Türkiyede Tarımı Etkileyen Etmenler Hakkında Bilgi

Türkiyede Tarımı Etkileyen Faktörler
Türkiye’de Tarımı Etkileyen Etmenler

Dağlık ve engebeli arazi yapısı tarım topraklarının dağınık ve küçük olmasına yol açmıştır Bu nedenle, küçük işletmeler şeklinde tarımsal faaliyetler daha yoğundur Topraktan alınan verimin artırılabilmesi için toprağın dinlenmeye bırakılması (nadas) gerekmektedir
Türkiye’de tarımı etkileyen etmenler şunlardır :

Toprak Bakımı ve Islahı

Toprağın sürülmesi, havalandırılması, taşlarından ayıklanması, bataklıkların kurutulması, yabancı otların ayıklanması çalışmalarıdır

Sulama

Tarım yapabilmek için toprağın nemli olması gereklidir Kuraklık görülen bölgelerde sulama ile tarım yapılabilir Sulanan tarım arazilerinde üretim yıllara göre önemli değişmeler göstermez Tarım ürünü çeşitliliği artar

Gübreleme

Topraktaki mineral dengesini korumak, toprağı verimli hale getirmek için gübreleme yapılır Gübrelemenin yapılmadığı yerlerde toprak nadasa bırakılır

Tohum Islahı

Yüksek verimli tohum kullanmak, tarımsal verimi arttırır

Makineleşme

Tarımsal faaliyetlerin kısa sürede tamamlanması toprağın daha iyi işlenmesini sağlar

Pazarlama

Tarım üreticisinin ürününü değerlendirmek, zarar etmesini önlemek için devlet bazı ürünlere taban fiyatı vererek destekleme alımları yapar Ayrıca ürünün depolanması için silolar, hangarlar, depolar kurar

Tarımsal Kuruluşlar

Zirai araştırma enstitüleri, devlet üretme çiftlikleri, Ziraat Bankası, TMO, Türkiye Ziraat Odaları Türkiye’nin çeşitli bölgelerinin tarımsal yapısını ve özelliklerini incelemek, üretici ve tüketiciyi korumak, çiftçiye kredi, fidan sağlamak gibi amaçlarla kurulan kuruluşlardır

Türkiye’de Toprakların Kullanımı

Ülkemiz topraklarının kullanım amacına göre dağılımı şöyledir:

Ekili dili alan : 174480000 dekar
Nadas arazisi : 36551000 dekar
Orman : 192376000 dekar
Ürün vermeyen : 113403000 dekar
Çayır-mera : 123776000 dekar
Kullanılmayan alanı : 662195000 dekar

Ekili – Dikili Alanların Kullanımı

Ekili – dikili alanların kullanım amacına göre dağılışı şöyledir :

Ekili – Dikili Alanların Coğrafi Dağılımı

Ekili alan (Tarla) 145178000 dekar
Dikili Alan (Meyveli ağaç) 23373000 dekar
Sebze-çiçek bahçesi (Sera dahil) 5929000 dekar

Ekili – Dikili Alanların Ürünlere Göre Dağılımı

Tahıllar % 74
Endüstri bitkileri % 11
Baklagiller % 8
Sebzeler % 5
Yumruklu bitkiler % 2

Türkiye’deki Tarım Bölgeleri

Kıyı ve Yakınındaki Tarım Bölgeleri

Kıyı bölgelerinde iklime bağlı olarak birbirinden farklı üç tarım bölgesi görülür:

Karadeniz Kıyıları : Kış ılıklığına ve bol neme gereksinim duyan çay, fındık, mısır ile tütün, sebze, meyve, keten, kenevir, ayrıca Doğu Karadeniz kıyılarında turunçgil yetişir

Akdeniz ve Kıyı Ege : Akdeniz iklimine uyumlu olan, turunçgiller, zeytin, incir, susam, pamuk, pirinç, turfanda sebzeler, muz, çekirdeksiz üzüm, tütün gibi ürünler yetiştirilir

