…Cümlenin Öğeleri…

…Cümlenin Öğeleri…

Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir Şimdi birbirini tamamlayan öğeleri inceleyeceğiz

Bir cümlenin oluşması için en önemli şart, kip ve şahıs bildiren bir unsurun bulunmasıdır Yani eğer cümle içinde herhangi bir söz, haber veya dilek kiplerinden herhangi biriyle çekimli halde bulunuyorsa o, bir yargı bildiriyor demektir Yargı bildirmek ise cümle olmanın en önemli koşuludur Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman gerekli değildir

Cümlede bulunabilecek öğeler, yüklem, özne, nesne ve tümleçlerdir Bunların özelliklerinin neler olduğunu şimdi ayrı ayrı görelim

(Yüklem) Cümlede kip ve zaman bildirerek yargıyı ortaya koyan temel unsurdur Tek başına cümle özelliği gösterir Diğer öğeler yüklemin tamamlayıcı öğeleridir Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir öğeye soru soramayız Onu çekimli durumda bulunan sözcüklerden anlarız Örneğin; “Biliyorum” sözü “bilmek” eyleminin şimdiki zamanla çekimlendiğini gösteriyor Öyleyse yargı bildiriyor demektir Dolayısıyla bir cümledir “Biraz önce gelen çocuk, kapıcının kızıydı” cümlesindeki altı çizili söz isim tamlaması olduğundan; “O, eskiden, yaramaz bir çocuktu” cümlesindeki altı çizili söz sıfat tamlaması olduğundan birbirinden ayrılmaz ve birlikte yüklem olur

Cümlenin Öğeleri
(Özne)

Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da oluş içinde bulunan öğedir Cümlenin temel öğesidir Ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir Cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız Ancak özellikle “ne” sorusu, nesneyi bulmak için de sorulduğundan, biz özne sorusunu yükleme değişik biçimde sorarız Örneğin; “Öğretmen soruyu bana sordu” cümlesinde “sordu” yüklemdir Özneyi bulmak için yükleme “Soran kim?” diye soruyoruz Cevap olarak “Öğretmen” geliyor Öyleyse cümlenin öznesi bu sözcüktür Cümlede özne yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, açık olarak verilebileceği gibi, yüklemin çekiminden de çıkarılabilir Cümlede olmayan, yüklemdeki şahıs eklerinden anlaşılan bu tür öznelere “gizli özne” adı verilir “Sana bu kitabı iki günlüğüne verebilirim” cümlesinin yüklemi “verebilirim” sözüdür Özneyi bulmak için “Veren kim?” diye soruyoruz, “Ben” cevabı geliyor; ancak bu söz cümlede yok, biz bunu yüklemin bildirdiği şahıstan çıkarıyoruz Öyleyse bu cümlenin öznesi gizli öznedir Bu özne cümlede var olan öğelerden biri sayılmaz Yani “Geldim” cümlesinde öznenin “ben” olduğu görülse bile bu cümle sadece yüklemden oluşmuş sayılır Her cümlede özne bulunmaz Yani eylemi yapan bazen belli değildir “Kasabaya bu yoldan gidilmez” cümlesinde “Gidilmeyen ne, gidilmeyen kim?” gibi sorulara cevap alınmaz Öyleyse cümlenin öznesi yoktur

Cümlenin Öğeleri
(Nesne)

Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen öğedir Yükleme sorulan “kimi, neyi, ne” sorularına cevap verir Nesneler hal ekini alıp almamalarına göre iki grupta incelenir

1 Belirtili Nesne

Nesne görevinde bulunan söz, “-i” hal ekini almışsa, nesneye belirtili nesne denir “Çiçekleri annesine verdi” cümlesinde “Çiçekleri” nesnesi “-i” hal eki aldığından belirtili nesnedir

2 Belirtisiz Nesne

Nesne görevinde bulunan söz “-i” hal ekini almamışsa nesne, belirtisiz nesnedir

“Annesi için çiçek topladı”cümlesinde “çiçek” nesnesi bu eki almamış ve belirtisiz nesne olmuştur