Moğollar Hakkında Bilinmeyenler,Moğolların Bilinmeyen Yönleri

Moğollar hakkında bilinmeyenler,Moğolların Bilinmeyen Yönleri
Moğollar hakkında bilinmeyenler,Moğolların Bilinmeyen Yönleri
Elde etme ve üretim

Moğollar, altın dokumayı istenilen talepte tedarik etmek için özel bir gayret ve ilgi gösterdiler Bunu elde etmek zaman ve yere göre farklılık arz etse de dört çeşit yoldan bahsedebiliriz: ganimet, vergi/haraç, ticaret ve saray destekli üretim

İmparatorluğun genişlemeye başladığı ilk zamanlarında ganimet ve yağma, yerleşik dünyanın ürettiği lüks malların elde edilmesinde temel kaynaktı Çok çeşitli tekstiller, yenilgiye uğrayan veya teslim olan ülkelerden alınan en önemli ganimetti 1215’te Çin’in başkenti Chung-tu düştüğünde Moğollar saten/atlas’ı ele geçirmişti ve 1234’te Çin’in son yenilgisinden sonra aynı kumaştan daha fazlası onların eline geçmişti Juveyni’nin belirttiğine göre Moğolların Horasan’da yaptığı birçok seferde ele geçirilenler arasında sığırlar ve tekstiller ön plana çıkmaktaydı Ibn al-Athir’e göre Transcaucasia’da Moğollar, altın elbise yapmalarıyla ünlü Ganja yerleşimcilerinden para ve elbise talep etmişler ve bu tür malzemeler almışlardır Ve Küçük Asya’da, 1243’te Rum Selçuklularının yenilmesinden sonra galip taraf, sultanın büyük ve güzel renkli çadırlarını almış ve ganimet olarak da altın gümüş ve elbise toplamıştır Onların en büyük ödülü ise, 1258 yılında düşen Abbasilerin başkenti Bağdat’tır Gürcistanlı bir tarihçinin anlattığına göre, buradaki ganimet öyle büyüktü ki, Moğollar ve onların Gürcistanlı müttefikleri, altın, gümüş, inci, tekstil ve değerli elbiseler altında neredeyse boğuluyordu Moğollar ayrıca binek ve sürü hayvanları da aldılar Bunların en güzelleri prenslere ve komutanlara gitti, diğerleri ise bunlardan geriye kalanlarını aldılar Böylece Avrasya’daki her çeşit kumaş imparatorluğun gelişiminden itibaren yayılmaya başladı

Moğollar fetihlerden önce ülkelere haraç vermesi için baskı kurarlardı ve eğer işgal başlarsa bu sefer sonsuza dek sürecek bir haraç toplama süreci başlardı 1209’da gönüllü olarak Moğol hâkimiyetini kabul eden Turfan Uygurlarından Moğollar, haraç olarak altın dokuma (nachit), damask (dardas), ipek ve atlaslar istediler Üç yıl sonra, saldırı düzenlenen ancak işgal edilmeyen Tangut devleti, Moğollara yün elbiseler ve atlaslar gönderdi Kuzeyde Moğollar, Kore’nin ilk haraç olarak gönderdiği malzemelerin kalitesinden memnun değillerdi 1232’de saraylarına elçilerini göndererek, onlardan bir milyon askeri elbise, yirmi bin susamuru derisi istediler İmparatorluğun diğer tarafında Ermeniler, onların çok sevdikleri atlar ve değerli elbiseler ile birlikte altın elbise verilmeye zorlandılar

Ögödei’nin komutanı Chorm**an, 1230’da Bağdat Halifesinden haraç istedi Haraç olarak vermesi gereken şeyler, altın, sürü hayvanları, n**ud (Farsça nakh), nachitud (Arapça nasij) ve dardas (damask) olarak belirlendi 1238’de askeri baskı artınca, halife kabul etmek zorunda kaldı ve bu talepleri karşıladı Carpini’nin söylediğine göre, halife her gün, Moğollara dört yüz bezant ve dokuma ve diğer hediyeleri haraç olarak veriyordu Bu liste Moğolların tercihlerinin yanı sıra belirli bir bölgede bulunan elbise türleri hakkındaki bilgilerini de göstermektedir İmparatorluk hem çok talepkar hem de bilgiliydi

Bu taleplerin bir sonucu, ülkeleri fetheden komutanların sürekli yeni ve değerli elbiselere sahip olmasıydı Rubruck’a göre, Moğollar 1250’lerde Sibirya ve Rusya’dan kışlık giysileri için değerli kürkler elde ederlerdi Ayrıca İran gibi diğer yerlerden de yazları giymek için değerli ipek elbiseler temin ederlerdi

Haraçlar ve vergiler bu şekilde kullanım imkânı bulurken bazısı da, Moğolların kontrol etmeye başladığı uluslar arası ticarette dolaşıyordu Moğolların uluslar arası ticarete ve ayrıca lüks tekstil malzemelerine olan ilgisi kaynaklarda çokça belirtilmiştir Cengiz Han, tüccarlara altın dokumayla gelmelerini söyler ve bunları askeri personeline de örnek gösterir Bu tüccarlara imparatorluğu çekici göstermiştir Juveyni’nin bildirdiğine göre bu tüccarlardan Buharalı iki tüccar, 1217/18’de altın şeritli işlemeli kaftanlarla beraber geldi Bunlardan biri Cengiz Han’a getirdiği değerli bir elbiseyi, yüksek bir fiyatla sunmak istediğinde Cengiz Han ona kendi hazinesinden benzer örnekler göstererek, onun bulunmaz bir şeyi getirmediğini gösteriyordu Ancak daha sonra kızgınlığı hafiflediğinde, her getirilen altın dokumanın ücretlendirilmesini emretti