Marmara : Geçiş iklimi koşullarına bağlı olarak ürün çeşitliliği en fazla olan bölgedir Başlıca ürünleri ayçiçeği, zeytin, tütün, çeşitli sebze ve meyveler, tahıllar, dut ve fındıktır

İç Tarım Bölgeleri :

Yükselti ve denize göre konuma bağlı olarak çeşitlilik gösteren tarım bölgeleridir

Karadeniz Ardı : İç Anadolu ile kıyı arasında geçiş özelliği gösterir Yüksek yerlerinde çavdar, buğday, sulak yerlerde pirinç ve sebze yetiştirilir Hayvancılığın geliştiği, özellikle tiftik keçisinin yoğun olarak yetiştirildiği alandır

İç Anadolu ve Çevresi : Bozkırların geniş yer kaplaması nedeniyle koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvancılık yaygındır Yarı kurak iklim nedeniyle buğday, arpa gibi tahıllar ile fasulye, nohut gibi baklagiller yetiştirilir

Erzurum – Kars Bölümü : Yazların kısa ve serin geçmesi tarımsal faaliyetleri sınırlamıştır Buğday, arpa gibi tahıllar yetiştirilir Yaz yağışlarına bağlı olarak gür otlakların olması büyükbaş hayvancılığı yaygınlaştırmıştır

Doğu Anadolu ve Dağlık Yerler : Tarım alanlarının sınırlı olduğu bu yerlerde hayvancılık ön plana çıkar Tahıl tarımı yapılır Sebze ve meyve üretimi önem taşımaz

Tarımın Türkiye Ekonomisindeki Yeri

Nüfusun büyük bir bölümü tarımsal faaliyetlerle geçimini sağlar Ulusal gelirin ¼ ini tarım sektörü karşılar İhracatımızda önemli bir paya sahiptir

• Türkiye’deki endüstri tesislerinin büyük bölümü tarımsal maddeleri hammadde olarak kullanır Sanayinin gelişmesinde büyük önem taşır
• İhracatımızda fındık, turunçgiller, tahıllar, meyve ve sebzeler, pamuk, tütün, yağ bitkileri, zeytin ve çay gibi tarım ürünleri önemli yer tutar

Türkiye’de Tarım Ürünleri

Tahıllar

Buğday

Yetişme Koşulları : 300 – 400 mm yağış ve bol güneş ister Büyüme dönemi olan ilkbaharda serin ve nemli hava, olgunlaşma ve hasat dönemi olan yaz aylarında ise sıcak ve kurak hava ister Ekiminden sonra kar yağışı ve dondan zarar görmez Yaz kuraklığının erken başlamasıyla üretim miktarı azalır Genellikle sulama yapılmadan yetiştirilir İç Anadolu iklimine uyumludur

Üretim : İklimdeki kararsızlığa bağlı olarak, üretimde yıllara göre dalgalanmalar görülür Ortalama yılda 20 – 24 milyon ton üretim yapılır Türkiye üretiminde ilk sırada % 31’lik payla İç Anadolu bulunur Bu bölgeyi Marmara, Akdeniz, Karadeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri izler

Arpa

Yetişme Koşulları : Yetişme ve olgunlaşma süresi buğdaya göre daha kısadır Sıcağa ve soğuğa daha çok dayanıklıdır Bu nedenle dağlık yerlerde de yetişebilir Yetişme koşulları buğdaya benzer

Üretim : Yıllık 7 milyon ton olan üretimin % 39’unu İç Anadolu sağlar Tüm bölgelerde tarımı yapılır Yem bitkisi ve bira sanayinin hammaddesi olarak tüketilir

Mısır

Yetişme Koşulları : Bol suya gereksinim duyması ve çapalama gerektirmesi ile diğer tahıllardan ayrılır Olgunlaşma döneminde yüksek sıcaklık ister Karadeniz iklimine uyumludur

