Prof. Dr. Sinsi
|
Elementlerin Kullanım Alanları Hangi Element Nerede Kullanılır? Elementler Ve Kullanı
18 Argon (Ar):
Elektrikli aydınlatma ampullerinde ve floresan tüplerde kullanılır Elektrik arklarıyla yapılan kesim ve kaynak işlemlerinde, ayrıca, silikon ve germanyum kristallerinin üretiminde koruyucu soygaz olarak kullanılır Titanyum ve benzeri reaktif elementlerin eldesinde rol oynar Radyasyon seviyelerini ölçen Geiger sayaçlarında da kullanılır
19 Potasyum (K):
Bitkilerin gelişimi için çok önemli bir element olan potasyum, çoğu toprak tipinin bileşiminde yer alır ve gübrelerin yapısına da katılır Cam, sabun, lens ve benzeri maddelerin yapımında, ayrıca yanıcı-patlayıcı maddelerin bileşiminde kullanılır Sodyum ve potasyum alaşımı (NaK), iyi bir ısı ileticidir Potasyumun çoğu tuzu, hem kimyasal hem de ticari açıdan önem taşır: örneğin, potasyum nitrat, potasyum karbonat, potasyum sülfat, vs
20 Kalsiyum (Ca):
Toryum, uranyum ve zirkonyum gibi metallerin hazırlanmasında ve çeşitli alaşımların eldesinde kullanılır Sıvı yağların dehidrasyonunda da kalsiyumdan yararlanılır Canlıların kemik, diş, kabuk ve benzeri dış iskelet yapılarında yer alır Bitkilerin bünyesinde de bulunur Dünya kabuğundaki en bol beşinci element olması karşın, çok reaktif olması nedeniyle asla element halinde bulunmaz Kireçtaşı, jips ve floritin yapısında da vardır
21 Skandiyum (Sc):
Cıva buharlı lambaların içine katıldığında, güneş ışığına benzer çok verimli bir ışık kaynağı oluşturur Bu nedenle bu element, güçlü ışıklandırmalarda kullanılır Radyoaktif izotopu olan Sc-46, rafinerilerde ham petrol ve benzeri maddeler için iz sürücü olarak kullanılır Sızıntı tespit edicilerde ve uzay endüstrisinde kullanılmasının yanı sıra, tohum yeşertici kimyasalların bileşiminde de yer alır
22 Titanyum (Ti):
Çeşitli metallerle birlikte kullanılan çok önemli bir alaşım elementidir Bu alaşımlar, hafiflik, sağlamlık ve ısıya dayanıklılığın önem taşıdığı endüstrilerde kullanılır Titanyum, çelik kadar dayanıklı, ancak ondan %45 daha hafiftir Alüminyumdansa %60 daha ağır olmasına karşın, 2 kat daha dayanıklıdır Dayanıklılığı ve asitlere karşı dirençli oluşu nedeniyle, çeşitli alaşımların yapısına katılır Deniz suyuna karşı eşsiz bir dayanıklılığa sahip olması nedeniyle, deniz suyundan tatlı su elde edilen tesislerde ve tuzlu suya temas eden gemi donanım parçalarının yapımında kullanılır Kalıcılık ve kapatıcılık özelliği nedeniyle, farklı tipteki boyaların yapısına da katılır Kızılötesi ışığı yansıtma özelliği gösteren titanyum boyasından, ısı nedenli görüş kaybının yaşandığı güneş gözlemevlerinde de yararlanılır Titanyum tetraklorit bileşiği, camların renklendirilmesinde kullanılır Beyaz ve iyi kapatıcı bir pigment olan titanyum dioksit (TiO2) de silgi, kağıt, boya ve benzeri maddelerin yapımında kullanılır Safir ve yakut kristallerinin yıldız şekilleri, içeriklerindeki titanyum dioksitten ileri gelir
23 Vanadyum (V):
Paslanmaz çelik üretiminde önemli bir katkı maddesidir Çelik yüzeylerinin titanyum kaplanması işleminde de, bağlayıcı element olarak kullanılır Vanadyum pentoksit bileşiği, seramik yapımında katalizör ve boya sabitleyici olarak kullanılır Ayrıca, süperiletken mıknatısların yapımında, çok dayanıklı ve uzun ömürlü alaşımların eldesinde de kullanımı vardır
24 Krom (Cr):