Cengiz Han’ın politikası ondan sonra gelenlerce de izlendi Böylece Moğolistan’a tekstil akımı devam etti Moğol sarayı doğuda, böylece, Batı Asyalı tekstil özellikle altın dokuma haraçlarına veya ithalatına bağımlı kalmamaya başladı Çünkü saray tarafından da desteklenen ve kontrol edilen bir tekstil merkezi sahip olmuşlardı Bunu anlamak için öncelikle Moğolların zanaatkârlara bakış açısını incelememiz gerekmektedir

Moğollar, imparatorluğa hizmet etmek için yararlı kabiliyetleri olanları tespit edip onları kullanmaya önem vermişlerdir Ganimetlerden onlar da pay almış, imparatorluk içinde sürekli kullanılmışlardır ve böylece mesleki ve teknolojik transfer gerçekleşmiştir Bu durum eserlerde hep geçiştirilmiş ve derinlemesine incelemeye tabi tutulmamıştır Bu yönüyle Avrasya’nın kültürel tarihi konusunda yazılmamış büyük bir bölüm oluşturmuştur Bu durum şu soruyu gündeme getirmiştir: Batı Asyalı tekstil işçilerin Doğu Asya’ya gönderilmesi

Diğer göçebeler gibi Moğollar da pek çok yetenekleriyle bilinmektedir Şamanlar, nalbantlar ve ozanlar hariç ayrı bir sosyal kimlik sahibi olan özel meslek sahiplerine göçebeler arasında az rastlanır Bu durum step hayatına özgüdür Tarım ve şehir toplumlarında iş bölümü daha fazladır Moğollar, bir üre sonra fetih hareketlerini kolaylaştırmak için çeşitli özel meslek sahiplerine ihtiyaç duyduklarını anladılar Kültürel ve demografik nedenlerden dolayı kendi içlerinden çıkaramadıkları bu tür meslek sahiplerini elde etmek için Moğollar dışarıya yöneldiler Örneğin faaliyetlerini gözlemlemek için idari sistem, hem yerel hem de yabancı biriyle oluşturulmuş bir kurum ile yenilendi Askeri harekâtlarını daha etkili yapmak için tüccarlar ve zanaatkârlar getirttiler

1216’da Çin Hanedanlığı’na yapılan bir seferde zanaatkârlara ve aktörlere dokunulmadı Aynı dönemde Cengiz Han, ordusunu batı Türkistan ve Kuzey İran’a gönderdi Burada büyük bir direnişle karşılaştılar ve zanaatkârlar tespit edilip onlar hariç tutulduktan sonra katliama başladılar Bu prosedür, Türkistan’da Utrar, Fanakat, Semerkant, Harezm ve Merv’de, Horasan’da Nişabur ve Tur’da, Transcaucasia’d Ani’de, Irak’ta Musul’da ve Suriye’de de Aleppo’da uygulandı

Bu ayrıma tabi tutulanlar hakkında birçok yazar bilgi vermiştir 1221’de Semenkant’taki bir olayla ilgili Rashid al-Din şöyle yazmaktadır

Kent ve kale yıkıldıktan sonra, Moğollar birçok soyluyu ve askeri öldürdü, ertesi gün öldürülmeyenler arasında 3000 zanaatkâr var olduğu görüldü Bunları komutanlar, görevliler ve onların eşleri arasında paylaştılar

Bu zanaatkârlar da üçe ayrıldı: askeri görevlerde kullanılanlar, mesleklerine göre vergi ödeyenler ve direkt prens ve soylulara bağlı olanlar Bu ayrım Çin kaynaklarında daha açıktır Yuan döneminde Moğollar bunlara temede dört kategoriye ayırdılar: sivil, askeri, postacı ve özel zanaatkârlar Özel zanaatkârlar da üç alt bölüme ayrıldı:
• Hükümet zanaatkârları (kuan-chiang), sürekli olarak saray görevlerinde istihdam edildi ve tazminat aldı
• İç zanaatkârlar (jen- veya min-chiang), özel ticaret ve üretimde görevlendirildiler
• Askeri zanaatkârlar (chün-chiang), sürekli olarak orduya bağlı kaldı Askeriye içinde işçilik, mühendislik ve topçu sınıflarında çalıştılar ve diğer askerler gibi tazminat aldılar

Çin kaynaklarından anlaşılmaktadır ki, bir kere hükümet görevi için kaydolan zanaatkârlar ve onların nesilleri hep hükümete hizmet etmek zorundaydı Bu arada saray koruması isteyerek çeşitli kılıflarla zanaatkâr olduklarını ispat etmeye çalışanlar da ayıklanabiliyordu Değerli malları ürettiklerinden dolayı zanaatkârlar, halkın diğer kesimlerinden daha farklı muamele görüyordu

