Bitki Gövdesi Nasıldır?

BİTKİ GÖVDESİ

Gövde;

bitkilerin,özellikle de ağaçların toprak üstünde kalan ve dalların başlangıç yerlerine kadar uzanan ana eksenidirBütün üstün yapılı bitkiler kök,gövde,yaprak ve çiçek gibi dört temel bölümden oluşmakla birlikte,gövde; dal,yaprak,çiçek ve meyveleri taşıyan organdır
Gövde embriyonun “harlı tüy” denilen bölgesindeki sürgen doku hücrelerinin büyümesi ve gelişmesiyle oluşurEmbriyodan başlayarak bölünme özelliğini koruyan birincil sürgen dokunun verdiği dokuların tümü,gövdenin birincil yapısını oluştururİkincil sürgen dokunun verdiği dokuların tümü de gövdenin ikincil yapısını oluştururGövdenin iç yapısında bitkiyi dik tutan sağlam lifler ve odun doku ile soymuk dokudan oluşan iletim doku sistemi bulunurOdun dokunun damarları köklerin topraktan emdiği suyu yapraklara iletirYapraklarda üretilen besin maddeleri de soymuk doku aracılığıyla köklere ve bitkinin öbür bölümlerine taşınırGövdenin ilk ya da temel yapısı (bulunduğumuz iklimde genellikle ilk yaşında) genç kısmında görülen yapıdırBu yapıda şu kısımlar göze çarpar: gözenekleriyle birlikte üst deri,klorofilli kabuk ya da kabuk parankiması,kimi bitkilerde (bir çenekliler) bulunmayan iç deri,çevreteker,öz odunu ve odun soymuk borularından oluşan merkez silindirFakat bu sonuncular kökte birbirinden ayrı ve almaşık dizili oldukları halde gövdede ve yapraklarda sırt sırta yer alır ve ikişer ikişer soymuk demetlerini oluştururlar

Gövde üstün yapılı bitkilerde dört bölümden oluşurYaprakta olduğu gibi gövdenin etrafında da kütinli hücrelerden meydana gelmiş gözenekli bir üst deri,sonra da kabuk adı verilen,yuvarlak hücreler içeren kollenkima ile altında destek dokuyu meydana getiren yoğun ve odun özü taşıyan hücreler içeren sklerankima Kabuğun altında çoğunlukla dairesel şekilde dizilmiş iletim dokusu demetleri yer alır; dışta kalbur borular (veya soymuk borular) içte odun borular olmak üzere iki bölümü vardırKalbur borular uç uca eklenmiş uzun ve kutuplarındaki çeperlerinde bir hücreden diğerine öz suyunun geçmesini sağlayan çok sayıda gözenek bulunan hücre dizilerinden meydana gelmiştir

Kalbur borulara eşlik eden odun borularda uzun kanallar halindedirAncak hücre çeperlerinde odunözü değişik kalınlaşmalar gösterir;bu nedenle odun boruların görünüşü de değişik olur: halkasal (halkalı damarlar),(sarmal damarlar),yatay bantlar (çizgili damarlar),çeperlerinde noktalanmalar bulunan tabakalar (noktalı damarlar) halindeOdun dokuyu oluşturan odun borular topraktan emilen suyu ve mineral tuzları içeren ham besin suyu iletirSoymuk boruyu oluşturan kalbur borularsa, büyük oranda yapraklardan gelen organik ve besleyici maddelerce zengin ongun besin suyunu taşırHer bir kalbur boru hücresi daha dar,daha ince zarlı ve uç gözeneklerden yoksun bir arkadaş hücreye yapışıktırBu hücreler ongun besin suyunun dolaşımında görev alırGövdenin ortasında geniş hücrelerden oluşan bir özek yer alır

İki çenekli çok yıllık bitkilerde bir yıldan yaşlı kısımlarda ayrıca bir takım ikincil oluşumlar ortaya çıkar: mantar, felloderm; ikincil soymuk; ikincil odun onlar kökte de aynıdır Bu iki organ (kök ve gövde) yaşlandıkça daha çok birbirine benzer Bir ağaçta,ikincil odunda,artık özsuyu iletimine yaramayan eski ve sert bir orta kısım (öz odunu) ile ham besin suyu ileten yeni ve yumuşak bir çevresel kısım bulunurİlkbahar odunuyla yaz odunu da birbirinden ayrıdır; birincisinde damarlar ikincisinde daha geniş ve dolayısıyla daha açık renklidirÖz katmanı öz suyu taşır

Bir ağacın gövdesinden enine bir kesit alındığında odun ve kabuk bölümleri kolaylıkla ayırt edilebilir; kabuk,odundan daha koyu renklidirOdun dış bölümünü açık renkli diri odun katmanı,iç bölümünü ise koyu renkli bölgelerle farklılaşan özodun katmanı oluştururÖzellikle ılıman iklim ağaçlarında gövdenin en önemli özelliği,odun bölümlerinde yıllık halka ya da büyüme halkası adı verilen iç içe girmiş halkaların bulunmasıdır;ağaçların yaşı bu yıllık halkaları sayarak saptanabilir

Bütün yeraltı gövdelerinin dalları genellikle yer üstünde dik ve yapraklı gövdeler halindedir ve bütün gövde çeşitleri yan kökler çıkarabilirler; bundan başka çiçek tomurcukları ve çiçek sapları her zaman gövdede bulunur,köklerde asla bulunmaz Bitkilerin gövdesi,en uç bölümlerindeki bir büyüme bölgesi aracılığıyla tepeden büyürBu bölge,hücre bölünmesi yoluyla yeni hücreler oluşturarak gövdenin uzamasını sağlayan mikroskobik boyutlardaki uç sürgen dokuyu içerirYaprakların bağlandığı ya da dalların çıktığı yere düğüm,iki düğüm arasında kalan gövde bölümüne de düğümler arası denir