Çeliğin sertleştirilmesinde, paslanmaz çelik üretiminde ve çeşitli alaşımların eldesinde kullanılır Özellikle otomobil parçalarında ve kesici aletlerde korozyon önleyici kaplama olarak kullanımı da yaygındır Yüksek erime sıcaklığı nedeniyle, tuğla ve kalıp yapımında da rağbet görmektedir Krom, cama zümrüt yeşili bir renk verir ve sık tercih edilen bir katalizördür Yakut ve zümrütün rengini veren de krom elementidir
25 Manganez (Mn):
Kuru pillerde depolarizatör olarak ve cam üzerinde demir kirliliği nedeniyle oluşan yeşil rengi yok etmede kullanılır Ametist taşının rengini veren de manganezdir Çelik ve pil üretiminde, demiryolu makaslarının ve kasaların yapımında, ayrıca seramik sanayiinde kullanılır Güçlü bir oksitleyici olan permanganat (MnO4), eczacılık çalışmalarında nicel analizlerde kullanılır Canlılar için önemli bir eser element olan manganez, özellikle hayvanlarda B1 vitamini kullanımında rol oynar
26 Demir (Fe):
Bitkilerin ve hayvanların yaşamı için son derece önemli bir element olan demir, hemoglobin pigmentinin yapısında da oksijen taşıyıcı olarak işlev görür Saf halde demir olarak, sıklıkla karbon ve diğer metallerle alaşım halinde kullanılır İnşaatlarda beton kolon, kiriş ve yüzeylerin güçlendirilmesinde kullanılır Çelik sanayiinin ana hammaddesidir
27 Kobalt (Co):
Demir, nikel ve diğer metallerle birleştirilerek, "Alnico" adı verilen ve alışılmışın dışında manyetiklenme gücüne sahip olan alaşımın eldesinde kullanılır Manyetik ve paslanmaz çelik eldesinde, jet türbinlerinde ve gaz türbin jeneratörlerinde kullanılan alaşımların üretiminde de yararlanılır Dayanıklı ve oksitlenmeye karşı dirençli bir metal olması nedeniyle, elektrolizle kaplama işleminde de kullanılır Porselen ve cam sanayilerinde, kalıcı ve parlak mavi rengin üretilmesinde kobalt tuzları kullanılmaktadır Canlıların beslenmesinde de önem taşımaktadır Kobalt-60 izotopu, kanser tedavisinde kullanılır
28 Nikel (Ni):
Paslanmaz çelik başta olmak üzere, korozyona dirençli alaşımların eldesinde kullanılır Bakır-nikel alaşımlarından yapılan tüpler, deniz suyundan tatlı su elde edilen tesislerde kullanılır Madeni paraların, nikel-kadmiyum pillerin ve zırh kaplamalarının yapımında da yararlanılır Nikel kaplama, diğer metalleri koruyucu özelliktedir Korozyona karşı dayanıklı oluşu nedeniyle, elektrolizle kaplama işlemlerinde de tercih edilir
29 Bakır (Cu):
Bakırın en önemli kullanım alanı, elektrik-elektronik sanayidir Elektrik iletkenliği çok yüksektir Madeni para ve silah yapımında kullanılan metal alaşımlarının büyük çoğunluğu bakır içerir Diğer alaşımları da, kuyumculukta ve bronz heykelciliğinde kullanılır Pirinç ve bronz, bakır alaşımlarıdır Tarımda, su yosunu öldürücü (algasit) olarak kullanılır Şekerlerle yapılan analitik kimya testlerinde kullanılan Fehling çözeltisi gibi çeşitli bileşimler de bakır içerirler
30 Çinko (Zn):
Diğer metallerle çok sayıda alaşımın yapısına katılır Otomotiv, elektrik ve donanım endüstrilerinde kullanılan döküm kalıplarının yapımında da çinko yer alır Demir ve benzeri metallerin, korozyona karşı önlem amacıyla galvanizlenmesinde de kullanılır Çinko oksit; boya, yazıcı mürekkepleri, sabun, tekstil ürünleri, elektronik aletler, kauçuk yan ürünleri, yer kaplamaları, plastik ve kozmetik ürünler gibi günlük yaşamımızın çeşitli tamamlayıcılarında karşımıza çıkmaktadır Çinko sülfit floresan özelliğe sahiptir ve parlak kadranların, floresan lambaların, X-ışını ve televizyon ekranlarının yapımında kullanılır Hayvanların beslenmesinde de önemli bir yer tutmaktadır