Çinlilerin zanaatkârları farklı gruplara ayırdığı şekliyle verdikleri isimlerin Moğolcası bilinmemektedir Genel terim uran, “zanaatkâr” veya “zanaatçı”dır Soylulara verilenlerin ismi ger-ün köbegün, “yurdun oğlu”dur İranlı kaynaklar da bu konuda açıklayıcı değildir Onlar da zanaatkârları üç gruba ayırır ancak her birine özel bir isim vermezler Ancak İran’da sarayda çalışan zanaatkârlara kar-khanah adı verilmiştir ve bunlar Yuan Çin’inde hükümet zanaatkarları olan kuan-chiang ile aynı statüdedir

Zanaatkârların resmi olarak örgütlenmelerine 1230 ve 1240’larda rastlamaktayız Bir kere kayıt olduklarında zanaatkârlar, imparator komisyonlarının gözetiminde çalışmaktalar Bazı başarıları olan veya sonuç alıcı ürünler üreten görevliler ödüllendirilmektedir

Abbasi başkenti Bağdat, Moğolların fethinden önce, yüksek kaliteli tekstil üreten büyük bir merkezdi Burada fetihten önce, Hayife Nasir al-Din (1180-1225) zamanında hazine yararına saray destekli olarak üç yüz atölye (kar-gah) atlas, dokuma, keten vs üretiyordu Böyle bir yetenek, Moğolların gözünden kaçamazdı Gerçekten de imparatorlukta tekstil ile uğraşanlara olan talep fazlaydı ve bunlar özel bir statü sahibi oluyorlardı Bunun bir örneği Yuan shih’te bir satırda şöyle geçmektedir: 1235’te Çinli, Tangutlu ve Müslüman zanaatkârlardan askere çağrılmalar olunca, sadece Qara Qourm’da imparator saraylarında çalışan zanaatkârlar ile dokumacılar bundan hariç tutuldu

Büyük çoğunluğu, hükümet veya iç zanaatkâr olarak sınıflandırıldı İç zanaatkârlar daha çok köylere, kentlere ve özel kolonilere gönderildi ve bunlar dokumacıların çoğunluğunu oluşturdu Juveyni’nin aktardığına göre Möngke, devletin direklerinden biri olarak eyaletlerde elbise yapımı ve toplanmasıyla uğraşanları gösteriyordu Bunun içindir ki iç zanaatkâr kategorisinde dokumacılar saray tekstilinin en büyük kaynaklarıydı Üretim ile ilgili çok az şey bilmemize rağmen saray atölyelerinde hükümetin subvansiyon ve kota uyguladığını yüksek teknoloji ve üst seviyede ham madde talep ettiğini biliyoruz

Verimiz az olsa da biliyoruz ki Moğollar, kısa zamanda büyük taleplere cevap verebilecek yetenekli dokumacılara sahipti

Sonraki yıllarda alınan önlemler sayesinde imparatorluğun tekstil üretimi, özellikle de altın ile dokunulanlar, on üçüncü yüzyılın ikinci yarısından itibaren çok etkileyici bir boyuta ulaşmıştır Marco Polo, yoğun olarak yaptığı ziyaretlerde kendisinin gördüğü ya da duyduğu birçok tekstil merkezinden bahseder: Batı’da Bağdat, Tebriz, Gürcistan, Küçük Ermenistan ve doğuda Cuigu (Hsu-chou ve Chinghianfu (Chen-chiang) Tartar elbisesi aslında Moğol ürünü değildir fakat çok ünlendiği de bir gerçektir ve ortaçağ Avrasya’sında geniş bir şekilde dağıtılması, Moğolların öncelikleri, politikaları ve teşkilat yeteneklerinin doğrudan bir yan ürünü niteliğindedir

Ayrıca zanaatkârların imparatorluğun bir merkezinden diğerine transferi de çok yaygın bir şekilde dile getirilmiştir Başkent Qara Qorum, örnek bir çalışma noktasıdır Ögödei zamanında Çinli ve Müslüman zanaatkârlarca inşa edilmiş olan mimarisi ve dekoru, Doğu, Merkezi ve Batı Asya etkisinin bir karışımını gözler önüne sürer Arkeolojik çalışmalarda göstermiştir ki, buranın zanaatkârları, Çin, Tibet, Harezm, Volga Bulgaristan, Uyguristan ve güney Sibirya gibi çeşitli bölgelerden zanaatkârları içeriyordu Semerkant’ı süsleyen Timur’un zanaatkârları, buna bir örnektir

Yazılı kaynaklardan da öğreniyoruz ki, Moğolistan’da en az iki bölge daha yabancı zanaatkârları içeriyordu 1212’de ilk olarak askeri bir koloni olarak kurulan Chinqai’s Kenti daha sonra Çinli zanaatkârların bir merkezi haline geldi Bu zanaatkârlar 1265’te kendi memleketlerine dönmüşlerdi Uygun kağanı Moyun Chur’un emirleri doğrultusunda Çinli işçiler tarafından yapılan Selenge Irmağı’ndaki Bai Baliq veya “Zengin Şehir”, Moğollar döneminde altın kuyumculuğu ve mücevher merkezi haline gelmiştir Buradaki zanaatkârların etnik yapısı bilinmemektedir ancak Chinqai’s Kentindeki meslektaşları gibi onlar da 1260’larda tekrar Çin’de yerleştiler

