Kürt Dilleri

Dil
Dilin adı=Kürtçe
Kendili dilindeki adı=Kurdî
ülkeler= Türkiye, Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey yarımkürede, Avrupa ve Asya kıtalarının kesişme noktasında bulunan bir ülke Ülke topraklarının büyük bir bölümü Anadolu yarımadasında, kalanı ise Balkan Yarımadası'nın uzantısı olan Trakya'da bulunur Ülkenin üç yanı Akdeniz, Karadeniz ve bu iki denizi birbirine bağlayan Boğazlar ile Marmara Denizi ve Ege Denizi ile çevrilidir Komşuları Yunanistan, Bulgaristan, Gürcistan, Ermenistan, İran, Irak ve Suriye'dir

İran, İran İslam Cumhuriyeti Asyanın batısında yer alan bir devlet Kuzeyinde Ermenistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Hazar Denizi, doğusunda Afganistan ve Pakistan, batısında Türkiye ve Irak, güneyinde Basra ve Umman körfezleri bulunur

Irak, Irak Orta Doğu ülkelerinden biri Kuzeyinde Türkiye, batısında Suriye ve Ürdün, doğusunda İran, güneyinde Kuveyt, Suudi Arabistan ve Basra Körfezi yer alır Başkenti Bağdat olan ülkenin nüfusu 26 milyondur (46 sırada) Osmanlı İmparatorluğunun çöküşünün ardından Ortadoğuda kurulmuş olan devletlerden birisidir Tarih içinde hiçbir zaman yaşamış olan bir Irak devleti ve Irak halkı olmamıştır Irak adı da Osmanlı İmparatorluğu döneminde merkeze olan uzaklığından dolayı "Irak " kelimesiyle

Suriye, Suriye Arap Cumhuriyeti ortadoğu ülkelerinden Başkenti Şam'dır Yüzölçümü 185180 km2, nüfusu 17,585,540, dili Arapça, dini İslam olan ülke Güneybatı Asyada, Ortadoğunun kalbi durumunda bir mevkiye sahiptir 32° 19 - 37° 20 kuzey enlemleriyle 35° 37 - 42° 22 doğu boylamları arasındadır Kuzey ve kuzeybatıdan Türkiye, doğudan Irak, güneyden Ürdün, batıdan İsrail, Lübnan ve Akdeniz ile çevrilidir

Ermenistan
kişi sayısı=14-40 milyon
sıra=33
dil ailesi= Hint-Avrupa dil ailesi
: Hint-İran dilleri
:: İran dilleri
:::İran Kuzey-Batı
:::: Kürtçe
Alfabeler= Latin, Arapça, Farsça Kiril
resmi= Irak
iso1=Kuiso2=Kur
kurum=Dil Enstitüleri
sil=[http://wwwethnologuecom/show_iso639asp?code=ku ISO 639 Code: ku]
wikidili=ku


Kürtçe Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna ait bir dildirGenellikle Kürtler konuşur Dünyada tahminen 14-40 milyon insan tarafından konuşulurKürtçenin bugünkü haline bakıldığında, binlerce yıllık bir geçmişinin olduğu görülürBu geçmişe rağmen Kürtçenin resmi dil olması gayet geç olmuşturKürtçe, ilk defa 1919 yılında Irak`ta, Şeyh Mahmud Berzencî tarafından resmi dil olarak ilan edilmiştirBu duruma rağmen kendini koruyarak bugüne kadar gelmiştirMensubu olduğu dil ailesi içerisinde, fonetiğini en iyi koruyan dillerden biridirKürtçenin bugüne gelmesinde bazı özellikler etkilidirBu özelliklerden biri de, kurulan hemen her cümlede gerçek özne nin yer almasıdırHint-Avrupa dillerinden bazıları ile ortaklıklar gösterirŞiirsellik yönünden Farsça ile, varlıkların kime ait olduğunu belirtmede İspanyolca ile benzerlik gösterir