31 Galyum (Ga):
Cam ve porselenlere ıslak bir görünüm vermekte kullanılır Cam üzerine sürüldüğünde, oldukça parlak bir ayna oluşturur Yarı iletkenlerin ve transistör benzeri aygıtların üretiminde yaygın olarak kullanılır Ayrıca, kuartz termometrelerin ve lazer diyotlarının yapımında ve tümör tespitinde de kullanılır Galyum arsenit, elektriği doğrudan ışığa çevirebilme özelliğine sahiptir
32 Germanyum (Ge):
Bu elementin arsenik, galyum ya da diğer elementler ile takviye edilmiş hali, elektronik uygulamalarda yaygın olarak kullanılır Yarı iletken olarak kullanımı da oldukça yaygındır Germanyum ve germanyum oksit, kızılötesi ışığa karşı şeffaftır Bu nedenle, kızılötesi spektroskoplar gibi muhtelif optik aletlerde ve hassas kızılötesi detektörlerinde kullanılırlar Optik özellikleri nedeniyle, geniş açılı kamera merceklerinde, projektörlerde ve mikroskop merceklerinde de tercih edilen bir bileşendir Bazı germanyum bileşikleri, belirli bakteri türlerine karşı özgül etkinlik göstermeleri nedeniyle, kimyasal tedavi yöntemlerinde kullanılmaktadır
33 Arsenik (As):
Bronz eldesinde, pirotekni alanında, mermi ve güllelerin sertliğinin ve şeklinin sağlanmasında kullanılır Bazı bileşikleri tarım alanında böcek öldürücü ya da zehir olarak kullanılmaktadır Transistörler gibi hareketli parçaları bulunmayan aygıtların yapımında da son zamanlarda önem kazanmıştır Lazerlerin, LED'lerin ve yarıiletkenlerin de yapısına katılır Solunduğunda güçlü bir karsinojen (kanser yapıcı) olan arsenik, bağırsaklar ve karaciğer üzerinde yüksek derecede tahribata neden olur Zararlılarla mücadele için kullanılan kimyasalların ve ahşap koruyucuların bileşiminde bulunan arsenik, yutulması durumunda zehir etkisi gösterir
34 Selenyum (Se):
Fotoiletken özelliği nedeniyle fotokopi makinelerinde kullanılır Cam endüstrisinde, özellikle yakut renkli cam ve mine yapımında kullanılır Ayrıca, fotoğrafik toner, fotoelektrik gözeler, televizyon kameraları ve ışıkölçerlerin yapımında; güneş gözelerinde yarıiletken ve çelik yapımında da katkı maddesi olarak kullanımı vardır
35 Brom (Br):
Su arıtma bileşiklerinin, ağartıcıların, çeşitli ilaçların, alevlenmeyi önleyici kimyasalların, fumigantların ve fotoğrafçılıkta kullanılan inorganik bromitlerin yapısına katılır Organik bileşikleri de, iyi birer çözücü olarak değerlidir
36 Kripton (Kr):
Seri fotoğrafçılıkta kullanılan bazı flaş lambalarında bulunur Floresan ampullerde ve dalga boyu standardı olarak morötesi (UV) lazerlerde de kullanılır Kripton-85 izotopu, çeşitli katıların bünyesine yerleştirilerek, kimyasal analizlerde kullanılır
37 Rubidyum (Rb):
Çok kolay iyonlaşması nedeniyle, sezyuma alternatif olarak, uzay araçlarındaki "iyon motorlarında" kullanılmaktadır Vakum tüplerinin ve fotosellerin de yapısına katılan önemli bir bileşendir Özel camların yapımında ve kalp araştırmalarında da kullanılır Ayrıca katalizör olarak kullanımı da vardır
38 Stronsiyum (Sr):