Üretim : Yıllık 2 milyon ton olan üretimin yarıdan fazlasını Karadeniz sağlar Türkiye’de en çok üretim yapan iller Samsun, Zonguldak, Bolu, Trabzon, Ordu, Giresun, Sakarya, Kocaeli, Tekirdağ, Balıkesir, Aydın, Manisa, Adana’dır

Çeltik

Yetişme Koşulları : Su dolu tavalarda (çeltiklik) ekimi yapılan, bol suya gereksinim duyan bir tahıldır Olgunlaşma ve hasat dönemine kadar bol su ister Hasat döneminde yüksek sıcaklık ve kuraklığa gereksinim duyar Verim yüksektir Akarsu kıyılarında ve vadi tabanlarında ekimi yapılır

Üretim : Üretim miktarı 125 bin tondur Üretim, tüketimi karşılamadığı için yurtdışından aldığımız önemli bir tahıldır En çok Edirne, Samsun, Çorum, İçel, İzmir, Ankara, Adana, Amasya ve Kastamonu illerinde yetiştirilir

Sebzeler

Baklagiller

Mercimek : Yaz kuraklığına en dayanıklı baklagildir Bu nedenle en yaygın olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tarımı yapılır

Fasulye : Ekim alanı en geniş ve dağınık olan, hemen hemen tüm bölgelerimizde tarımı yapılan bir üründür İç Anadolu’da sulanabilen alanlarda buğday ile nöbetleşe ekilir

Nohut : En fazla İç Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilen bir üründür Ülkenin gereksinimi karşılandıktan sonra dış satımı da yapılır

Diğer Baklagiller : Bakla, bezelye, böğrülce, fiğ, burçak gibi baklagillerin tarımı tüm bölgelerimizde yapılmaktadır İç bölgelerimizde sulanabilen alanlarda buğday ile nöbetleşe ekilir

Yumrulu Sebzeler

Patates : Ülkemizde tarımı hızlı gelişen bir sebzedir Nüfusumuzun beslenmesinde büyük önem taşır Düşük sıcaklığa dayanıklıdır Üretiminde İç Anadolu, Marmara ve Karadeniz bölgeleri önemli paya sahiptir

Soğan ve Sarımsak : Güney Marmara, Ege ve Orta Karadeniz bölümü ile Akdeniz kıyı ovalarında yaygın tarımı yapılan ürünlerdir Devlet tarafından destekleme alımları yapılmadığından, üretim miktarları yıllara göre farklılık gösterir Yıllık üretimin yaklaşık % 30’u dışarıya satılır

Sera Sebzeciliği : Mevsim dışı sebze yetiştirme etkinliğidir Ülkemizde sera sebzeciliğinin % 90’ı Akdeniz ile güneybatı kıyılarımızda yapılmaktadır Özellikle ilkbahar ve yaz sebzeleri seralarda yetiştirilir Akdeniz ve Ege kıyılarında kışların ılık geçmesi ve kısa sürmesi seracılığı yaygınlaştırmıştır

Türkiye’de Sebzecilik

Türkiye’de iklimin çeşitlilik göstermesi sebze çeşitliliğine neden olmuştur Ekili dikili alanların yaklaşık % 5’i sebzelere ayrılmıştır Ekim alanı dar olmasına karşın verim ve elde edilen gelir yüksektir Karadeniz Bölgesi’nde güneşlenme süresinin azlığı, Doğu Anadolu’da yaz mevsiminin kısa ve serin geçmesi, İç Anadolu’da yaz kuraklığının belirgin ve sulamanın yetersiz olması sebze tarımını olumsuz yönde etkiler

Meyveler

Fındık

Yetişme Koşulları : Humuslu toprak, nemli iklim ve kış ılıklığı ister Sis ve don olayından olumsuz etkilenir Karadeniz kıyı şeridinde 750 m yüksekliğe kadar yetişebilir