===Coğrafi dağılımı===250pxKürtçe konuşulan yerler

Kürtçe, bugün Türkiye, İran, Irak, Suriye, Ermenistan diye bilinen değişik devletlerin sınırları içinde ve tarih boyunca Kürdistan olarak adlandırılmış coğrafyada konuşulmaktadır Bunun yanında Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde ve Avrupa`nın birçok ülkeside konuşulmaktadır Kürtçe, dünyada tahminen 14-25 milyon insan tarafından konuşulmaktadır Ancak bu kişilerin birbirleriyle anlaşmasında güçlükler bulunmaktadır

Kürtçe Lehçeler==
Kürtlerin konuştukları lehçeler söyle sıralanabilir:
Kurmancî Soranî Goranî ve Zazakî Soranî lehçesi, daha çok Irak`ta konuşulurGoranî lehçesi, İran`da Ehl-i Beyt taraftarları arasında yaygındırZazakî lehçesi, Türkiye`nin genelde dağlık kesimlerinde konuşulurKurmancî lehçesi ise dünyanın birçok ülkesinde konuşulur ve eğitimde esas alınabilecek bir lehçedir

===Kurmancî, Soranî, Zazakî, Farsça, Almanca, İngilizce ve Türkçe Arasında Bir Karşılaştırma===
{ class=wikitable style=margin:1em 0 1em 1em; font-size:95%; text-align: left;
-
! Kurmancî!! Soranî!! Zazakî !! Farsça !! Almanca!! İngilizce Türkçe
-Gir/Mezin Gewre/Mezin Gird / pil Bozorg Groí? GreatBüyük
-Erd Herd Hard Zamin Erde Earth yer
-Hêk Hêlke Hak Tokhm Ei Egg Yumurta
-Bilind Bilind/Berz Berz Beland Hoch High Yüksek
-Masî Masî Mase Mahi Fisch Fish Balık
-Roj/Hetav Roj/Hetav/Hor Tıj Hurşid Sonne Sun Güneş
-Av Aw Awe Ab Wasser Water Su
-Bîhar Behar Wisar Bahar Frühling Spring Bahar
-Tarî Tarîk Tarî Tarik Dunkel Dark Karanlik
-Dev Dem Fek Dahan Mund Mouth Ağız
-Şev Şew Şewe Şeb Nacht Night Gece
-Ziman Ziman/Ziwan Ziwan;Zon Zaban Sprache Language Dil
}


==Kürtçe Alfabeler==

Mevcut yazılı kanıtlar, Kürtlerin geçmiş tarihlerinde birçok alfabe kullandıklarına
tanıklık etmektedir Buna rağmen Kürtlerin ilkin hangi alfabeyi kullandıkları henüz
kanıtlanabilmiş değildir Bunlar:

1) Masi Sorati alfabesi: Arap tarihçi İbn Vehşiye, 855 yıllarında bitirdiği kitabında
Kürtlerin Maso Sorati alfabesini kullandıklarını ve bu alfabeyle yazılmış üç kitabı gördüğünü söyler Bu alfabenin 36 harften oluştuğunu ve Kürtlerce bu alfabeye altı harf daha eklendiğini söyler

2) Yezidi Kürtlerinin kullandıkları alfabe: Bu alfabe yüzyıllarca Kürtler tarafından
kullanılmıştır 31 harften oluşan ve sağdan sola doğru yazılan bu alfabeye "Gizemli alfabe" ya da "Hurujul sır" da denmiştir Yezidilerin kutsal dini kitabı Mushaf-ur Reş ve Kitab el Celve bu alfabeyle yazılmıştır

3) Arap harflerinden oluşan Kürtçe alfabesi

4) Latin-Kürtçe Alfabesi

Latin harflerini temel alan Kürtçe alfabe 31 harften oluşur
A B C Ç D E í? F G H I í? J K L M N O P Q R S Ş T U í? V W X Y Z a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z

