Kütüphanecilik

Kütüphanecilik Kütüphane idaresi, kütüphaneye yayın temini, bu yayınların kataloglanıp sınıflandırılması, muhafazası ve araştırmacıların faydalanması için ilgili kural ve uygulamaları tesbit eden ve kütüphanelerle ilgili problemleri çözmekle uğraşan bir uzmanlık ve bilim dalı


Kütüphaneler eski çağlardan beri bulunmasına rağmen kütüphanecilik adıyla bir ilim ve uzmanlık dalı mevcut değildi İslam ülkelerinde kütüphaneler hazin veya hafız-ı kütüp denilen yüksek ilmi kariyere sahib olan uzman kütüphaneciler tarafından idare edilirdi Umumi kütüphanelerde vazife yapan hafız-ı kütüpler belli kaidelere göre seçilirdi Hafız-ı kütüp yeni çıkan kitapları kütüphaneye alır, katalogların titizlikle yapılmasına, güzel tanzim ve tertib edilmesine rehberlik eder, mümkün olduğu kadar bütün okuyuculara her türlü kolaylığı sağlardı Kitapları yıpranmaktan korumak, tamire ihtiyacı olanları tamir ettirmek, ciltletmek, ehli olmayan kimselere karşı kitabı esirgemek onun vazifelerindendi Kütüphanelerin idari amiri olan hafız-ı kütüpler bütün kitapların konularıyla ilgili bilgilere sahip kimselerdi Kütüphanelerde diğer dillerde yazılan eserleri kendi dillerine çevirmekle vazifeli çeşitli dilleri bilen mütercimler bulunurdu Peygamber efendimizin; "İlim, Çinde de olsa alınız" hadis-i şerifine uyan Müslüman mütercimler her yüzyılda Müslüman olmayan diğer milletlerin ortaya koyduğu ilmi eserleri kendi dillerine tercüme etmek suretiyle ilme ve Müslümanlara hizmet etmişlerdir Matbaanın yaygın olmadığı devirlerde, yeni çıkan bir kitaptan başka nüshalar yazmak için kütüphanelerde çalışan yazısı güzel, kusursuz ve titiz kimseler bulunurdu Müstensih adı verilen bu vazifeliler kütüphanelere yeni ve çok kıymetli eserler kazandırmışlardır


Kütüphanelerde, ciltsiz veya ciltleri yıpranmış olan kitapları ciltlemekle vazifeli kimseler bulunurdu İlk zamanlar kuru deri ile cilt yapan ve mücellit adı verilen bu vazifeliler daha sonraki devirlerde tezhib ve süsleme sanatıyla da zirveye ulaşarak ilme ve İslamiyete hizmet etmişlerdir Kütüphanelerdeki kitapları okuyuculara bulup getirmekle, kitapların raflardaki yerini göstermekle ve kütüphanelerin temizlik döşeme ve bazı hizmetlerini yürütmekle vazifeli kimseler de bulunurdu


Emeviler, Abbasiler, Endülüs Emevileri, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular, Memlükler ve Osmanlılar devirlerinde devlet, vakıflar ve şahıslar tarafından kurulan kütüphanelerin belli çalışma şartları vardı Kütüphanelerin açılış ve kapanış saatleri, okuyuculara ne şekilde hizmet verileceği, kitapların korunması, kataloglanması, kütüphanede vazife yapan personelin hangi kabiliyetlere sahip olması gerektiği, vazifeleri ve ücretleri en ince teferruatına kadar sağlam bir şekilde tesbit edilmişti Bu çalışmalar her ne kadar kütüphanecilik adıyla bilinmiyorsa da birçok hususlarda bugünkü modern kütüphanecilikten üstün durumdaydı