Üretim : Türkiye fındık üretiminin % 100’ünü Karadeniz Bölgesi karşılar Önemli bir ihraç ürünü olan fındık üretiminde Türkiye, Dünya’da ilk sırada yer alır

Üzüm

Yetişme Koşulları : Anadolu’da bağcılık çok eskilere dayanır Çünkü Türkiye’nin iklim özellikleri düşük kış sıcaklığına dayanıklı üzüm bitkisinin yetişmesine çok uygundur Buna bağlı olarak bağlar tüm bölgelerimizde yayılmıştır Ancak yazları nemli ve yağışlı olan Karadeniz Bölgesi kıyı şeridinde bağcılık yapılamaz

Üretim : Ege Bölgesi çekirdeksiz üzüm üretiminde ilk sırada yer almaktadır Ayrıca bu üzümler kuru olarak dış ticarette önemli bir paya sahiptir Bu nedenle bağcılığın en ekonomik ve en önemli olduğu bölgemiz Ege’dir

UYARI : Türkiye, üzüm üretiminde ve dış satımında dünya birincisidir

İncir : Türkiye’nin tüm kıyı şeridinde ve iç bölgelerin alçak vadilerinde incir tarımı yapılabilir İncir, kış ılıklığı isteyen bir üründür Bu nedenle Ege ve Akdeniz bölgelerinde tarımı yaygındır En kaliteli incir Menderes ovalarında yetişir Burada elde edilen incirler kuru olarak yurt dışına satılır Ege Bölgesi’nin incir üretimindeki payı yaklaşık % 82’dir

Turunçgiller (Narenciye) : Portakal, mandalina, greyfurt, turunç ve limon bitkilerine genel olarak turunçgil denir Akdeniz ikliminin özelliklerine uyum göstermesi nedeniyle Akdeniz kıyı kesiminde tarımı yaygındır Düşük kış sıcaklığına ve dona karşı dayanıksızdır Turunçgil üretiminde ilk sırada yer alan Akdeniz Bölgesi’ni Ege Bölgesi izler

UYARI : Rize ve çevresinde kışların ılık geçmesi turunçgil tarımına olanak sağlamıştır

Diğer Meyveler :

Muz : Türkiye’de don olayının görülmediği ve kış sıcaklık ortalamalarının 10° - 12° olduğu dar bir alanda tarımı yapılmaktadır Akdeniz Bölgesi’nde Alanya-Anamur arasındaki kıyı şeridi tek tarım bölgesidir Üretim, ülke gereksiniminin % 20’sini karşılar

Kayısı : Anadolu’nun karsal iklim bölgelerinde, alçak yörelerde tarımı yapılır Kayısı üretiminde Malatya ili önde gelir

Şeftali : Sıcak ve ılıman iklim bölgelerinde tarımı yapılır Güney Marmara ve Ege bölümleri önemli yetişme alanlarıdır

Elma : Türkiye genelinde alçak yörelerle, kıyılara yakın bölgelerde tarımı yaygındır İç Anadolu Bölgesi ile Orta Karadeniz ve Antalya bölümleri kaliteli elma yetiştiriciliğinde ilk sıralarda yer alır

Antep Fıstığı : Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tarımı yapılmaktadır Türkiye, antep fıstığı üretiminin yaklaşık % 75’ini dışarıya satar

Türkiye’de Meyvecilik : Türkiye’de meyve üretim alanları ile meyveciliğin ekonomik önemi giderek artmaktadır Türkiye’de tropikal iklim meyvelerinden, subtropikal ve serin bölgelerin meyvelerine kadar hemen her tür meyve yetiştirilmektedir Üzüm, incir, fındık, antep fıstığı gibi meyveler dış ticaretimiz açısından da önem taşımaktadır