Yapraklar genellikle gövdeye göre eğik dururYaprakların birbirlerini gölgelemeden bol güneş ve hava alabilmesi için hepsi gövdeye belli bir açıyla bağlanmıştırBu dar açıda,ilerde dal ya da sürgen verecek olan bir koltuk tomurcuğu bulunurGövdenin ucuna doğru düğüm araları gittikçe kısalır ve çok sıkışık olan yapraklar en uçta tepe tomurcuğunu oluştururGövdenin uzaması bu tomurcuğun ortasından başlar (uçtan büyürse) ve uzayan kısımda yeni yapraklar doğarGenç düğüm araları, düğümlerin tersine çok uzarsa buna aradan büyüme denir

Gövde,yaprak,çiçek ve meyveleri taşımak bitkinin toprak üstündeki bölümlerini güneşe doğru yükseltmek ve bu bölümler ile kökler arasında besin ve su iletimini sağlamakla görevlidir

Gövde genellikle toprağın üstünde gelişmekle birlikte,bazı bitkilerde (örneğin patates) hem toprak altı,hem toprak üstü gövdeler vardırBazı bitkilerin gövdeleri ise su içindedir
Bitkinin kara yaşamına uymasıyla gelişen bir organ olan gövdenin en basit biçimi karayosununda görülürKarayosunlarında ortaya çıkan gövde,bitkinin dikey konumda durmasını sağlar

İletim demetleri olan gerçek demetler eğreltilerde; daha gelişmiş biçimlerine de tohumlu bitkilerde rastlanır Bitkilerin çoğu ana gövde yanlarına dallanır ve her dal yeni yapraklar,çiçekler verdikçe gövdenin küçük bir modelini andırır

Büyüme doğrultusu türe özgü etmenlerce belirlenmekle birlikte dış etmenlerden de önemli ölçüde etkilenir; ışık (ışığa yönelim),nem (suya yönelim) ve yer çekimi (yere yönelim) gibi üstün yapılı bitkilerde gövdenin dış görünüşü çok çeşitlidirEn sık görülen dik gövdelerin yanı sıra yatay gövdeler,yer altında kök sap bulunduğu gibi kimisi sarmaşıcı, kimisi sarılgan ya da sola sarılgan tırmanıcı gövdeler de vardırBu gövdeler uzunluklarına oranla çok incedirler
Gövdeler şiş de olabilir ve o zaman yedek besin depo etmek zararlıdırGövde kimi bitkilerde çok ufaktırBu gibi bitkilere “sapsız” denirBunların en aşırı biçimi gövdenin bir tablo halini aldığı soğandırÖzellikle kurak bölge bitkilerinde (sütleğen, kaktüs,deniz üzümü) gövdenin özgül bir biçimi vardırKimi gövdeler yaprağa benzer; yassı bir biçimi olabilir; bunlara klodat denirKimi gövdelerse sülük hale dönüşür örn:asma Bitkilerin çoğunda dikey biçimli gövdeye rastlansa da,bazı bitkilerin gövdesi biçim ve işlev değişikliğine uğramıştırKöke benzeyen toprakaltı gövdeleri (köksap,yumru soğan), toprak üstünde yatay olarak büyüyen stolan, kurak bölgelerde yaprağın görevini üstlenen yapraksı gövdeler,sülük gövdeler,etli gövdeler ya da diken gövdeler bu değişikliğin başka örnekleridir

Bazı gövdeler kısalıp yassılaşarak yassı gövdeyi meydana getirirSoğan, sarımsak,lüle ve pırasada yassı gövde oluşmuşturPatates bitkisinin hem toprak altında hem de toprak üstünde gövdesi vardırToprak altındaki gövdesi yedek besin depo ederBesin depo eden toprak altı gövde yumru gövdedirBazı bitkilerde gövde etli ve su deposu halindedirKaktüs gibi kurak ve sıcak yerlerde yetişen bitkilerde gövde su depo etmiş, yapraklar diken şeklini almıştırBu gövde etli,su depo eden gövdedirZayıf ve ince gövdeli sarmaşıklarsa çıtalara sarılarak yükselirlerBunlara sarılıcı gövde denir

Yeraltı gövde ise toprak altında ve yüzeye paralel olarak uzanan gövdelerdir Manisa lalesi ve ballıbaba bitkisinin gövdesi böyledirBazı bitkilerin zayıf ve uzun gövdeleri toprak üstünde dik olarak duramazlarToprak yüzeyinde sürünürlerKavun, karpuz,kabak ve salatalık gibi bitkilerin gövdeleri böyle sürünücü gövdelerdir

Bitki çok genç bir fide halindeyken gövdesi kısa ve incedirBitki büyüdükçe gövde de uzayıp kalınlaşırAma bir otsu bitkinin,çalının ya da bir ağacın gövdesi hiçbir zaman aynı uzunluk ve kalınlıkta olamazBaşka bir deyişle gövdenin boyutları ve özellikleri bitkinin kısa ya da uzun ömürlü olmasına göre değişirKısa ömürlü otsu bitkilerin gövdesi genellikle yeşil renkli,yumuşak ve eğilip bükülecek kadar zayıftırBu yüzden buğday gibi otsu bitkilerde gövdeye çoğu kez “sap” denirOysa çalı ve ağaç gibi uzun ömürlü odunsu bitkilerin gövdesi genellikle kahverengi, sert, kalın ve diktir