İslam dünyasında eskiden beri mevcut olan kütüphaneciliğin Avrupada ortaya çıkışı ise 19 yüzyılın ikinci yarısındadır Kütüphanecilik 19 yüzyıla kadar Anatol France, Leibniz, Voltaire gibi bilgin, yazar ve edebiyatçılar tarafından ek görev olarak yapılıyordu Kitap sayısında hızlı artış ortaya çıkınca kütüphanecilik hizmetlerinde de gelişme ihtiyacı duyuldu Kütüphane ve kütüphaneciliğe daha çok önem verilmeye başlandı Uzman kütüphaneciliğe duyulan ihtiyaç sebebiyle birçok ülkede kütüphanecilik okulları açıldı 1829da Pariste "Ecoles de Chartes" adıyla açılan arşiv okulu kütüphanecilik okullarının ilki sayılır


Kütüphaneciler için eğitim proğramı hazırlayan Melvil Deweyin öncülüğünde 1887de Kolombiyada ilk Amerikan kütüphanecilik okulu "School of LibraryEducation" açıldı İngilterede ise ilk kütüphanecilik okulu 1919da açıldı


Avrupai tarzda kütüphanecilik öğretimi Türkiyede 1925 yılında açılan kurslarla başladı Fehmi Edhem Karatay tarafından İstanbulda Süleymaniye Medresesinde açılan kütüphanecilik kursuna İstanbul kütüphanelerindeki memurlar katıldı F E Karatay bu kurs süresince anlattıklarını içine alan notlarını Osmanlıca taş basması olarak Kütüphanecilik, Tasnif-i aşari Kavaidi ve Kitabiyat adlarıyla neşretti 1936da Milli Eğitim Bakanlığı Kütüphaneler Dairesi Başkanlığı tarafından Ankarada ikinci bir kütüphanecilik kursu açıldı Daha sonra Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürü Adnan Ötüken 1942-52 yılları arasında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde kısa süreli kurslar açarak halk evleri kütüphane personelini yetiştirmeye çalıştı 1952de MilliEğitim Bakanlığı KütüphanelerGenel Müdürlüğü tarafından İstanbul Şarkiyat Enstitüsünde kurs açıldı Daha sonraki yıllarda açılan hizmetiçi eğitim kursları devam etmektedir


Ankarada Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde 1954-55 yılında yüksek öğrenim düzeyinde kütüphanecilik bölümü açıldı 1964-65 ders yılında da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Kütüphanecilik bölümü öğretime başladı Uzun müddet Prof Dr Faruk Kadri Timurtaşın başkanlığında gelişmesini tamamladı Ankara Hacettepe Üniversitesinde 1972de açılan Kütüphanecilik ve Dökümantasyon Enstitüsü yüksek lisans öğretimi vermekteyken 1974te lisans öğretimine geçti


Türkiyede kütüphaneciliğin geliştirilmesi ve çağdaş düzeye çıkarılması, meslek çalışanları arasında iletişimin sağlanması, kütüphanecilerin özlük haklarının iyileştirilmesi ve bilgi alışverişinin temini gayesiyle 1949da Türk Kütüphaneciler Derneği kurulmuştur Dernek 1952den beri Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni adıyla mesleki bir dergi yayınlamaktadır Ayrıca 1964ten bu yana her yılın Mart ayının son haftası Kütüphane Haftası olarak kutlanmaktadır


Çağın ihtiyaçlarına göre yeni teknik gelişmeler doğrultusunda yönlendirilen kütüphanecilikte bilgisayar kullanımına önem verilmektedir Birçok ülkede kütüphaneciliğin gelişmesi ve uzman kütüphanecilerin yetişmesiyle ilgili, milletlerarası, milli ve mahalli kuruluşlar vardır 1876da kurulmuş olan Amerikan Kütüphane Birliği (ALA), 1895te çalışmaya başlayan Milletlerarası Dökümantasyon Federasyonu(FID), 1927de kurulan Milletlerarası Kütüphane Dernekleri Federasyonu(IFLA), 1963te kurulan pekçok devletin ve çok sayıda milletlerarası kuruluş kütüphanelerinin bağlı olduğu Milletlerarası Kütüphaneler Birliği (AIL) bu kuruluşların başlıcalarıdır Milletlerarası Standartlaşma Organizasyonu (ISO) ve Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) bu kuruluşların çalışmalarına çeşitli şekillerde katkıda bulunmaktadır


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi