Platon'un Ütopyası : Devlet

Bugüne kadar farklı uygarlıkların farklı coğrafyalardaki düşünsel gelişimlerini gösteren kitapları inceledik ilk toplum tasarılarını gördük Ancak bu ilk aşamalarda elbette dinden ayrılmış laik bir ütopik kurgu yoktu Bizlerin bugün kullandığımız biçimiyle ilk toplum tasarısını Platon yapmıştı İÖ428-348 yılları arasında yaşamış Atina'lı soylu bir ailenin çocuğuydu o Atinanın altın döneminin sonunda Perikles'in öldüğü yıl doğdu Küçük yaşta Sokrates ile tanıştı Oligarşi-demokrasi tartışmaları içindeki Atina'da siyasete eğilim duydu Sokrates'in öldürülmesi ile birlikte demokrasi taraftarlığından vazgeçti Euklides'in yanına Megara'ya ve oradan önce Mısır ve sonra da İtalya'ya gitti Atina'ya dönünce İÖ 387'de Akademia'yı kurdu ve bu akademi yüzyıllar boyu Avrupa düşünce tarihini etkilediTekrar İtalya'ya dönerek genç Tiran'ın eğitimini üstlendi ancak iki kez giriştiği bu çabadan canını zor kurtardı ve utopik cumhuriyetinin uygulamasını gerçekleştiremedi (İtalya'da tiranın politikasını eleştirince köle olarak satılıdı ama bir dostu tarafından alınıp azat edildi) Platon'un bilgi idealar cesaret ölçülülük yasalara saygı dil sevgi ve çeşitli filozoflar üzerine çok sayıda eseri vardır Bitiremediği son eseri 'Yasalar' yine Devlet'e ilişkin çalışmasının bir parçasıydı ve devletin iç düzenlemeleri tasarlıyordu

Askeri bir devlet modeli

Platon'un değişime kapalı Cumhuriyet tasarımı ve yaşam tarzı Sparta kent devletinden bağımsız düşünülemez Yalnız Platona değil Plutarkos'un yazdığı Sparta efsanesinden çıkan düşünceler Rousseau'nun Nietzsche'nin ve nasyonel sosyalizmin öğretilerini biçimlemekte büyük rol oynamıştır İki kral tarafından yönetilen ve toprakların soylu sınıfa ait olduğu oligarşik bir devletti Sparta Toprağı -Grek olmalarına rağmen kölelleştirilen- helioslar işlerlerdi Onların isyanlarını engellemek için bir gizli polis düzeni vardı ki bu düzen Platon Cumhuriyetine korucular olarak eklenmiştir Tek amaç kendini bütünüyle devlete adamış iyi askerler olmaktı Devletin kuramı hiçbir kentlinin yolsul durumuna düşmemesi ve hiçbirinin zengin olmamasıydı Kimsenin altın ve gümüş elde etmesine izin verilmezdi Kadınlarsa -Yunanistan'ın diğer bölgelerinden farklı olarak- yalıtılmış değillerdi erkeklere uygulanan eğitim onlara da uygulanırdı ve birlikte jimnastik yapılırdı Evlenme ve askere alınma için yaş belirlemeleri yapılmıştı Çocuk doğumu yasayla desteklenmişti Üç çocuk babası askerlik görevinin dört çocuk babasıysa tüm devlet görevlerinin dışındaydı Krallarının davranışlarını denetlemek ve yüksek yargı için kura yöntemi ile seçilen ephoroslar eşitler arasındaki demokrasiyi sağlıyordu Sparta'ya karşı öbür Grek kentlerince duyulan hayranlığın bir nedeni onun durağan oluşudur Yalnızca devlet modeli olarak değil yaşamın sürüş biçimi yerleşim giyim kuşam anlamında da otantik kalmıştı Sparta

Gerek felsefe gerekse de siyasette kendinden sonrakileri derinden etkilemiş bir düşünür olan Platon Devlet yapıtıyla hem bir devlet teorisi tartışmasını hem de detaylı bir toplum tasarımıyla utopyalar dunyasını başlattı dersek pek de abartmış sayılmayız Platon liberal olmayan düşünceleri enikonu allayıp pullamıştır Böylece daha sonraki yüzyıllarda insanlar önerilerin altında ne yattığını bilmeden onun utopik Cumhuriyetine hayranlık beslemişlerdir; daima övgüyle söz edilse de anlaşıldığından söz edilemez