Bu alfabece karşılanan 31 sesten 8`i ünlü, 23`ü de ünsüzdür Ünlüler ``a, e, ê, i, î, o, u, ûdir

Dilbilim Kuralları (Gramer)

Hint-Avrupa Dil Ailesinin İrani grubunda Kürtçe,Farsça ve Paştu gibi diller bulunurBu diller genel olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardırÖrneğin Kürtçede bulununan erillik-dişillik Farsçada yokturÖrnek olarak bav (baba) ve met (hala) kelimelerini ele alalımBu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelirDişillik eki adır,erillik eki de êdir

Bavê min(benim babam)

min(benim halam)

Akraba isimlerinin dışında,varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyarVarlık ve kavramlar,Kürtlerin yaşayışına,edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenirBuna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar,birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur,bazıları da dişil yani kadın olur2 örnek verelimPoz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak,burun Kürtçe`de erildir yani erkektir,buna bağlı olarak gelen ek ê olurEv kelimesi de dişildir yani kadındır,buna bağlı olarak gelen ek a olur

Pozê min (benim burnum)

Mala min (benim evim)

Bir kişi Farsça veya Türkçede "arkadaşım" dediği zaman; dişil veya eril olduğu belli değildir; fakat bu özellik Kürtçede mevcutturArkadaş kelimesi hevaldır

Hevalê min (benim erkek arkadaşım)

Hevala min (benim bayan arkadaşım)


-------Kürtçedeki bir diğer özellik, 12 tane kişi zamirinin olmasıdırBu özellik Farsçada da Türkçede de yoktur

1Grup Zamirler: Ben (Ez) - Sen (Tu) - O (Ew) - Biz (Em) - Siz (Hûn) - Onlar (Ew)


2Grup Zamirler: Ben,beni,bana (Min) - Sen,seni,sana (Te) - O,onu,ona (Wê /dişil , Wî /eril) - Biz,bizi,bize (Me) - Siz,sizi,size (We) - Onlar,onları,onlara (Wan)


1Grup zamirler, daha çok zaman çekimlerinde yer alırlar

Örnek:

Ez diçim (ben gidiyorum)

2Grup zamirler ise varlık ve kavramların kime ait olduğunu bildirmede ve bazı geçişli zamanlarda, fiilin çekilmesine yardımcı olurlar

--- Hevalê te (senin erkek arkadaşın)

--- Min vekir (ben açtım) / Vekirin yani açmak fiili geçişlidirBir diğer tanımıyla, nesne alabilir

Söz varlığı Kürtçede hayvanın yaşına göre farklı adlar verilebilir:

Erkek kuzuların isimleri Kürtçe`de 4 yaşına kadar 4 kez değişiyor Bu özellik Türkçede de vardır: Birinci yıl berx, ikinci yıl kavir, üçüncü yıl hogeç, dördüncü yıl maz olur Koç ismi Maz ve Mazman şeklinde değişir Türkçede : 1yıl kuzu, 2 yıl toklu, 3yıl şişek, 4yıl öveç ve sonrasında koçtur Araplarda deve yavrusunun 7 değişik isimle adlandırılması ve Eskimolarda yirminin üzerinde kar yağışı şekli isimlendirilmesi gibi Hatta Kürtçede süpürgenin yirminin üzerinde adı vardır Bazi örnekler; gêzik, gêzî, havlêk, kinoşe, melkes, sivnik, sizik
Bazı dillerde sürü ``(çoğul anlamda)`` herhangi bir ismin önünde kullanılabilirken Kürtçe her cümleye değişik kelimeler kullanılıyor

"Bir sürü kuş uçtu, bir sürü koyun otluyor, bir sürü kurt gördüm, bir sürü at geçti, bir sürü adam geçti" Kürtçe`de bunların hepsi farklı ifade edilir: "Refê teyran, keriye pez, garrana dewar, exiriyê hespan, peranî yan jî zurbê guran, qeflê meriyan

`Min kerî merî dît` ya da `Min naxire merî dît" denilmez
Kürtçe`de bir şeye küçüklük anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna -ik eki getirilir

Örnekler: Şiv "Sopa", Şivik "Küçük sopa" demek Law "Oğul", Lawik "Küçük oğlan" demek Bu kelime Türkçeye ******* unsuru olarak geçmiştir
Kürtçede bir şeye "dahalık" anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna -tir eki getirilir Örnek: Mezin "Büyük", Mezintir "Daha büyük" demek

==Edebiyat==

Kürt edebiyatı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir Hemadani Baba Tahir ( 935- 1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin yıl önce İran`da Arap alfabesiyle yazmıştır

Kürtçe`nin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi Kurmanci`dir Kurmanci lehçesinin 15 yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler Elîyê Herîrî ( 1425- 1495), Feqîyê Teyran ( 1590- 1660), Melayê Cizîrî ( 1570- 1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)`tir Ehmedê Xanî`nin Mem û Zîn adlı ünlü eseri birçok kez yayınlandı Türkçe`ye ilk kez 1930`da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir

Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile Diyarbakırlı kadın şair Sırrı Hanım ( 1814- 1877) eklenebilir Kimi yazarlar Osmanlı edebiyatının ünlü isimlerinden Nef`i ( 1572- 1655) ve Nabi ( 1642- 1712)`nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir

Prof Qenatê Kurdo`nun belirttiğine göre 1911`de Viyana`da yayınlanan Yezidilerin kutsal kitabı Kitab el Celve, Kürtçenin Güney lehçesiyledir Ona göre bu kitap 11-12 yüzyıllarda, O L Vilçevski`ye göre ise 17 yüzyılda yazılmıştır

====İlk Kürtçe Gazete====
22 Nisan 1898â??de Mısır`ın başkenti Kahire`de sürgünde yayımlanan "Kurdistan" araştırmacılar tarafından ilk Kürtçe gazete olarak kabul edilir Gazete, 1898- 1902 yılları arasında Mikdad Midhat ve Abdurrahman Bedirhan kardeşler tarafından toplam 31 sayı olarak çıktı Yayın 32 basım sonra 1902`de son buldu Kurdistan gazetesinin hala 10, 12 ve 19 sayıları bulunamamıştır Bütün sayıların İstanbul`daki Osmanlı ve Yıldız Sarayı arşivinde bulunma ihtimali çok yüksektirfact

===Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları===

Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedirKürtçe ve Farsça`nın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir
{ border=1 cellspacing=0 padding=5
! Türkçe Kurmanci Zazaca Pehlevice Farsça Sanskritçe Yunanca İtalyanca İspanyolca Almanca Fransızca İngilizce
--bir ``(1)`` yek yew / jew êw yak eka ena uno uno eins un one
--
iki ``(2)`` du du dı du du dva tio due dos zwei deux two
--üç ``(3)`` sê hirê si seh tri tria tre tres drei trois three
--dört ``(4)`` çar çhar çahar çahar catur tesera quattro cuatro vier quatre four
--beş ``(5)`` pênç ponç penc panj panca pende cinque cinco fünf cinq five
--altı ``(6)`` şeş şeş şeş şaş sas eksi sei seis sechs six six
--yedi ``(7)`` heft hewt haft haft sapta epta sette siete sieben sept seven
--sekiz ``(8)`` heşt heşt haşht haşt asta oxto otto ocho acht huit eight
--dokuz ``(9)`` neh naw nuh noh neva ennia nove nuevo neun neuf nine
--on ``(10)`` deh des dah dah daça dheka dieci diez zehn dix ten
--
}