Renkli televizyonlar için görüntü tüplerinin ve demir esaslı mıknatısların yapımında, çinkonun saflaştırılmasında, işaret fişeklerinde ve havai fişeklerde kırmızı rengin elde edilmesinde kullanılır Nükleer pillerde ve fosforlu boyaların yapımında da bu elementten yararlanılır Stronsiyum titanat, yüksek bir kırılma indisine ve elmastan daha geniş bir optik dağılıma sahip olması nedeniyle, ilgi çekici bir optik maddedir
39 İtriyum (Y):
Krom, molibden, zirkonyum ve titanyum gibi elementlerde tane boyutunun küçültülmesinde; alüminyum ve magnezyum alaşımlarının dayanıklılıklarının artırılmasında, vanadyum ve benzeri metallerde oksidasyonun önlenmesinde, etilen polimerlerinin oluşturulduğu tepkimelerin katalizlenmesinde, cam ve seramik yapımında, ateşe dayanıklı tuğla yapımında, kamera merceklerinde ve lazer sistemlerinde kullanılır Evropyum elementiyle birleştirilmiş hali, renkli televizyonlarda kırmızı renk eldesinde kullanılır En önemli bileşiklerinden biri olan itriyum oksit, son derece etkili mikrodalga filtreleri olan itriyum-demir bileşimli lal taşlarının oluşturulmasında kullanılır İtriyum içerikli lal taşları, ilginç manyetik özellikler gösterirler İtriyum-alüminyum taşı da, yapay elmas olarak değer görür
40 Zirkonyum (Zr):
Çelik eldesinde, vakum tiplerinde, cerrahi uygulamalarda, flaş ampullerinde, patlayıcılarda ve yapay ipek eldesinde kullanılır Paslandırıcı maddelerle çalışan kimya dallarında da geniş kullanımı vardır Niyobyumla birleştiğinde, düşük sıcaklıklarda süperiletken özellik gösterir Zirkonyum oksit, ısı şokuna dayanıklı laboratuvar malzemeleri üretiminde, metalürjik fırınların kaplanmasında ve ısıya dayanıklı madde olarak cam-seramik endüstrilerinde kullanılır Ayrıca, vurmalı çalgıların ve fırın tuğlalarının yapımında da zirkonyumdan faydalanılır
41 Niyobyum (Nb):
Güçlü paslanmaz çeliklerin yapımında ve bazı paslanmaz çelik türlerinin kaynak çubuklarında, ayrıca demir dışı alaşımlarda da kullanılır Bu alaşımlar, güçlü olmalarının yanı sıra, diğer özellikleri nedeniyle de boru hatlarının yapımında kullanılırlar Termal nötronlara karşı düşük yutma kesiti nedeniyle, nükleer teknolojide de kullanım alanı vardır Gemini uzay programı ve benzeri ileri uçuş araçlarının yapı sistemlerinde büyük miktarlarda niyobyum kullanılmıştır Süperiletken özelliğe sahip olan ve güçlü manyetik alanlarda bile bu özelliğini yitirmeyen NbZr alaşımından yapılan teller, güçlü ve dayanıklı mıknatısların yapımında kullanılır Kuyumculuk alanında da geniş kullanımı vardır Nükleer reaktörlerde kullanılan paslanmaz çelik alaşımlarının, jet ve füzelerin, kesici aletlerin ve boru hatlarının yapımında da niyobyumdan faydalanılır
42 Molibden (Mo):
Isıya ve aşınmaya karşı dirençli olan belli nikel bazlı alaşımların yapımında kullanılır Nükleer enerji uygulamalarında, elektrikli ısıtıcıların ince tellerinde, füze ve hava taşıtlarının parçalarının yapımında da yer alır Petrolün ayrıştırılması işlemlerinde önemli bir katalizördür Bitkiler için önem taşıyan bir eser elementtir Molibden sülfit, özellikle yağların bozulmaya uğradığı yüksek sıcaklıklarda, kullanışlı bir yağlayıcı maddedir Ultra-yüksek güçteki çeliklerin hemen hepsi, %8-25 arası oranda molibden içerir
43 Teknesyum (= Teknetyum) (Tc):
Tıp ve eczacılık araştırmalarında, radyasyon kaynağı olarak kullanılır
44 Rutenyum (Ru):
Platin ve Paladyum elementlerinin sertleştirilmesinde, göz tedavilerinde, yumurta kabuklarının kalınlık ölçümlerinde, dolma kalemlerin uçlarında ve elektrik kontaklarının yapımında kullanılır Hava taşıtlarında, %10 oranında rutenyum içeren alaşımlar kullanılır
45 Rodyum (Rh):
Rodyum elementinin en önemli kullanım alanı, platin ve paladyum içerikli alaşımlarda sertlik sağlayıcı oluşundan kaynaklanır Bu alaşımlar, ocak sarımları, elyaf ve elektrotlar gibi çeşitli malzemelerin yapımında kullanılır Elektriğe karşı düşük derecede, aşınmaya karşıysa yüksek derecede dirençli olması nedeniyle, elektrik kontakları yapımında yararlı bir elementtir Kaplanmış rodyum, olağanüstü serttir ve optik aletlerin yapımında kullanılır Rodyum ayrıca, kuyumculuk ve dekorasyon alanlarında, telefon röleleri, far reflektörleri ve dolma kalem uçlarında da kullanılır
46 Paladyum (Pd):
Hidrojen ekleme ve çıkarma tepkimelerinde sık kullanılan bir katalizördür Alaşımları, kuyumculuk alanında da kullanılır Örneğin beyaz altın, altın elementinin paladyum ile oluşturduğu bir alaşımdır Diş hekimliğinde, kol saati yapımında, seramiklere metal katılması işlemlerinde, elektrik rölelerinde ve ameliyat aletlerinin yapımında kullanılır
47 Gümüş (Ag):
En geniş kullanım alanı kuyumculuk ve gümüş işçiliğindedir Ancak bu alanlarda kullanılan gümüş, %7,5 oranında bakır ya da başka bir metal içerir Gümüş ayrıca, fotoğrafçılıkta çok geniş bir kullanıma sahiptir Dişçilikte kullanılan alaşımların yapısında, lehim alaşımlarında, elektrik bağlantılarında, yüksek kapasiteli gümüş-çinko ve gümüş-kadmiyum pillerinde de gümüş kullanılır Cam ya da metallerin üzeri gümüş boyayla kaplanarak, ayna üretilir Yeni kaplanmış gümüş, görünür ışığın en iyi yansıtıcısıdır Ancak, çok hızlı donuklaşır ve yansıtıcı özelliğinin büyük kısmını kaybeder Morötesi (UV) ışık için zayıf bir yansıtıcıdır Gümüş iyodit, bulutlara yağmur yağdırmak amacıyla kullanılır Dünyada birçok ülke, madeni paraların yapımında da gümüş kullanmaktadır
48 Kadmiyum (Cd):
Kadmiyum, en düşük erime noktasına sahip alaşımların önemli bir bileşenidir Kullanım alanları arasında %60 ile en büyük payı, elektroliz yoluyla kaplama alır Nikel-kadmiyum pilleri, E M F gözeleri ve lehim yapımında; ayrıca nötron yutucu özelliği nedeniyle nükleer reaktörlerde kontrol çubuklarında ve zırhlamada kullanılır Bazı bileşikleri, siyah-beyaz ve renkli televizyon tüplerindeki fosforesan bileşiklerde kullanılır Bazı bileşikleriyse, PVC maddeye dayanıklılık kazandırır Kadmiyum ve bileşiklerinin çözeltileri zehirlidir Sülfidi (CdS), sarı pigment olarak kullanılır
49 İndiyum (In):
Düşük sıcaklıklarda eriyebilen alaşımların yapımında kullanılır Örneğin, %76 oranında galyum, %24 oranında da indiyum içeren alaşım, oda sıcaklığında sıvıdır Germanyum transistörlerin, damıtıcıların, termistörlerin ve fotoileticilerin yapımında kullanılır Metallerin ve camın üzeri indiyumla kaplandığında, atmosferik aşınmaya karşı gümüşle yapılanlardan daha dayanıklı olan aynalar elde edilir Nükleer santrallerde tepkime zicirlerinin düzenleyicisi olarak kullanılmasının yanında, güneş gözelerinin yapımında, ve ayrıca kan ve akciğer araştırmalarında kullanılmaktadır
50 Kalay (Sn):
Çelik konserve kutularının kaplama maddesidir Ayrıca lehim, bronz, kalay ve kurşun alaşımlarında yer alır Bazı diş macunlarının içeriğinde, kalay ve flor bileşiği oln SnF5 kullanılır Süperiletken mıknatısların yapımında da kullanılır Saf element halinin kullanımı çok sınırlıdır
|