Devlet

Platon sürekli olarak halka kendisinin erdemli sandığı görüşleri savunmuştur ve düşünsel açıdan hiç de namuslu değildir Çünkü öğretileri toplumsal sonuçlarına göre yargılamaktan çekinmez tartışmayı erdemli saydığı bir sonuca doğru yöneltmekle felsefeye o zamandan beri süregelen bu kötülüğü getirmiştir Dinsel eğilim ölümsüzlüğe olan inanç öğütçü din adamı tutumu mağara istiaresi matematiğe saygı akıl ve mistisizmin kaynaşması gibi felsefesinin belli başlı motiflerini Pytagoras'ın Orpheusçu öğretisinden almıştır Parmenides aracılığıyla gerçeğin ilksiz-sonsuz ve zamansız olduğu bütün değişmelerin mantıksal bakımdan aldatıcı sayılması gerektiği inancını Herakleitos'tan da bunun tersi olan öğretiyi yani dünyada değişmez hiçbirşey olmadığı öğretisini eklemlemiştir felsefesine Birbiri ile çelişik bu iki düşüncenin birleşimi onu bilginin duyular aracılığıyla türetilemeyerek ancak akılla elde edilebileceği sonucuna götürdü Buradan çıkardığı siyasi sonuçlar da "Devlet"inin temelini teşkil etti elbette Onları da maddeler halinde sıralarsak;

a- İyilik ve gerçeklik ilksiz ve sonsuz olduğundan en iyi devlet göklerdeki modeli yakından kopye eden en az değişme ve enbüyük statik yekinliğe sahip yöneticileri ilksiz ve sonsuz iyiyi en iyi anlamış devlettir

b- Bir kişi iyi devlet adamı olacaksa iyi'yi bilmelidir Bu entellektüel ve ahlaksal disiplinlerin birleşmesiyle başarılır

c- İyi bir yönetici yetiştirmek için esaslı bir eğitim şarttır Gerçek bilgeliğe matematik öğrenmeden varılamaz

d- Bilgelik için boş zaman gerekir Boş zaman yaşantılarını kazanmak için çalışmak zorunda olanlar arasında değil ayrı geçim araçlarına sahip ya da geçimlerini devletten sağlamış olanlar arasında bulunur

Sonuç Olarak

Askeri örgütlenmeye ve filozofların yani en bilgili insanların yönetimine dayalı olarak düşünülen "Devlet" bireylerinin ne iş yapacaklarına dek kurgulanmıştı Platon'un bilgi ve erdem ilişkisine atfettiği önem nedeni ile eğitime önem verilmişti Ancak şu soruları sorduğunuzda Platon'un utopyasındaki mükemmellik hemen zedelenir;

a-Kime göre iyi bilginin iyi ve kötü olanını kim belirler?

b-Bilmek iyinin garantisi midir?

c-İnsanların hangi işleri yapacakları belirlenirken onların özgür iradeleri dikkate alınmazsa bu insanların mutlu olması mümkün müdür ?

Ancak bütün bu sorular bundan sonraki diğer toplum tasarıları için de geçerlidir Birilerinin başka birilerinin yaşamını bu denli belirlediği ve onları sınıflandırdığı bir toplum tasarımı bugün bizim demokrasi ve özgürlük anlayışımıza kuşkusuz denk düşmüyor Birey ve toplumu birbiri için var olan iki kategori olarak değil bireyi toplum için feda edilebilir bir kavram olarak gördüğünüzde zorunlu olarak baskıcı totaliter bir yönetim öngörmüş oluyorsunuz Ortaçağın başlangıcına İtalyan Rönesans'ına ve sonrasında Nazizme kadar politika ve düşünsel alanda etkili olan Platon ütopyası yani "Devlet"i bu nedenlerle bizleri gelecek tasarımı yaparken zenginleştirmiyor ancak bunu söylerken bir suçlu da yaratmamalı Platon insanlık düşünce tarihinde yaklaşık 2400 yıl önce kendi yaşadığı çağdaki sorunlardan belirsizliklerden kalkarak mükemmeli yaratmak için ilk bütüncül devlet tasarımını yaptı Sorun kendisinden sonra gelenlerin neden bu antik çağa özgün koşullarla yaratılmış düşünce tarzını sevdikleri ve tekrarladıklarıdır

ÖMER TÜRKEŞ
Kitap Gazetesi