İndikatörler

01 İNDİKATÖRLER
Indikatörler
Çözeltinin pH’sına bağlı olarak renk değiştiren kompleks yapıdaki organik bileşiklere indikatör denir Bu tür çözeltiler titrasyonun bitiş noktasını saptamak amacıyla kullanılır İndikatörleri asit baz, redoks ve çöktürme indikatörleri olarak ayırabiliriz

0101 Asit- Baz İndikatörleri

Asit Baz indikatörleri zayıf asit veya zayıf bazdırlar Genelde indikatörle HIn sembolü ile gösterilirler Bu indikatörlerin ayrışma tepkimeleri yazılacak olursa;

Örneğin metil kırmızısı [HIn] formundayken kırmızı, disosiye olduktan sonra [In- ] formunda ise sarı renktedir

Le Chatelier prensibine göre H+ konsantrasyonun artması, dengenin sola kaymasına neden olur ve bu nedenle HIn’ın kırmızı rengi (asit rengi ) gözlenir Bunun tersi olarak da OH- (baz) eklenmesi ile H+ konsantrasyonu azalacağı için denge sağa kayacak ve In- rengi (baz rengi) olan sarı renk gözlenecektir

Diğer bir gösteriş şekli ile

Eğer pH = 5 ise [H+] derişimi 10-5 olacağından bunuda formüldeki yerine koyarsak eğer

olacaktır Bu da [HIn] derişiminin [In- ] derişiminden 100 kat fazla olacağını ve bu nedenle HIn rengi olan kırmızı rengin gözlenecegini gösterir

Herhangi bir deney sırasında Asit-Baz indikatörü şeçilirken aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi gerekmektedir:

• Deney sırasında eklenen indikatör miktarı 2 damladan fazla olmamalıdır Çünkü bazı titrantlar indikatörlerle reaksiyona girip rengini değiştirebilir Bu ihtimali göz ardı edebilmek için eklenen indikatör hacmi çok az olmalıdır
• Titrasyon sırasında, indikatörün ilk renk değiştirdiği görüldüğü anda titrasyon bitirilmelidir
• Deney sırasında şeçilecek olan indikatörün renk değiştirme pH’sı titre edilen çözeltilerin eşdeğerlik pH’sına uymalıdır
• Özellikle metil oranj ve metil kırmızısı indikatörleri sıcak çözeltilerin titrasyonunda kullanılmamalıdır Çünkü bu indikatörlerin görülebilen renk değişiklikleri sıcaklık artması ile daha düşük pH’lara kayar

010101 Bazı İndikatörlerin Hazırlanışı

İndikatör pH aralığı Asit Rengi Baz Rengi İndikatör
Derişimi (g/100mL) Çözücüsü
Timol Mavisi 12 - 28 Kırmızı Sarı 01 %95 Etanol
Metil Sarı 29 – 40 Kırmızı Sarı 05 %95 Etanol
Bromfenol Mavi 30 – 46 Sarı Mavi 004 %20 Etanol
Metil Oranj 31 - 45 Kırmızı Sarı 01 Su
Bromkrezol Yeşili 38 - 55 Sarı Mavi 002 %95 Etanol
Bromfenol Kırmızısı 52 – 70 Sarı Kırmızı 004 78 ml 001 N NaOH + su
p-nitrofenol 56 – 76 Renksiz Sarı 025 %50 Etanol
Metil Kırmızısı 42 – 63 Kırmızı Sarı 01 %95 Etanol
Nitrazin Sarısı 60 – 70 Sarı Mavi 01 Su
Bromtimol Mavi 60 – 76 Sarı Mavi 01 %50 Etanol
Fenol Kırmızısı 64 – 80 Sarı Kırmızı 01 Su
Nötral Kırmızısı 68 – 80 Kırmızı Sarı 01 70 ml %95 Etanol + su
Krezol Kırmızısı 72 – 88 Sarı Kırmızı 01 Su
Timol Mavi 80 – 96 Sarı Mavi 01 %95 Etanol
*Fenolftalein 83–100 Renksiz Kırmızı 10 %50 Etanol +001 N NaOH
Timolftalein 93–105 Renksiz Mavi 01 %95 Etanol
Alizarin Sarısı 100-121 Sarı Viyole 01 su

*Fenolftalein : 1 g fenolftalein %50 Etanol’ de çözündükten sonra, nötralleştirmek amacı ile hafif pempe oluncaya kadar üzerine 001 N NaOH eklenir Bu pempe rengin 1-2 damla 001 N HCl asit çözeltisi eklendiği zaman kaybolması gerekmektedir

010102 Karışık İndikatörler

Bazı titrasyonlarda daha hassas sonuç alabilmek için, daha dar pH aralığında titrasyonun gerçekleşmesi istenir Bu nedenle uygun iki indikatör karıştırılarak çok yakın pH aralığında renk değiştiren bir karışım elde edilir Örneğin Metilen mavisi-metilen kırmızısı (tashiri indikatörü) pH 545 ile 55 gibi dar bir alan içerisinde viole renginden yeşile döner

İndikatörler **Konsantrasyon (g/100mL) Çözücüsü Asit Rengi Baz Rengi Geçiş
pH'sı Geçiş Rengi
I II I II
Metil sarısı *Metilen mavisi 005 005 %95 Etanol Mavi,viyole Yeşil 32 Viole
Metil oranj Ksilen cyanol 002 028 %50 Etanol Kırmızı Yeşil 39 Gri
Metil oranj *İndigo karmin 01 025 Su Viyole Sarı,yeşil 41 Gri
Bromkresol yeşili Metil oranj 01 002 Su Portakal Koyu yeşil 43 Açık yeşil
Bromkresol yeşili Metil kırmızısı 0075 005 %95 Etanol Şarap kırmızısı Yeşil 51 -
Metil kırmızısı *Metilen mavisi 01 005 %95 Etanol Kırmızı,viyole Yeşil 54 Kirli mavi
Bromkresol yeşili Klorfenol kırmızısı 005 005 Su Sarı,yeşil Mavi,viyole 61 -
Bromkresol moru Bromtimol mavisi 005 005 Su Sarı Viyole,mavi 67 Viole
Nötral kırmızısı Metilen mavisi 005 005 %95 Etanol Viyole,mavi Yeşil 70 -
Bromtimol mavisi Fenol kırmızısı 005 005 Su Sarı Koyu viyole 75 Açık viole
Kresol kırmızısı Timol mavisi 0025 015 Su Sarı Viole 83 Pembe
Fenolftalein *Metil yeşili 0033 0067 %95 Etanol Yeşil Viole 89 Gri,mavi
Fenolftalein Timol mavisi 0075 0025 %50 Etanol Sarı Viole 90 Yeşil
Fenolftalein Timolftalein 01 01 %95 Etanol Renksiz Viole 99 -
Fenolftalein Nil mavisi 0033 0133 %95 Etanol Mavi Kırmızı 100 Viole

* işaretli olan çözeltiler kahverengi cam şişede saklanmalıdır

** Her bir indikatör için ayrı ayrı g/100 mL’lik çözelti hazırlanır ve bu karışımlardan

İndikatörler
I II Karışım Oranlar
(VI / VII)
Metil oranj *İndigo karmin 1/1
Fenolftalein Timol mavisi 3/1
Bromkresol yeşili Metil kırmızısı 3/1
Nötral kırmızısı Metilen mavisi 1/1
Bromtimol mavisi Fenol kırmızısı 1/1
Kresol kırmızısı Timol mavisi 1/3
Fenolftalein Nil mavisi 1/2
Metilen Kırmızısı Metilen Mavisi 1/1

0102 Çöktürme İndikatörleri

Az bir miktarda çözeltiye ilave edilen iyon, eşdeğerlik noktasında, çöktürücü reaktifin aşırısı ile renkli bir tuz oluşturur Bu tür indikatörlere en güzel örnek, Mohr medotu ile Cl tayininde kullanılan potasyum kromattır

0103 Redoks İndikatörleri

Bu tür reaksiyonlarda kullanılan indikatörlerde
• İndikatörle meydana gelen kompleks koyu bir renk oluşturmalıdır
• Oluşan kompleks uygun bir stabilitede olmalıdır
• Kompleks oluşumu reversible (tersinir) olmalı ve ayrışması kolay olmalıdır

Bu tip indikatörlere örnek olarak Volhard yönteminde kullanılan Fe3+ verilebilir

Bir miktar Fe(NO3)3 ilave edilen AgNO3 (gümüş nitrat) çözeltisi ayarlı KSCN ile titre edilir ve beyaz AgSCN çökeleği meydana gelir

Eklenen KSCN’nin fazlası Fe3+ iyonunu ile kan kırmızısı renkli FeSCN2+ kompleksini oluşturur