmektedirlerTTK m571’e göre, hamiline yazılı senedin borçlunun rızası hilafına tedavüle çıktığı yolundaki def’i dermeyan olunamaz Yani;senedi elinde bulunduran kişiye karşı, senedin rıza hilafına tedavüle çıkmış olduğu bir def’i olarak ileri sürülemez Bu teori çeşitli tenkitlere uğramıştırSenedin düzenlenmesi dışında senet lehtarının bu senedi alması hiç dikkate alınmamıştırAslında keşidecinin imzası dışında keşidecinin senedi bir sözleşme niteliğinde lehtara teslimi şarttırYani keşidecinin imza atması yanında senedi teslim etmesi de gerekir 2)Sözleşme(Akit)Teorisi:Bu teori taraftarlarına göre;keşidecinin sadece senedi imzalaması yeterli değildirAyni bir akdin yani tesliminde olması gerekir;senedin mülkiyeti lehtara geçirilmelidir Akit teorisinde senedin tedavül etmesi durumu dikkate alındığında senedi devralan kişinin hukuki durumunun izah edilememesi bu teorinin zayıf yönü olmuştur Kreasyon ve Akit Teorilerinin uygulamadaki iyi niyet ilkesine dayanmaları Görünüşe İtimat Teorisini ortaya çıkarmıştırBuna göre;borçlu,senedi ödeme gününde kendisine ibraz eden kimsenin yetkili hamil olmadığını biliyor ve ağır kusurlu olarak ödemede bulunuyorsa borcundan kurtulamaz Eğer ağır kusur yoksa ve yetkili hamil olmadığını bilmeyerek borcunu öderse borcundan kurtulur Görünüşe İtimat Teorisi;senedi özellikle hamile,nama yada emre yazılı olması bakımından ele alacaktır; Hamile Yazılı Senetlerde --- TESLİM Emre Yazılı Senetlerde --- CİRO+TESLİM Nama Yazılı Senetlerde --- ALACAĞIN TEMLİKİ+TESLİM şartlarını yerine getirilip getirilmediğini de değerlendirecektir DEVİR BAKIMINDAN KIYMETLİ EVRAK TİPLERİ Devir bakımından kıymetli evrak tipleri emre,nama ve hamiline yazılı olmak üzere 3’e ayrılırBu durum, aynı zamanda kimin hak sahibi olduğu konusunda da kıymetli evrağın tipine de işaret ederYani hak sahibini bir senedin nama,emre veya hamiline yazılı olup olmamasına göre teşhis ederiz TTK m566’ya göre belli bir şahsın namına yazılı olup da onun emrine kaydını ihtiva etmeyen ve kanunen de emre yazılı olmayan evrak nama yazılı kıymetli evraktır Kanunen emre yazılı senet tipi;kambiyo senetleridirLehtarın adının senet metninde zikredilmiş olması onu nama yazılı hale getirmiyorKanunen emre yazılı bir senedi nama yazılı hale getirmek için menfi bir kaydın bulunması gerekir(Örn:Emre yazılı değildir ciro edilemez) Nama yazılı senetlerin devrinde öteki senet tiplerinde olduğu gibi TESLİM ve TEMLİKNAME’ye ihtiyaç duyulurTemlik beyanı, alacağın temliki kurallarına göre yani BK esaslarına göre gerçekleşir Ciro da yazılı bir devir beyanıdırAncak alacağın temlikinin mutlaka senedin boş olan arka yüzüne değil;herhangi bir kağıda yazılı olarak yapılması yeterlidirYani alacağın temlikinde yazılı bir devir beyanının bulunması yeterlidirOysa ciroda keşideci,senedin arkasına ödemenin kime yapılacağını bildirerek imza atması gerekir Nama yazılı senetlerde def’iler bakımından senetten anlaşılamayan şahsi def’ilerinde ileri sürülebilmesi imkanı vardır Kambiyo senetlerinde sebep gösterilmezSebep gösterilmediği için sebebi senetten anlayamıyoruz Bu nedenle senedin sebebi geçersiz olabilir,sebep kanuna aykırı olabilirBu hallerde kambiyo senedi sebepten yoksundur __________________