==Kürtçe ve Farsça==
düzenle-tarihŞubat 2007
Üslup
Kürt dili Farsça ile aynı dil grubuna girer Fakat Farsça`dan tamamen farklı bir dildir Bu iki dil arasındaki temel ayrılıklar şöyle sıralanabilir En belirgin ayrılık Kürtçe`de olup da Farsça`da olmayan "cinsiyet" liktir ki bu da Arapça`da bulunur
Kürdolog Minorsky, İslam ansiklopedisinde Kürtçe ve Farsçanın birbirlerinden ayrı ve bağımsız diller olduğunu söyleyerek bu ayrılıkları beş başlık altında toplar:

1) Fonetik bakımdan: Kürt dilinin fonetiği Farsçanınkinden ayrıdır

2) Ses değişmeleri: Farsça ve Kürtçede bulunan ortak kelimeler ses bakımından büyük
bir değişime uğramışlardır

3) Şekil ayrılıkları: Zamirlerden tutalım fiil çekim ve bükümlerine, aitlik takılarından
isim tamlamalarına kadar birçok ayrılık mevcuttur

4) Sözdizimi farkları

5) Kelime ayrılıkları

Kürtçenin Farsçadan farklı bir fonetiği, morfolojisi, sentaksı, kelime hazinesi ve kelime vurgusu vardır Kürtçe anlaşılacağı gibi özgün bir dildir

Dilbilimcilerin görüşlerine göre Kürtçe, Farsçadan bağımsız ve daha eski bir dildir Sidney Smith: "Kürt Dili`nin kökenine ilişkin görüşler, toptan değişime uğradı Güvenilir araştırmacıların görüşlerine göre; günümüz Kürtçesi, Çağdaş Farsça`nın bozulmuş, derlenmiş bir türevi değildir Tersine tümüyle bağımsız ve eski farsçadan çok daha eski bir dildir"

Ünlü Osmanlı Seyyahı Evliya Çelebi, Seyahatname`sinde, Kürtçeden ve Kürtçenin lehçelerinden söz eder Kürtçenin zengin ve kadim bir dil olduğunu; Farsça, İbranice ve Dericeden ayrı olduğunu vurgular



Linkler
[http://wwwxelkedondurmacom/dirok/dirok_k_html/kurdolojihtml Kürdoloji çalışmaları ve Alfabeler] PDF Dosyası [http://wwwenstituyakurdiorg/eKitap/kurdceyitaniyalimpdf Kürtçeyi Tanıyalım][http://wwwkurdishacademyorg/english/indexehtml Kürt Dil Akademisi][http://enwikinewsorg/wiki/Kurdish_Linux_launched_in_Turkey Kürtçe İşletim Sistemi]

Kürtçe Dersler ve Sözlükler Kürtçe Dersler (Dersen Kurdi) [http://wwwyeniozgurpolitikaorg/?bolum=haber&hid=8824] PDF Dosyası [http://wwwrojanuorg/dersen_zman/Dersen%20zmanpdf Kürtçe öğren, Kurtce ogren] [http://wwwferhengorg/ Kürtçe Sözlük] PDF Dosyası [http://wwwzazakide/turkce/ZazacaDilKursu-Ipdf Zazaki öğrenimi] PDF Dosyası [http://wwwnefelcom/epirtuk/pdf/celadet_ali_bedir_xan_elfabeugramer_02pdf?NR:122 Kurmanci Kürtçe grameri] PDF Dosyası [http://rapidsharede/files/5454861/Kurdce_ogrenelim-_amedsehri-compdfhtml Kurmanci dersleri] [http://kurtceogrenelimcjbnet/ Kürtçe Öğrenelim] PDF Dosyası [http://wwwinstitutkurdeorg/bibliotheque/en_ligne/kurtce_grameripdf Kürtçe Grameri] (1971 yılında Emir Celadet Bedir Han ve Roger Lescot tarafından hazırlanan gramerin tüm sayfaları bulunuyor)

dil-taslak

Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Kürt dilleri maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir