Periyodik Cetvel

PERİYODİK CETVEL

VE

PERİYODİK ÖZELLİKLER





Eskiden beri bilim adamları bazı elementlerin benzer özellikler gös-

termeleri nedeniyle,bunları gruplandırmanın uygun olacağı düşüncesiyle bir

çok çalışmalar yapmışlardır1896 yılında Dimitri Mendeleev(Mendelyef)adlı Rus bilgin o gün bilinen 60 elementi atom kütlelerinin(kütle numaralarının)

artışına göre sıraladıMendeleev'in periyodik sınıflandırması,o zaman için

gerçeğe daha uygun olduğundan uzun süre değerini kaybetmeden kullanıldı

Ancak bugün elementlerin kimyasal özelliklerinin kütle numaralarının değil,atom numaralarının periyodik bir fonksiyonu olduğu anlaşılmıştırBöylece elementleri özellikleri benzer(değerlik elektron sayıları aynı )olanlar alt alt gelecek şekilde atom numaralarının artışına göre dizilerek modern periyodik cetvel elde edilmiştir

Periyodik cetveldeki yatay sıralara periyot veya sıra,düşey sütunlara ise grup adı verilirPeriyodik cetvelde 7 periyot 16 grup vardırBu gruplar

dan 8 tanesi A 8 tanesi Bgrubudur

1A grubuna alkali metaller grubu denirÇok aktiftirlerTabiatta ancak bileşikleri halinde bulunabilirlerSon yörüngelerinde 1 tane elektron bulunurHer periyodun başlangıcını yaparlarPeriyodun birisi tamamlandığında diğer metal gelirSon yörüngelerindeki bu elektronu vere

rek bileşiklerinde daima +1 değerlik alırlarFakat hidrojenin bazı durumla

rı istisnadırHer periyodun başlangıcında atomun çapı en büyüktürFr ve Sc elementleri yapaydırBütün alkali metaller iletkendir ve alaşım yaparlar

2A grubuna toprak alkali metaller grubu denirAktiftirler ve tabiatta bileşikleri halinde bulunurlarSon yörüngelerinde ikişer tane elektron bulunurBu elektronları vererek kararlı bileşiklerinde +2 değerlik gösterir

ler

7A grubu elementlerine halojenler denirHalojenler tamamen ametalik özel

lik gösterirlerSon yörüngelerinde 7 tane elektron vardırBunlar son yörüngesini

8'e tamamlamak istediklerinden bir tane elektron alırlar ve kararlı bileşiklerinde

-1 değerlikli olurlarBazen +1,+3,+5,+7 değerlikte olabilirler

8A grubu elementlerine soygazlar(inert,asal gazlar) denirBu grupta her peri

yodun sonuna gelinmiş olur8A grubundan sonra yeni bir periyot başlarAtomları

nın son yörüngesinde 8 tane elektron vardırKararlı yapıya sahiptirler,bileşik yapmazlar

1A,2A,3A (bor hariç)grubu elementleri metalik özellik gösterirlerAyrıca B

grubu elementleri de metalik özellik gösterirlerBunlara ağır metaller de denir

Bu elementler bütün bileşiklerinde pozitif değerlik alırlar

Geçiş elementleri periyodik cetvelde skandiyum (Sc) ile başlayan ve çinko(Zn) ile biten elementler ve bunların altındakiler geçiş elementleridirBu elementler 4,5,6 ve 7 periyotlarda 2A ve 3A grubu elementleri arasında yer alır

Periyodik cetvelde 6 periyotta lantan (La) ile başlayan lantanitler ve 7

periyotta aktinyum (Ac) ile başlayan aktinitler de geçiş elementleri sınıfından olup,bunlara iç geçiş metalleri denirGeçiş elementlerinin hepsi metaldirAlkali ve toprak alkali metallere göre erime ve kaynama noktaları daha yüksek ve serttirlerKimyasal tepkimelere girme eğilimleri bakımından aralarında büyük farklar vardır

PERİYODİK CETVELDE DEĞİŞEN ÖZELLİKLER

1-)AKTİFLİK:Ametallerde aktiflik sağa ve yukarı doğru artar,metallerde sola ve aşağıya doğru artar(F)en aktif metaldir

2-)ATOM ÇAPIeriyotlarda soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı küçülürPro

ton sayısı arttığından kütle çekimi artar ve çap küçülürPeriyotta 1Agrubunun atom çapı en büyüktürGruplarda ise aşağıya doğru inildikçe atom çapı büyür

3-)İNDİRGENLİK:sağa doğru gidildikçe azalır Çünkü halojenler (+) değerlik almak istemezlerBunun aksine indirgenmeyi tercih ederlerKendileri indirgenir karşısındaki metali yükseltgerler

4-)ELEKTRON İLGİSİ:ametallerde yani periyodik cetvelin sağ tarafında elektron severlik artarElektronegatiflik denilen (-) değerlik alma isteği artar

Metallerde ise (+) değerlik alma yani elektropozitiflik artarSoygazların elektron ilgisi yokturAynı grupta aşağı doğru inildikçe elektron ilgisi azalır

