Türkiye Cumhuriyeti'nin Dış Siyaseti (1923-1938)

Türkiye Cumhuriyeti`nin Dış Siyaseti (1923-1938)
1- Nüfus Mübadelesi (Değiş-Tokuş)
Lozan Barış Antlaşması'na göre İstanbul Rumları ile Batı Trakya'da bulunan Türkler dışında, Türkiye'de yaşayan Rumlarla, Yunanistan'daki Türkler karşılıklı olarak değiştirileceklerdi Ancak Yunan Hükümeti İstanbul'da daha çok Rum bırakmak istiyordu Bunun için de, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzasından önce, İstanbul'da yerleşmiş bulunan Rumların söz konusu değişiklik dışında tutulmasını istiyordu Türk hükümeti ise İstanbul'a yerleşmenin Türk kanunlarına göre olacağını ileri sürerek bu isteğe karşı çıktı Anlaşmazlık, Milletlerarası Adalet Divanı'na götürüldü Ama Divan, anlaşmazlığı çözümleyemedi Türk-Yunan ilişkileri gerginleşti

Ancak anlaşmazlık büyüyüp silahlı bir çatışmaya varmadan taraflar arasında uyuşma yolu bulundu (1926) Bununla birlikte değiş-tokuş, sonucu ancak dört yıl sonra çözümlendi (10 Haziran 1930) Daha sonra Venizelos'un (Yunan Başbakanı) Türkiye'yi resmen ziyaret etmesi Türk-Yunan ilişkilerinin gelişmesinin başlangıcı oldu Bu ortam 1954 yılına kadar devam etti 1954 yılında baş gösteren Kıbns sorunu, aşın uçları temsil eden Rumları eski ideallerine döndürdü Bu yüzden, Türk-Yunan ilişkileri yeni bir bunalımlı döneme girdi

2- Yabancı Okullar Sorunu
Lozan Antlaşması ile Türkiye'nin siyasal hayatında, pürüzsüz bir dönem başladığı söylenemez Bu antlaşmanın imzasından sonra da Türkiye Cumhuriyeti hükümeti büyük sorunlarla karşı karşıya geldi Bunlardan biri de Yabancı Okullar sorunudur

Lozan'da Türkiye'deki yabancı okulların konumu şu şekilde belirlenmişti: Yabancı Okullar, Türk kanunlarına ve diğer okulların bağlı oldukları tüzuk, yönetmelik hükümlerine uyacaklardı Türk hükümeti bu okulların öğrenimini düzenleyecekti Türk Dili'nin, Türk Tarih ve Coğrafya derslerinin Türk öğretmenler tarafından okutulması ve bu okulların Türk müfettişIeri tarafından denetlenmeleri esası bir yönetmelikle tesbit edildi Bazı okullar bu kurallara uymak istemediler Uyruğunda oldukları devletlerin Türkiye'deki elçileri aracılığı ile bizimle görüşmelere kalkıştılar Hükümet bunu iç sorunu sayarak görüşme konusu yapmayı kesinlikle reddetti Bu esaslara uymak istemeyen bazı yabancı okullar kapatıldı Geri kalanlar ise, hükümetin isteğini kabul ettiler ve sorun çözümlendi

3- Irak Sınırı ve Musul Sorunu
Musul ve Kerkük, İngiltere tarafindan Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra işgal edilmişti Lozan Konferansı'nda Türkiye, Musul'un Misak-ı Milli sınırlan içerisinde olduğunu ve geri verilmesini istedi İngiltere ise buranın Irak'a ait olduğunu savundu Çünkü, o sıralarda Irak, İngiltere'nin sömürgesi durumundaydı Musul ve çevresi zengin petrol yataklanna sahipti Lozan Konferansı'nda Musul sorunu çözümlenemediği için Türkiye ile Irak arasındaki sınır tesbiti sonraya bırakıldı

Türkiye ile İngiltere arasındaki görüşmeler 1924 yılında İstanbul'da başladı Görüşmelerden bir sonuç alınamayınca, İngiltere konuyu Milletler Cemiyeti'ne götürdü Diğer yandan da bazı sınır olayları çıkardı Hatta, Şeyh Sait ayaklanmasında etkili oldu İngiltere'nin amacı henüz kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti'ni içten zayıflatmak ve askeri gücünü azaltmaktı
Milletler Cemiyeti'ndeki görüşmeler oldukça uzun sürdü Bazı konularda Lahey Adalet Divanı'ndan görüş istendi Alınan kararlar tarafları memnun etmeyince, yeniden Türkiye ile İngiltere arasında ikili görüşmelere başlandı
Sonunda Ankara'da imzalanan bir antlaşma ile Türkiye-Irak sınırı çizildi (5 Haziran 1926) Buna göre; Musul, Irak sınırları içinde kaldı Buna karşılık, Türkiye'nin 25 yıl süre ile, Irak'ın petrol gelirinden % 1O pay alması kabul edildi

4- Milletler Cemiyeti ve Milletler Cemiyetine Girişimiz

5- Balkan Antantı ve Sadabat Paktı
Türkiye "Yurtta sulh cihanda sulh!" politikasının bir gereği olarak, bölgesel ve uluslararası alandaki banşçı faaliyetlere aktif olarak katıldı Milletler Cemiyeti'ne üye olması, Balkan Antantı ile sadabat Paktı'nı imzalaması bunun örnekleridir