Zanaatkârların zorla başka yerlere götürülmesi imparatorluğun fetihlerden sonraki doğal politikası haline geldi 1221 veya 1222’de Semenkant’a varan Li Chihchang, kentin düşüşünden bir yıl geçmeden, yöre halkının arasında Çinli zanaatkârları gördüğünü söyler Çin’e yaptığı seyahatte de birçok Çinli zanaatkârın Sibirya’nın Yukarı Yenisey bölgesine gittiğini duymuştur İnsani yeteneklerin değiş tokuşu zıt istikamette de olmuştur Müslümanların Doğuya gidişi, Çinli bir yetkili olan Liu Min’in satırlarında şöyle geçmektedir “1223 yılında iki askeri birlik oluşturmak için Shantung ve Shansi’den askerlerin yanı sıra Batı Bölgesinden 1000 kadar zanaatkâr verildim”

Doğuya zorla gönderilen askerler arasında en önemlileri Kubilay’ın 1260’ta tahta çıktığında kendisine bırakılan Batı Bölgesinin değişik yerlerinden tekstil çalışanlarıydı Onun döneminde Moğollar, idari olarak Çin’i taklit etmiş ve bu da elbise üretiminde yeniden teşkilatlanmaya neden olmuştur Bunlar arasında yabancı zanaatkârlarla yerel dokumacıların daha iyi kullanılması da vardı

Moğolların tekstil üretimine doğrudan müdahalesi ve organize edişi şaşırtıcı değildir Tüm endüstri öncesi toplumlarda üretim çalışmaları devlet tarafından koordine edilmiştir Bu malların en önemli tüketicisi olan devlet, üretim faaliyetlerini kontrol etmede aktif bir rol üstlenmiştir Moğolların pahalı elbise ve kaftanlara olan düşkünlüğü göz önüne alındığında açık market seçenek olmaktan çok uzaktır ve sadece ek bir kaynak olarak kullanılmıştır Willem Flor Safavi örneğinde verdiği gibi, talep edilen üretim, özel dokumacılar için söz konusu bile edilemezdi çünkü onlar diğer başka şeyler bir yana, sarayın tek başına sağlayabildiği kapital ve ham madde yönünden eksikti

Moğolların en çok tercih ettiği tekstil olan nasijin üretimi için büyük miktarda ipek ve altın gerekiyordu Çin ipek üretiminde dünyanın en büyük merkezi olduğu izin Moğollar bu konuda da ham madde eksikliği hissetmiyordu Moğollar güneyin tamamını fetih etmeden önce de Sung’tan düzenli olarak ipek olarak haraç alıyorlardı İpek üretim miktarı gerçekten çok büyüktü 1265’te ipek lifleri 425 tondu ve 1328’de 655 tona çıkmıştı

Altın tedariki ise, kaynaklarda pek belirtilmeyen daha problemli bir noktaydı Bazı tabii Batı Bölgesinden haraç ve ganimet olarak geliyordu Çin’de bile bu maden o kadar bol değildi Fakat Yuan hükümeti bu madeni çıkarmak için birçok devlet ajansını teşvik etti Yuan’da altın üretimi neredeyse hiç bilgi bulunmasa da sarayın en büyük tedariki sınır eyaletlerinden geldiği açıktı Örneğin Ta-li krallığı, Tibet ve Yukarı Yenisey

Altın tedariki konusunda söyleyebileceğimiz son şey şudur ki, tüketim seviyesi , göründüğü kadar abartılı değildir

Yönetimsel olarak merkezileştirmeye dönük politikalara rağmen, Yuan döneminde nasij üretimi, sadece bir yerle veya belirli devlet ajansları kanalıyla olmamıştır Gerçeği söylemek gerekirse Altın Dokuma Daire diye bir bölüm vardı fakat kaynaklar bunun hakkında isminden ve Çalışma Bakanlığı altında kurulduğundan öteye başka bir bilgi vermemektedir Mevcut bilgilere göre Yuan ülkesinde üretilen nasij, başkentte saray atölyelerinde çalışan hükümet zanaatkârları tarafından değil, ülke çapına dağıtılan iç zanaatkârlar tarafından gelmekteydi Bu kültürel etkileşimin en ilginci ise şudur ki; iç zanaatkâr kolonilerinden en az üçü, ithal edilen Batı Asyalı dokumacılar tarafından yerleştirilmiştir

Bu topluluklardan ilki, Uygurların, kökenini Herat kentinden alan Tien/shan Dağlarının kuzeyindeki yaz başkenti olan Besh Baliq’tedir Moğollar, Afganistan’ı, büyük kentlerinin çoğunu yerle bir ederek 1221’de fethettiler Herat, ilk başta, halkının gönüllü olarak Cengiz Han’ın dördüncü oğlu Tolui’ye o yılın ilkbaharında teslim olmasından dolayı yıkılmamıştı Ancak halk Aralık ayında bir ayaklanma başlatarak başarıyla Moğolları ülkelerinden attılar Diğer seferlerle meşgul olan işgalciler oraya 1222 yılına kadar geri dönmediler 1222’de ise tekrar burayı işgal eden ordu, yöre halkının tamamını kılıçtan geçirdi Sonraki on beş yıl boyunca Herat tamamıyla bir hayalet şehir gibiydi Daha sora Ögödei, imparatorluğa mal akışının hızlandırılması amacıyla Horasan şehirlerini tekrar yapılandırmaya karar verdi