5-)İYONLAŞMA ENERJİSİeriyodik cetvelde soldan sağa doğru gidildikçe iyonlaşma enerjisi genellikle büyürGruplarda ise yukarı çıkıldıkça iyonlaşma enerjisi artarGruplarda iyonlaşma enerjisi

Periyodik Cetvel-Periyotlar Cetveli

Periyodik cetvel ya da periyodik tablo olarak da anılan periyotlar cetveli, bilinen bütün elementlerin artan atom numaraları'na (günümüzde buna bazen proton sayısı da denir; bak PROTON) göre sıralandıkları bir listedir Liste, benzer özellikleri olan elementler bir araya gelecek biçimde düzenlenmiştir

1869'da Rus kimyacı Dimitriy İvanoviç Mendeleyev, o dönemde bilinen bütün elementleri atom kütlelerinin (buna eskiden atom ağırlığı denirdi) büyüklüğüne göre sıralayarak bir liste hazırladı Mendeleyev, İngiliz kimyacı John Newlands'ın yaptığı araştırmalardan, benzer kimyasal ve fiziksel özelliklerin listede oldukça düzenli aralıklarla yineleneceğini biliyordu ve cetvelini de benzer özellikleri olan elementler alt alta gelecek biçimde hazırlamıştı Cetvelinde bazı boşluklar kalmıştı, ama Mendeleyev bu boşlukların ileride bulunacak elementlerle dolacağını tahmin ediyordu; bu tahmininde haklı da çıktı Öte yandan Alman kimyacı Lothar Meyer
de aynı sıralarda benzer buluşlar gerçekleştirdi

Mendeleyev'in hazırladığı ilk cetvelde 17 sütun vardı; ama cetvel daha sonraları yeniden gözden geçirildi ve sütun sayısı sekize indirildi O zamandan bu yana yeni elementler bulundukça cetvel birçok kez değişti Periyotlar cetvelinin en yaygın kullanılan biçimi çizimde gösterilmiştir Her kareye bir elementin kimyasal simgesi yazılmıştır Örneğin, berilyum elementi "Be" ile gösterilmiştir (cetvelin sol üst köşesine bakınız) Bu simgelerin hangi elementlere ait olduğunu KİMYASAL ELEMENTLER maddesindeki cetvele bakarak bulabilirsiniz Periyotlar cetvelinin her karesinde, elementin simgesiyle birlikte atom numarası da yer almaktadır Berilyumun atom numarası 4'tür ve bu, berilyumun çekirdeğinde dört proton olduğunu gösterir Cetvelde grup denen 18 düşey sütun bulunmaktadır Aynı gruptaki elementlerin benzer özellikleri vardır, çünkü bu elementlerin en dış elektron kabuklarındaki elektronların yerleşim düzeni birbirinin aynıdır (bak Elektron) Bu benzerlikler yatay sıralar halinde, düzenli aralıklarla (periyodik olarak) yinelenir; böyle yedi yatay sıra, yani yedi periyot vardır

Yatay sıralarda, yani her periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atomların elektron sayısı artar Bu artış genellikle dış kabuktaki elektron sayısında olur Ama cetvelin orta bloğunda yer alan geçiş elementlerinde, bu artış dolmamış durumdaki iç kabuklarda olur Geçiş elementlerinin daha içte kalan iki dizisine cetvelin altında yer verilmiştir Lantanitler ya da azrak toprak metalleri denen bu dizinin 15 elementi kimyasal olarak birbirine çok benzer Bu 15 element, doğada yalnızca başka elementlerle oluşturdukları kimyasal bileşikler (karışımlar) halinde bulunur ve bu elementleri bileşiklerden ayırmak çok güçtür Azrak toprak metallerinin bazılarına doğada çok ender rastlanır; ama bunlardan biri olan seryum (Ce), altın, gümüş ve kalaydan daha boldur Aktinitler denen öbür dizinin elementleri radyoaktif elementlerdir Aktinitlerden yalnızca dördü doğada bulunur; bunlardan biri de uranyumdur Öbürleri ise, labora-tuvarda başka elementlerin çekirdeklerinin yüksek enerjili parçacıklarla bombardıman edilmesi sonucunda elde edilir (bak NÖTRON; PARÇACIK HIZLANDIRICILARI); bu yolla elde edilen aktinitlerin biri de plütonyumdur Uranyum ve plütonyum atom enerjisi üretiminde kullanılır (bak NÜKLEER ENERJİ) Atom numarası 92'den büyük olan elementlere uran-yumötesi elementler denir Yeni bulunan uranyumötesi elementler henüz adlandırılmamıştır ve bunlar atom numaralarıyla tanınır (element 104, element 105 gibi) Element 108'in yeri açılmış, ama bu element henüz elde edilememiştir

Bugün bilinen yalnızca 109 element vardır; buna karşılık bileşik halinde bulunan madde sayısı çok daha fazladır Bu nedenle, elementler arasındaki bağıntıları gösteren bir cetvelin olması bilim adamlarına büyük yarar sağlar Örneğin, asal gazların hepsi de zor yoğunlaşır IA grubundaki alkali metaller, yumuşak, erime noktalan düşük, metal yapılı katılardır