A) Balkan Antantı
lDünya Savaşı'ndan sonra sınırlann yeniden, çizildiği bölgelerden biri de, Balkanlardı Sınır değişiklikleri bazı devletleri memnun etmediği için burada tam anlamıyla bir barış kurulamadı Aynca, 1933'ten sona Avrupa'da banşı tehdit eden olaylar başgösterdi Almanya ve İtalya'nın silahlanmaya başlaması, Balkan devletlerini kuşkulandırdı Bu sebeple, Türkiye ile Yunanistan arasında başlayan yakınlaşmaya, Yugoslavya ve Romanya da katıldı Bunun sonucunda bir işbirliği ve dayanışma antlaşması olan Balkan Antantı imzalandı (9 Şubat 1934)

Antlaşmayı imzalayan Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya ortak sınırlan karşılıklı olarak güvenceye aldılar Aynca, birbirlerine danışmadan herhangi bir Balkan devletiyle antlaşma yapmamayı kabul ettiler Türkiye bu antlaşma ile banşçı faaliyetlerde önemli bir role sahip olduğunu ortaya koydu Aynı zamanda, batı sınırının da güvenliğini sağladıforumsinsinet

B) Sâdâbat Paktı
Türkiye, batıda olduğu gibi Orta Doğu'da da banş ortamının geliştirilmesinde öncülük yaptı İtalya'nın Balkanlar ve Doğu Akdeniz'deki yayılma emelleri şüphe yaratıyordu Bu devletin, 1935 yılında Habeşistan'a saldırması, Doğu Akdeniz ve Orta Doğu'da güvenliği tehlikeye duşürdü Bunun üzerine Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında görüşmeler yapıldı: Bu görüşmeler, Tahran'da imzalanan bir antlaşmayla sona erdi (8 Temmuz 1937) SâdÂbat Paktı adını alan bu antlaşma ile devletler birbirinin iç işlerine kanşmamayı, ortak sınırlara saygı göstermeyi kabul ettiler
sadabat Paktı ile Türkiye, doğu ve güney sınırlarının güvenliğini de sağlamış oluyordu

6- Boğazlar Sorunu ve Montreax (Montrö) Sözleşmesi
Bildiğiniz gibi Lozan Antlaşmasında, Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlayan bazı hükümler vardı Bu hükümlere göre; Boğazlar'ın yönetimi Türkiye'nin başkanlığında milletlerarası bir komisyona bırakılmıştı Ayrıca, Türkiye, Boğazlar'da asker de bulunduramıyordu
Avrupa devletleri arasında yapılmakta olan silahsızlanma konferansından olumlu sonuç alınamaması ve 1933 yılından sonra devletlerin büyük çapta silahlanmaya başlaması karşısında, Türkiye, Boğazlar'ın güvenliğini sağlamak için harekete geçti Lozan Antlaşmasını imzalayan devletlere birer nota göndererek, şartlann değiştiğini ve Boğazlar'ın yönetiminin yeniden düzenlenmesini istedi İsviçre'nin Montrö şehrinde başlayan görüşmeler, bir antlaşma ile sonuçlandı (20 Temmuz 1936)

Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile;
"'Boğazlar komisyonu kaldırıldı ve bu komisyonun bütün görevleri Türk Devleti'ne verildi

"'Türkiye'nin Boğazlar'da istediği kadar asker bulundurması kabuI edildi
"'Boğazlar'dan ticaret gemilerinin her zaman, ancak Türk denetimi altında geçebilecekleri kabul edilirken, savaş gemilerinin geçişlerine sınırlamalar getirildi
Bu antlaşma Boğazlar üzerinde Türk egemenliğinin tekrar kurulmasını sağladı

7- Hatay Sorunu
1921 'de Türkiye ile Fransa arasında imzalanan Ankara Antlaşmasıyla Hatay'da özel bir yönetim kurulması kabul edilmişti Türkiye Hatay'ın milli sınırlar içerisine alınması için bir süre beklemek zorunda kaldı Atatürk, "Kırk asırlık Türk yurdu yabancı elinde esir kalmaz" diyerek Türkiye'nin bu konudaki duyarlı ve kararİı tutumunu belirtti Fransa 1936'da Suriye'de manda yönetimine son vermeyi kararlaştırınca Hatay konusu önem kazandı Türkiye bu konunun Milletler Cemiyeti'nde ele alınmasını istedi Bu istek kabul edildi ve Milletler Cemiyeti aracılığı ile Türkiye ve Fransa arasında görüşmeler başladı O sıralarda Avrupa devletleri arasındaki dengeyi iyi değerlendiren Atatürk Türkiye'nin isteklerini Fransa'ya kabul ettirmeyi başardı İki ülke arasında yapılan bir antlaşma gereğince Hatay için önce bir anayasa hazırlandı Sonra da seçim yapılarak bağımsız Hatay Devleti kuruldu (2 Eylül 1938) Bir süre sonra, Türkiye ile Fransa arasında yeni bir antlaşma yapıldı ve Hatay'ın Türkiye'ye katılması kabul edildi Bunun üzerine Hatay' Meclisi 29 Haziran 1939'da Türkiye ile birleşme kararı aldı Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bunu kabul etmesinden sonra Hatay ili kuruldu Barış yoluyla kazanılan bu siyasi başarıda Atatürk'ün rolü çok büyüktür