Coğrafi Koordinatlar Hakkında Bilgi

Ekvator - Enlemin Etkileri

Paraleller: Ekvator'a paralel olarak 1° aralıklarla geçtiği varsayılan dairelerdir

Ekvator Nedir: Kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya'nın en şişkin yerinden geçtiği kabul edilen çizgidir Ekvator Dünya'yı iki eşit yarımküreye ayırır


Paralellerin Özellikleri

En büyük paralel Ekvator'dur
Paralel dairelerinin boyları, Dünya'nın şekli nedeniyle Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe kısalır ve kutup noktalarında uzunluk sıfır olur Yani nokta halini alırlar


Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111 km dir

90 tanesi Kuzey, 90 tanesi Güney Yanmküre'de olmak üzere toplam 180 paralel vardır

Enlem Nedir: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir
Örneğin; istanbul 41° 00' 16" Kuzey enlemindedir denildiği zaman, istanbul'un Ekvator'a olan uzaklığı açı cinsinden ifade edilmiş olur

Enlemler Dünya'nın şekline bağlı olarak Alçak, Orta ve Yüksek enlemler diye üçe ayrılır


Enlemler

Enlem ve Özel İsmi

0° Paraleli - Ekvator
23° 27' Kuzey Enlemi - Yengeç Dönencesi
23" 27' Güney Enlemi - Oğlak Dönencesi
66°33' Kuzey Enlemi - Kuzey Kutup Dairesi
66° 33' Güney Enlemi - Güney Kutup Dairesi
90° Kuzey Paraleli - Kuzey Kutup Noktası
90° Güney Paraleli - Güney Kutup Noktası

Dönenceler ve kutup dairelerini belirleyen temel etmen Dünya'nın eksen eğikliğinin derecesidir Eksen eğikliği değişirse dönence ve kutup dairelerinin yerlerinde de değişme olur
Eksen eğikliği 23° 27' dır ve bu açı yılın hiçbir gününde değişmez


Ekvator'un Özellikleri

Kutuplara eşit uzaklıktadır Dünya'yı Kuzey ve Güney Yarımküre olarak iki eşit parçaya ayırır
Paralellerin en uzunu ve başlangıcıdır 0° ile ifade edilir
Güneş ışınlarını yılda iki kez (21 Mart-23 Eylül) dik açıyla alır
Çizgisel hızın en fazla olduğu paraleldir
Yıl boyunca gece - gündüz süresi hiç değişmez (12 saat gece - 12 saat gündüz)


Dönencelerin Özellikleri

Dönencelerin yerlerini eksen eğikliği belirler
Güneş ışınlarının en son dik düştüğü yerlerdir
Dönenceler üzerindeki her nokta güneş ışınlarını yılda bir kez dik alır
Ekvator'a 23° 27, kutuplara 66" 33' uzaklıkta bulunurlar
Kutup Dairelerinin Özellikleri:
Kutup dairelerinin yerini eksen eğikliği belirler
Ekvator'a 66° 33', kutuplara 23° 27' uzaklıkta bulunurlar
Kutup dairelerinden sonra sürekli gündüz ve geceler başlar


Kutup Noktalarının Özellikleri

Yerlerini Dünya'nın şekli belirler
Çizgisel hız sıfırdır
Ekvator'a 90° uzaklıkta bulunurlar
Meridyenlerin birleştiği yerdir
Altı ay gece, altı ay gündüz yaşanır

Meridyenler: Bir kutuptan diğerine uzanan, Ekvator'u birer derece aralıklarla dik kesen çizgilerdir


Meridyenlerin Özellikleri

Başlangıç Meridyeni İngiltere'nin Greenvvich Gözlemevi'nden geçer

180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere 360 tanedir
Tüm meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir

Bir meridyeni tamamlayan diğer meridyene anti-meridyen denir Başlangıç Meridyeni'nin antimerid-yeni 180° meridyenidir

İki meridyen arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru giderek azalır ve kutup noktalarında birleşir

Ardışık meridyenler arasındaki kuşuçuşu uzunluk Ekvator'da 111 km dir

Boylam: Dünya üzerinde herhangi bir noktanın Başlangıç Meridyeni'ne (Greenvvich) olan uzaklığının derece, dakika, saniye cinsinden (açı) değerine boylam denir

Örneğin; İstanbul'un Başlangıç Meridyeni'ne uzaklığı 28° 58' 59" dir


Enlemin Etkileri Nelerdir

Güneş ışınlarının düşme açısı Ekvator'dan kutuplara gidildikçe daralır Buna bağlı olarak kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır, gölge boyları uzar

Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak farklı iklim kuşaklarının oluşmasını sağlar Enlem en çok sıcaklık, dolayısıyla da iklim üzerinde belirleyicidir İklim de aşağıdakiler üzerinde belirleyici rol oynar (Özel konum koşullarının da etkisiyle):

Ortalama sıcaklık değerleri
Yağış miktarı ve şekli
Basınç ve rüzgâr koşulları
Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu
Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı
Tarımın ve ormanın yükselti sınırı
Akarsu rejimleri
Doğal bitki örtüsü
Görülen toprak tipleri
Yetiştirilen tarım ürünlerinin çeşidi
Hayvan türleri
Nüfus dağılışı
Yerleşme tarzı ve mesken tipleri
Yürütülen ekonomik etkinlik türü
Sosyal yaşantı (giyim - kuşam şekli)

Aydınlanma alanı kutuplara doğru gidildikçe genişler
Güneş'in öğle vakti ulaştığı yükseklik ve güneşlenme süresi enleme göre değişir

Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı enleme göre değişir

Gece ile gündüz süreleri arasındaki fark, Ekvator'dan uzaklaştıkça artar

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe; Azalanlar:

Güneş ışınlarının düşme açısı
Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi
Ortalama sıcaklık değerleri
Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı
Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluk oranı
Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı
Atmosferin kalınlığı

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Artanlar:

Gece - gündüz süreleri arasındaki fark
Güneş'in doğuş ve batış süresinin uzunluğu
Kar yağışlarının miktarı
Cisimlerin gölge boyu uzunlukları
Yerçekimi kuvveti
Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı

Bir yerin yerel saatini belirler
Bir yerin bulunduğu saat dilimini belirler

Yerel Saat nedir: Bir yerin Güneş'e göre konumuyla belirlenen saatidir

Dünya ekseni çevresinde dönerken bütün meridyenler teker teker Güneş'in karşısından geçer
Bir noktanın üzerinde bulunduğu meridyen tam Güneş'in karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 1200 dir, öğle vaktidir, güneş ışınları en büyük açıyla düşer ve gölge boyu en kısadır

Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır (Nedeni: Dünya'nın dönüş hızı)
Bu nedenle, her meridyenin yerel saati farklıdır

Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara gidildikçe azalmasına rağmen, ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır ve değişmez (Nedeni: çizgisel hızın kutuplara doğru azalması)
Dünya'nın dönüş yönü batıdan doğuya doğru olduğu için, doğudaki bir nokta Güneş'i daha önce görür Bu nedenle doğudaki bir merkezin yerel saati daha ileridir

Saat Dilimleri: Yerküre ekseni çevresindeki hareketini 24 saatte tamamlar Bu sürede 360 meridyen sırayla Güneş'in karşısından geçer Buna göre Dünya, 360 : 24 = 15° lik 24 saat dilimine ayrılmıştır

Başlangıç Meridyeni'nin 7° 30' doğusu ile 7° 30' batısı arasında kalan dilim başlangıç saat dilimidir Saat dilimleri Başlangıç Meridyeni'nden doğuya doğru numaralanmıştır Her saat diliminin ortasından geçen meridyenin yerel saati, o saat diliminin ortak saati olarak kabul edilir


Ulusal Saat

Ülkenin sınırları içinde, farklı bölgelerdeki zaman birliğini sağlamak üzere bir yerin yerel saati o ülkeninin ortak saat ayarı olarak kullanılır Buna ulusal saat denir

Bir ülkede ulusal saat uygulamasına gidildiğinde ülke sınırları içerisinde yerel saat farkları dikkate alınmaz
Türkiye 26° - 45° Doğu meridyenleri arasında bulunduğu için; doğu ucu ile batı ucu arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır ve 2 saat dilimi ile 3 saat dilimi içerisinde yer alır

Ülkemizde gün ışığından daha çok yararlanmak (enerji tasarrufu yapmak) üzere yaz ve kış saati uygulamasına geçilir Kış saati uygulamasında 30° Doğu Meridyeni'nin geçtiği İzmit'in yerel saati ortak saat olarak kullanılır
Yaz mevsiminde ileri saat uygulamasına geçilir Bu dönemde 45° Doğu Meridyeni'nin yerel saati ulusal saat olarak uygulanır İleri saat uygulamasında saatler 1 saat ileriye alınır

Yaz saati uygulaması 21 Mart - 23 Eylül, kış saati uygulaması ise 23 Eylül-21 Mart tarihleri arasında yapılır


Tarih Değiştirme Çizgisi

180° Meridyeni, Tarih Değiştirme Çizgisi olarak kabul edilmiştir Bu çizginin doğusu ile batısı arasında 1 günlük fark vardır (24 saat)


alıntı