İngiliz-İran Petrol Anlaşmazlığı

İran Hükümetinin 1951'de petrol endüstrisini devletleştirmesiyle başlayan sorun İran petrollerini İngiliz petrol şirketi Anglo-Iranian Oil Company işletiyordu ve hisselerin çoğunluğunu da elinde bulunduruyordu İşletme hakkını veren anlaşma 1933'te imzalanmıştı İran Hükümeti İngiltere'nin bu şirketi bir siyasal baskı aracı olarak gördüğünü ileri sürdü Bu arada şirket, İngiliz donanmasına petrol sağlarken, İran'da İranlılara iş olanakları yaratmakta, çalışma şartlarını iyileştirmemekteydi 1949'da yapılan ikinci anlaşma İran kamuoyunda büyük tepki doğurdu Ulusal cephe hareketinin lideri Dr Muhammed Musaddık başbakanlığı ele geçirdi ve petrol endüstrisini devletleştirme girişimleri başladı Bu, denetimi elinden bırakmak istemeyen İngiltere ve Batı'nın tepkisine yol açtı Devletleştirme yasası İngiliz şirketini feshetmişti Aslında anlaşmazlık şirket ile İran hükümeti arasındaydı ama işin içine İngiliz Hükümeti de girdi İngiltere'nin uyguladığı ekonomik ambargo, ABD ile Dünya Bankasının verdikleri krediyi kesmeleri İran'ı büyük bir ekonomik sıkıntıya soktu ve Dr Musaddık 1953'te düşürüldü 5 Ağustos 1954'te yeni bir petrol anlaşması imzalandı 8 yabancı şirketten oluşan bu konsorsiyum İran petrollerini işletecekti İngiliz Anglo-İran'ın Oil Company'nın hissesi %40, Hollanda'ya ait royal Dutch şirketinin %16, Fransız şirketinin %6 ve geriye kalan 5 ABD şirketinin herbirinin de %8'er hissesi olacaktı ve karın %50'si İran'a verilecekti