Maniler…

**Şengül Şirin** · 05-12-2009

…Maniler…

Tanımı: Mâni, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür

Çoğunlukla 7 heceli dört dizelik bir bendden meydana gelir

Ama dizeleri 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş maniler de vardır

Birinci, ikinci dördüncü dizeler birbirleriyle kafiyeli, üçüncü dize serbesttir

Yani kafiye dizilişi aaxadır

Aaaxa düzeninde maniler de var

İlk iki dize hazırlık dizeleridir

Son iki dize ile anlam bağlantısı yoktur

Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir

Maniler çok çeşitlidir

En çok kullanılanlar düz ya da tam mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani, artık mani’dir

Özellikleri:

1 Sözlü edebiyat ürünlerindendir

2 Genellikle bir dörtlükten oluşur

Ama mısra sayıları 5,6,7,8 hatta 14 olan maniler de vardır

3 Kafiye düzeni aaxa şeklindedir

4 Anonim halk edebiyatının en yaygın şeklidir

Özellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenirler

5 Maninin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır

Asıl söylenilmek istenen 3

ve 4

mısralarda söylenir

1

ve 2

mısralar tamamen de konu dışı değildir

6 Üçüncü mısraın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar

7 Anlam bakımından bir bütünlük gösteren maninin başlıca karakteri kendi kendine yetmesidir

8 Manilerde konu sınırı yoktur

Genelde aşk, toplum olayları, ölüm, iyilikler, hasret, evlat sevgisi vb

konuları işlenir

9 Maniler, Divan Edebiyatı‘ndaki “tuyuğ“un karşılığıdır

Maniler şekillerine göre 4’e ayrılırlar

1 Düz (tam) mani:
- 7’li hece ölçüsüylesöylenir

- Dört mısradan oluşur

-aaxa şeklinde kafiyelenir

- Maninin en yaygın şeklidir

- Bu tarz manilere tam mani de denir

Şu dağlar olmasaydı Kaşların ok dedikçe
Çiçeği solmasaydı Kirpiğin çok dedikçe
Ölüm Allah’ın emri Pek mi gönlün büyüdü
Ayrılık olmasaydı Sen gibi yok dedikçe
2 Kesik (cinaslı) mani:
-İlk dizesi cinaslı bir sözden oluşur

-Bu ilk mısra hece sayısı bakımından diğerlerinden eksiktir

-Kesik manilere, cinaslı mani, hoyrat da denir

Güle naz Boğaza
Bülbül eyler güle naz Derdim çıktı boğaza
Girdim bir dost bağına Moskof gözün oyarım
Ağlayan çok gülen az Yan bakarsan boğaza
Bağ bana
Bahçe bana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana
3 Yedekli (artık) mani:
-Düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki dize daha eklemek suretiyle elde edilen manidir

-Bu tarz manilere artık mani de denir

Ağlarım çağlar gibi Derdim var beller gibi
Derdim var dağlar gibi Söylemem eller gibi
Ciğerden yaralıyım Kalbimin hüznü var
Gülerim sağlar gibi Yıkılmış eller gibi
Her gelen bir gül ister Gözlerimden yaş akar
Sahipsiz bağlar gibi Bulanmış seller gibi
4 Ayaklı Mani:
-Kesik manilerin birinci dizesinin doldurularak söylenen şeklidir

Bunlara doldurmalı kesik mani de denir

Ah o beni o beni
Kakül örtmüş o beni
Ben yarimi unutmam
Unutsa da o beni
Düz Mani: Yedişer heceli dört dizeden oluşur

Kafiyeleri çokluk cinassızdır

Kesik mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler

Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar

Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman aman” ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara İstanbul manileri denir

Örnek Kesik Maniler:
Karaca
Aldım aşkın tüfeğin
Vurdum bir kaç karaca
Dünyada bir yâr sevdim
Kaşı gözü karaca
Dağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfin teli bağ bana
Ayağı
Kuşlardan bir kuş gördüm
Var başında ayağı
Üstad manici isen
Aç maniden ayağı
Cinaslı mani: Kesik manilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mani denir

Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler

Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır

Yedekli maniye artık mani de denir

Örnek Yedekli Maniler:
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
Ne viran çeşme imiş
Su içecek tası yok
Yıkıldı viran gönlüm
Yapacak ustası yok
Şu vefasız dünyanın
Ucu var ortası yok
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir

Soru yanıt şeklinde düzenlenir

Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır

Adilem sen naçarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olanda
Gönlüm nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup kaçarım
Adilem sen naçarsın
La’l ü gevher saçarsın
Ben bir şahin olunca
Yavrum nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
La’l ü gevher saçarım
Sen bir şahin olunca
Ben yerlere kaçarım
Adilem sen naçarsın
La’lü gevher saçarsın
Ben azrail olunca
Kuzum nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
La’l ü gevher saçarım
Sen azrail olunca
Ben cennete kaçarım

05-12-2009	#1
Şengül Şirin	Maniler… …Maniler… Tanımı: Mâni, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür Çoğunlukla 7 heceli dört dizelik bir bendden meydana gelir Ama dizeleri 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş maniler de vardır Birinci, ikinci dördüncü dizeler birbirleriyle kafiyeli, üçüncü dize serbesttir Yani kafiye dizilişi aaxadır Aaaxa düzeninde maniler de var İlk iki dize hazırlık dizeleridir Son iki dize ile anlam bağlantısı yoktur Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir Maniler çok çeşitlidir En çok kullanılanlar düz ya da tam mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani, artık mani’dir Özellikleri: 1 Sözlü edebiyat ürünlerindendir 2 Genellikle bir dörtlükten oluşur Ama mısra sayıları 5,6,7,8 hatta 14 olan maniler de vardır 3 Kafiye düzeni aaxa şeklindedir 4 Anonim halk edebiyatının en yaygın şeklidir Özellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenirler 5 Maninin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır Asıl söylenilmek istenen 3 ve 4 mısralarda söylenir 1 ve 2 mısralar tamamen de konu dışı değildir 6 Üçüncü mısraın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar 7 Anlam bakımından bir bütünlük gösteren maninin başlıca karakteri kendi kendine yetmesidir 8 Manilerde konu sınırı yoktur Genelde aşk, toplum olayları, ölüm, iyilikler, hasret, evlat sevgisi vb konuları işlenir 9 Maniler, Divan Edebiyatı‘ndaki “tuyuğ“un karşılığıdır Maniler şekillerine göre 4’e ayrılırlar 1 Düz (tam) mani: - 7’li hece ölçüsüylesöylenir - Dört mısradan oluşur -aaxa şeklinde kafiyelenir - Maninin en yaygın şeklidir - Bu tarz manilere tam mani de denir Şu dağlar olmasaydı Kaşların ok dedikçe Çiçeği solmasaydı Kirpiğin çok dedikçe Ölüm Allah’ın emri Pek mi gönlün büyüdü Ayrılık olmasaydı Sen gibi yok dedikçe 2 Kesik (cinaslı) mani: -İlk dizesi cinaslı bir sözden oluşur -Bu ilk mısra hece sayısı bakımından diğerlerinden eksiktir -Kesik manilere, cinaslı mani, hoyrat da denir Güle naz Boğaza Bülbül eyler güle naz Derdim çıktı boğaza Girdim bir dost bağına Moskof gözün oyarım Ağlayan çok gülen az Yan bakarsan boğaza Bağ bana Bahçe bana bağ bana Değme zincir kâr etmez Zülfün teli bağ bana 3 Yedekli (artık) mani: -Düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki dize daha eklemek suretiyle elde edilen manidir -Bu tarz manilere artık mani de denir Ağlarım çağlar gibi Derdim var beller gibi Derdim var dağlar gibi Söylemem eller gibi Ciğerden yaralıyım Kalbimin hüznü var Gülerim sağlar gibi Yıkılmış eller gibi Her gelen bir gül ister Gözlerimden yaş akar Sahipsiz bağlar gibi Bulanmış seller gibi 4 Ayaklı Mani: -Kesik manilerin birinci dizesinin doldurularak söylenen şeklidir Bunlara doldurmalı kesik mani de denir Ah o beni o beni Kakül örtmüş o beni Ben yarimi unutmam Unutsa da o beni Düz Mani: Yedişer heceli dört dizeden oluşur Kafiyeleri çokluk cinassızdır Kesik mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman aman” ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara İstanbul manileri denir Örnek Kesik Maniler: Karaca Aldım aşkın tüfeğin Vurdum bir kaç karaca Dünyada bir yâr sevdim Kaşı gözü karaca Dağ bana Bahçe sana bağ bana Değme zincir kâr etmez Zülfin teli bağ bana Ayağı Kuşlardan bir kuş gördüm Var başında ayağı Üstad manici isen Aç maniden ayağı Cinaslı mani: Kesik manilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mani denir Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır Yedekli maniye artık mani de denir Örnek Yedekli Maniler: Ağlarım çağlar gibi Derdim var dağlar gibi Ciğerden yaralıyım Gülerim çağlar gibi Her gelen bir gül ister Sahipsiz bağlar gibi Ne viran çeşme imiş Su içecek tası yok Yıkıldı viran gönlüm Yapacak ustası yok Şu vefasız dünyanın Ucu var ortası yok Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir Soru yanıt şeklinde düzenlenir Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır Adilem sen naçarsın İnci mercan saçarsın Dünya deniz olanda Gönlüm nere kaçarsın Ağam derim naçarım İnci mercan saçarım Dünya deniz olunca Ben kuş olup kaçarım Adilem sen naçarsın La’l ü gevher saçarsın Ben bir şahin olunca Yavrum nere kaçarsın Ağam derim naçarım La’l ü gevher saçarım Sen bir şahin olunca Ben yerlere kaçarım Adilem sen naçarsın La’lü gevher saçarsın Ben azrail olunca Kuzum nere kaçarsın Ağam derim naçarım La’l ü gevher saçarım Sen azrail olunca Ben cennete kaçarım