Uzun dönem tekstil merkezi olarak kalan Herat, özellikle altın dokumasıyla ünlüdür Ögödei’nin şehri yeniden imar etmeye karar vermesi , Müslüman tekstil uzmanlarının Doğuya geçişine ışık tuttu

Burada önemli olan şey şudur ki, Herati dokumacılarından pek çok kimse 1221’de Besh Baliq’e götürüldü , bunlardan %10 veya 25’i 1236 ve 1239’de memleketlerine geri döndü Çoğunluğu Uygur topraklarında kaldı ve burada Moğol imparatorluğu emri altında çalıştılar

1250’lerde Besh Baliq’ten geçen Juveyni’nin aktardığına göre, Uygurların yaz başkenti, çoğunlukla Budist ve Nestorian olmasına karşın, önemli ölçüde Müslüman cemaatine sahipti ve bir de Cuma Camileri vardı Bundan sonra dokumacıların adı geçtiği yer, Yuanların Yüksek Komiserlik emri altında kurulan Besh Baliq Departmanıdır (Pieh-shih Pa-li chüo) Onun vazifesi, imparatorluğun ihtiyacı olan dokuma faaliyetlerini gözetlemekti

Bu topluluğun son kaderi bilinmemektedir Uygur toprakları, on üçüncü yüzyılın sonlarıyla on dördüncü yüzyılın başlarında Yuanlar ile merkezi Asya’nın Chaghadai kısmı arasında bir savaş alanı haline gelmiştir Chaghadai, yavaş yavaş bu topraklara sahip olurken Yuanları 1316 veya 1317De buradan tamamen çıkarmıştır Ve sonraki yıllarda da uzun süre bu topraklara sahip olmuşlardır Muhtemelen Müslüman tekstil işçileri topluluğu, ya Chaghadai hanlarının emri altında çalışmaya devam etti ya da benim görüşüme göre daha muhtemel olan, 1283’te Uygurların Kansu Koridor’da sürgün hükümeti kurdukları zamanki Çin topraklarına geri döndüler

Yuan Çin’ine dağılmış olan ikinci topluluk, Ta-tu (Pekin)’nun kuzeyinde yerleşmiştir Bu toplum derinlemesine Paul Pelliot tarafından incelenmiştir Fakat onun çalışmalarına ek olarak ben de birkaç bilgiyi buradan sunacağım

Hsinmalin, Hsünmalin ve Simali olarak adlandırılan bu tekstil merkezinin kuruluşu, Kereyid kabilesine mensup bir Moğol olan Hasana’nın biyografisiyle ilintilidir O, Cengiz Han ile birlikte Orta Asya seferine çıktı Semerkant’ın ve Buhara’nın fethinde yer aldı Ögödei zamanında Moğol kabile adamlarından kurulu Arghun Ordusunun komutanlığına getirildi

Hasana, bu konuda pek fazla vermese de Hsünmalin’in önemli bir garnizon kenti olduğu açıktır 1261’de Kubilay’ın hizmetindeki Tangutlu bir general olan Angchierh’in komutanlığında Arghun ve Hsihsia ordularına ev sahipliği yaptı

Yine Rashid’in Çin hakkında verdiği bilgilere göre, Sangin Irmağı kenarında üzüm ve diğer meyveleriyle ünlü Simali isminde ve halkının çoğu Semerkantlı olan bir bölge vardı Buradan anlaşıldığına göre sözkonusu koloni, büyük ölçüde kendi kendine yeter iç zanaatkârlardan oluşuyordu

Hsinmalin’in bugünkü adıyla Hunho olan Sangkan Nehri kıyısında yerleşmesi, onun Pekin’in kuzeybatısında kaldığını gösterir Pelliot, Hsinmalin’i Kalgan’ın komşusu Hsimalin şehri olduğunu belirtir Benim bilgime göre bu kentin henüz arkeolojik çalışması yapılmamıştır

Hsinmalin , Ming dönemine kadar hayatını devam ettirse de, bu dönemdeki tekstil üretiminin tüm referansları, on üçüncü yüzyıla kadar gider

Üçüncü kolonimiz, Pekin’in batısından 180 kilometre uzaklıktaki şu anki Hsicheng şehri olan batı merkezi Hopei’deki Hung-chou’da kurulmuştur Hungchou tekstil merkezinin kuruluşu, Chinqai biyografisinde anlatılmaktadır

İlginç olan, bu koloninin, başlangıcından itibaren Çinli ve Batı Asyalı dokumacılara ev sahipliği yapmış olması ve teknik ve mesleki fırsatlar yaratmasıdır

Hungchou’daki Batı Asyalı toplumların sonraki tarihi bilinmemekle beraber muhtemelen onlar, on dördüncü yüzyılın ikinci yarısında hanedanlığın çöküşüne kadar üretime devam etmişlerdir Hem Hsinmalin hem de Hungchou, Marco Polo’nun Çin’de kaldığı müddet olan 1270 ve 1280’lerde aşırı derecede aktiftir

Bu kolonilerin zanaatkârları tarafından üretilen tekstil örnekleri bize kadar ulaşmış bulunmaktadır 1978’te, tek renkli bir altın dokuma kaftanı, Tenduc’a yakın bir mezardan çıkarılmıştır Bu ürünün gerçek yeri tabii ki tam olarak belirlenemez ancak, makul olan, bu nasijin, Hsinmalin ve Hungchou’nun dokuma tezgâhlarından geçtiğidir

Yuan dönemindeki Batı Asyalı üç koloninin dokumacılarının tarihlerini karşılaştırdığımızda, birçok ortak noktalar görülecektir Hepsi, 1219-22’de Türkistan ve Horasan’daki seferlerden alınan zanaatkârlarca yerleşilmiştir Hepsi, ilk olarak, Cengiz Han ve Ögödei zamanında tekstil üretim merkezi olarak organize edilmiştir Hepsi 1270’lerde Kubilay zamanında yeniden organize edilmiştir Hepsi nasij üretmiştir ve her biri koloni, etnik olarak karışık toplumlardan meydana gelmiştir: Müslüman, Türkçe konuşan Nestorianlar ve Hsinmalin ve Hungchou örneğindeki gibi Çinliler ve Besh Baliq örneğinde de görüleceği üzere, kendi dokuma gelenekleri olan Uygurlar

Dışarıdan getirtilen üç koloniyle beraber, başkentte ve Yangtze Nehri kıyısındaki şehirlerde bulunan altın ve ipek elbise üretim kaynakları, Yuan sarayına, büyük nasij talebini ülke içinde karşılayabilmesi için üretken bir kapasite oluşturdu Bu yüzden on üçüncü yüzyılın ikinci yarısında Batı Asyalı altın dokumalarını Çin’e getirmek, Newcastle’a kömür getirmek gibi bir şeydi

Kaynakça
• Chinggis Qan=Cengiz Han (Burada Chinggisids’in anlamı Cengiz Hanın takipçileri olabilir)
“The Book of the Estate of the Great Caam”, Cathay cilt III s 98-99
Ibn Fadl Allah al Umari, Ibn Fadlallah al Omaris Bericht über Indien in seinem Werke Masalik al absar fi mamalik al amşar, ed ve trans Otto Spies (Sammlung orientalistischer Arbeiten, cilt XIV; Otto Harrassowitz, 1943) s 35 Arapçası s 61-62 Almanca tercümesi Tatariyyat hakkında bkz RPA Dozy, Dictionnaire detaille des noms des vetements chez les Arabes, rept (Beyrut: Libraire du Liban, nd) s 94
Stella Mary Newton, Fashion in the Age of the Black Prince: A Study of the Years 1340-1365 (Woodbridge, Sussex: Boydell Pres, 1980) s 45
Juliet Vale, Edward II and Chivalry: Chivalric Society and its Contest, 1270-1350 (Woodbridge, Sussex: Boydell Pres, 1982) s 62,70 ve 72
Juliet R V Barker, The Tournament in England, 1100-1400
Geoffrey Chaucer, The Conterbury Tales, çev Nevill Coghill (Londra Penguin Boks 1977) s 77
Paget Toynbee, “Tartar Clotns” Romania 24 (1900) 559-64
Anne E Wardwell “Panni Tartarici: Eastern Islamic Silks Woven with Gold and Silver (13 ve 14 yy) Islamic art 3 (1988-1989) 95-133, özellikle 115-17y
RPA Dozy, Supplement aux dictionnaires arabes 3 baskı
Francesco Balducci Pegalotti, “La Practiuca della Mercatura”
YS, böl 78, s 1931
Annemarie Seiler-Baldinger, Textiles
A Bodrogligeti
Ibn BattutahGibb, cilt II s 445 ve 503
Avrasyalı göçebelerin siyasi görüşleri için bugüne kadar çok az çalışma yapılmıştır Bkz Peter B Golden, “Imperial Ideology and the Sources of Political Unity amongst the Pre-Cinggisid Nomads of Western Eurasia”
Bkz Han Julin, “Lun Cheng-chi-Azii i Evrope
Bkz Örneğin N Ts Munkuev
Charles Singer’ın yorumlarının karşılaştırınız “East and West in Retrospect” Cherles Singer’da
JuveyniQazvini cilt I s 32 ve JuvayniBoyle cilt I s 43 bkz ayrıca JuvayniQazvini cilt III s 66-67
bu ilişkinin bir yorumu için bkz Bertold Spuler, Die Mongolen in Iran: Politik, Verwaltung und Kultur der Hehanzat, 1220-1350
JuvayniQazvini cilt III s 92-93 ve 128; JuvayniBoyle cilt II s 608 ve 631
ACMoule, Christians in China before the Year 1550 (London: Society for Promoting Christian Knowledge, 1930) s 228-34
YS böl 37 s 812; Rashid al Din Mukatabat-i Rashidi ed Muhammad Safi (Lahore: The Punjab Educational Pres, 1947) s 285 ve 286
Onların kültürel ilişkilerini en iyi anlatan girişler Joseph Needham, Science and Civilization in China (Cambridge University Pres 1965) ve Karl Jahn, “Wissenschaftliche Kontakte zwichen Iran und China in der Mongolenzeit” (1969) 199, 211
JuveyniQazvini, cilt I 163-64 ve JuvayniBoyle, cilt I s 207
Modern öncesi çağın tekstil üretim ve tüketimi konusunda güvenilir istatistikler bulmanın zorluğu hakkında bkz Maurice Lombart
RashidKerimi, cilt I s 250 Secret History’de bulunan bu olayın anlatımı şu şekildedir “stomacher of gold silk [atlan torghan] Bkz SHCleaves
Krystina Chabros ve L Batculum “Mongol Examples of Proto-Weaving” Central Asiatic Journal 37 (1993) 20-32
Rashid Karimi, cilt I s 439
Rashid Karimi, cilt I s 437-38
Bar Hebraerus s 352 ve Grigor of Akane “History of the Nation of Archers”
JuvayniQazvini cilt I s 15 ve JuvayniBoyle ciyt I s 21 ve 22
Peng Taya ve HsüTing
Bu rakam, 1860’ların sonlarında doğu Türkistan’ı gezen Robert Shaw tarafından verilmiştir…
Moğolcası için bkz SHCleaves bölüm 123 s 54 ve böl 239 s 168 ve SHde Rachewits böl 123 s 51 ve böl 230 b 133
JuvayniQazvini cilt I s 194 ve JuvayniBoyle cilt I s 238-9
RashidKarimi cilt I s 478 ve RashidBoyle s 63
Mongol Mission s 63 ve Sinica Franciscuma s 119 Ibn BattutahGibb cilt II s 483
Mongol Mission s 153; RubruckJackson s 177
Ibn BattutahGibb cilt III s 558
Ruy Gonzales de Clavijo Embassy oto Tamerlane 1403-1406
JuvayniQazvini cilt III s 33-34 ve 98
JuvayniQazvini cilt III s 103-4 ve JuvayniBoyle cilt II s 570 ve 612
John Chardin, Travels in Persia, 1673-1677
RashidKarimi cilt II s 947 ve 948
Bar Hebreaus s 352; JuvayniQazvini cilt I s 15
Çinçede “elephant litter” deniliyordu, YS, böl 11 s 227
Marco Polo s 197
Ibn BattutahGibb cilt II s 494 Moğolcası için bakınız SHCleaves böl 124 s 56 ve SHde Rachewiltz böl 124 s 52
Mongol Mission s 64; Sinica Franciscana s 120 Marco Polo s 223
Herodotus, The Persian Wars, ter George Rawlinson
Victor H Meir “Mummies of the Tarim Basin”
T A Zhdanko ve S K Kamalov
Yang Hsüan-chih, A Record of Buddhist Monasteries in Lo Yang, çev Yi-tung Wang (Princston University Pres, 1984) s 226
G Schlegel “Hannins or Conical Lady’s Hats in Asia, China and Europe” (1982) s 426-27
Bu başlıkların kullanımının arkeolojik kanıtları için bkz V A Ivanov ve V A Kriger
A P Okladnikov
Grigor of Akane “Nation of Archers” 295
SHClaves böl 74 s 21 ve SHde Rachewiltz böl 74 s 28 bu kelimenin Moğolcası için bkz Larry V Clark “The Turkic and Mongol Words in William of Rubruck’s Journey”
Li Chih-chang
L A Evtiukhova “Izdeliia razlichnykh remesel iz Kara Koruma” S V Kiselev
Chao Hung
Peng ve Hsü
Mongol Mission s 7-8 ve 102; RubruckJackson s 89; Sinica Franciscana s 34 ve 83; Ibn BattutahGibb cilt II s 485
Marco Polo s 586 ve Leonardo Olschki, Marco Polo’s Asia: An Introduction to his “Description of the World”
Stella Mary Newton “Tomaso da Modena, Simone Martini, Hungarians and St Martin in Fourteenth Century Italy”
Schlegel “Hennins or Conical Lady’s Hats” 422-24
Mongol Mission s 64
Francis W Cleaves, “The Sino-Mongolian Inscription of 1362 in Memory of Prince Hindu”
Rashid Karimi cilt II s 981
Marco Polo s 225
YS, böl 78 s 1935
YS böl 90 s 2295 ve Farquar, Government s 95
YS böl 78 s 1931
Marco Polo s 204
Mongol Mission s 7
YS böl 78 s 1938 bakınız ayrıca Cleaves “The Sino-Mongolian Inscription of 1362 in Memory of Prince Hindu”
Marco Polo s 221
YS böl 124 s 3050
YS böl 150 s 3550
JuvayniQazvini cilt I s 147
Rashid al Din
Ys böl 2 s 33
Mongol Mission s 61 ve Sinica Franciscana s 117
Mongol Mission s 81-82 ve Sinica Franciscana s
JuvayniQazvini cilt III s 37-38
JuvayniQazvini cilt III s 95
YS böl 128 s 3132
Robert W Thopmson “The Historical Compilation of Vardan Arewele’i”
Ibn BattutahGibb cilt II s 485-86 ve 503
YS böl 3 s 49
JuvayniQazvini cilt I s 176 ve 184
JuvayniQazvini cilt I s 149
YS böl 9 s 193
YS böl 132 s 3212
JuvayniQazvini cilt I s 174
Dzhuansher Dzhuansheriani, Zhizn Vakhtanga Gorgasala, çev G V Tsulaia
John V Murra “Cloth and its Function in the Inka State”
Clavijo, Emassy to Tamerlane s 158, 167
E Delmar Morgan ve C H Coote ed Early Voyages and Travels to Russia and Persia by Anthony Jenkinson and Other Englishmen
Shaw, Visits to High Tartary, s 117, 140
YS böl 78 s 1938
YS böl 99 s 2525; Hsiao Chi-ching The Military Establishment of the Yuan Dynasty
YS böl 37 s 812
YS böl 78 s 1938
Tayuan sheng-cheng kuo-chao tien chang
SHCleaves böl 195 s 126
SHCleaves böl 252 s 188 ve böl 273 s 214
JuvayniQazvini cilt II s 269
Ibn al Athir, Al Kamil fi al-tarikh ed C J Tornberg
Grigor of Akane “Nation of Archers” 311
Brosset, Histoire de la Georgie s 544
SHCleaves böl 238 s 172 ve böl 249 s 186
Gari Ledyard, “Two Mongolian Documents from the Koryo Sa”
Grigor of Akane, “Nation of Archers” 321
SHCleaves böl 274 s 214
Mongol Mission, s 32;
Mongol Mission s, 101; RubruckJackson s 85-86
Asia Minor, 3 baskı 22 (1989) 83-126
RashirKarimi cilt I s 437
JuvayniQazvini cilt I s 59-60
JuvayniQazmini cilt I s 15-16
S E Tolybekov
Anatoly M Khazanov, Nomads and the Outside World (Cambridge University Pres 1984) s 225-26
YS böl 119 s 2932
JuvayniQazmini cilt I s 66-70-71
RashidKarimi cilt I s 364 Juvayni, 30000 zanaatkarın tespit edildiğini söyler
Mongol Mission s 42
Etu Zen Sun ve John De Francis ed Ve ter Chinese Social History: Translations of Selected Studies
Antoine Mosteart
A G Kiknadze
JuveyniQazvini cilt II s 229-30 ve 247
RashidKarimi cilt II s 792
L P Smirnova, ter ve trans Ajaib al-dunya (Moscow: Nauka, 1993) s 492-93
YS böl 98 s 2509-10
JuveyniQazvini cilt III s 88
RashidKarimi cilt II s 980 ve Martinez, “The Third Portion of the Story of Gazan Xan” 67-68
Bar Hebraeus s 467-68
Marco Polo s 98, 101
Thomas T Allsen, “Archeology and Mid-Imperial History: The Chin and Yuan”
Mongol Mission s 184; RubruckJackson, s 221; Sinica Franciscana s 286
Clavijo, Embassy to Tamerlane s 134, 286
YS böl 6 s 105
S E Malov, ter
Li Chih-chang
JuveyniKarizmi cilt I s 9 ve 101
YS böl 153 s 3609
Su Tien chüch, Yuan wen-lei böl 42, s19a
Su Tien chüch Yuan wen-lei böl 42 s 18a-b
Oshima, “The Chiang-hu in the Yuan” s 92-93
Jane Schneider ve Annette B Weiner, “Introduction” in Cloth and Human Expenience s 12
William Flor, “Economy and Society: Fibers, Fabrics, Factories” Carol Bier, ed Woven from the Soul, Spun from the Heart: Textile Arts of Safavid and Qajar Iran”
Mongol Mission s 144
Dieter Kuhn, Textile Technology: Spinning and Reeling
Farquhar, Government s 184-85 ve 186
Marco Polo s 272 ve 278
Adriaenne Mayor, “Guardians of the Gold” archeology 476 (1994), 53-59
L R Kyzlasov,,
YS böl 88 s 2226-27
Bu bilgi C H V Sutherland’dan alınmıştır Gold, its Beauty, Power and Allure (London: Thames ve Hudson, 1959) s 19-20
YS böl 85 s 2150 ve Farquhar Government s 211
M G Pikulin, “Chingiskhan v Afganistane”
JuvayniQazvini cilt II s 64
Bkz not 59
Sayf, Tarikh namah-i Harat s 106-07
V M Nadeliaev
Sayf, Tarikh namah-i Harat s 107-9
Sayf, Tarikh namah-i Harat s 122
JuvayniQazvini cilt III s 60
YS böl 85 s 2149
Wang Ping-hua
Thomas T Allsen, “The Yuan Dynasty and the Uighurs of Turfan in the 13th Century”
Paul Pelliot, “Une ville musulmane dans la Chine du Nord sous les Mongols”
YS böl 122 s 3016
YS böl 4 s 75
RashidKarimi cilt I s 641
YS böl 19 s 419
YS böl 85 s 2152
YS böl 89 s 2263, Farquhar, government s 319
JuvayniQazvini cilt I s 95
Pelliot “Une ville” 273-76
Pelliot “Une ville” 270-73
Jerry Norman, Manchu-English Lexicon (Seattle: University of Washington Pres, 1978)
YS böl 120 s 2964
YS böl 85 s 2150 ve böl 89 s 2259 ve 2261 ve Farquhar, Government s 211, 319 ve 336
YS böl 6 s 109, böl 20 s 438 ve böl 87 s 2203 ve 2206 ve Farquhar, Government s 76-77 ve 81
Marco Polo s 183
Adam T Kessler, Empires beyond the Great Wall: Heritage of Genghis Khan (Los Angeles: Natural History Museum of Los Angeles County, 1993) s 158
Uygur devletinde tekstil üretimi için bkz D I Tikhonov, (Moscow-Leningrad: Nauka, 1996) s 82-83
Marco Polo s 237, 300 ve 323

ÇEVİRİ
TARiHÇİ OSMAN KILIK