Endüstri Bitkileri

Tarıma dayalı endüstrilerin hammaddesi olan endüstri bitkilerinin üretiminde modern tarım yöntemleri kullanıldığından alınan verim yüksektir Endüstri bitkileri dış satıma da konu olmaktadır Sulanabilen tarım alanları genişledikçe endüstri bitkilerinin ekim alanları da genişlemektedir

Şekerpancarı

Yetiştirme Koşulları : Ilıman iklim bölgelerinde tarımı yaygın olan şekerpancarı nemli toprak ister Kuraklığın belirgin olduğu bölgelerde sulama ile yetişir Olgunlaşma döneminde fazla yağış istemez

UYARI : Şekerpancarı, fazla bekletilmeden işlenmesi gereken bir tarım ürünü olduğundan şeker fabrikaları ile pancar üretim alanları iç içedir

Üretim : Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kuraklığın belirgin ve sulamanın yetersiz olması nedeniyle şekerpancarı tarımı yapılamaz Kıyı ovalarında ise ekonomik değeri daha yüksek ürünler yetiştirildiği için şekerpancarı tarımı yapılmaz Belli bir tarım bölgesi olmayan şekerpancarı üretiminde İç Anadolu Bölgesi ilk sırayı alır

Pamuk

Yetişme Koşulları : Dokuma ve tekstil endüstrisinin hammaddesidir Yetişme döneminde bol nem isteyen pamuk, olgunlaşma döneminde yüksek sıcaklık ve kuraklık ister

UYARI : Güneydoğu Anadolu Projesi’nin tamamlanmasıyla bu bölgemizde pamuk ekim alanlarında genişleme, üretimde ise büyük artış olması beklenmektedir

Üretim : Çukurova, Amik Ovası ve Ege önemli üretim alanlarıdır Türkiye, Dünya üretiminde, Çin, BDT, ABD, Hindistan, Brezilya ve Mısır’dan sonra 6 sırayı alır

Tütün

Yetişme Koşulları : Türkiye’nin iklim koşullarına en iyi uyum sağlamış bir endüstri bitkisidir Çimlenme ve büyüme döneminde bol su ister Kıraç arazide yetişen tütünlerin kalitesi yüksektir

Üretim : Türkiye’de tütün üretim alanları devlet denetimi altındadır Önemli bir dış satım ürünü olan tütünün kalitesini bozmamak için İç Anadolu Bölgesi’nde tarımı yapılmaz Tütün üretimi en çok Ege, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde yapılır Dünya üretiminde Türkiye 5 sırada yer almaktadır

Çay

Yetişme Koşulları : 1950’den sonra Türkiye’de çay tarımı büyük önem kazanmıştır Ilıman iklim, bol yağış, kireçsiz toprak ve kış ılıklığı isteyen bir bitkidir Çay, fazla bekletilmeden işlenmesi gereken bir üründür

Üretim : Trabzon’dan Gürcistan sınırına kadar olan kıyı şeridi önemli çay tarım bölgesidir Ülkemizde ekim alanı endar olan endüstri bitkisidir

Haşhaş : Türkiye’nin hemen hemen tüm bölgelerinde yetişebilen bir bitkidir Belli bir tarım bölgesi yoktur Uyuşturucu elde edilmesinde kullanıldığı için haşhaş üretimi devlet denetimindedir En önemli ekim alanları İç Batı Anadolu ile Göller Yöresi’dir İlaç endüstrisinde kullanılan haşhaş önemli bir dış satım ürünüdür Ayrıca tohumlarından sofralık yağ elde edilir

Diğer Endüstri Bitkileri

Anason : Göller Yöresi’nde ve Menteşe Yöresi’nde tarımı yaygındır Daha çok içki endüstrisinde katkı maddesi olarak kullanılır

Keten-Kenevir : Keten dokumacılıkta, kenevir ise halat, urgan ve çuval yapımında kullanılır Kenevir tohumlarından uyuşturucu elde edildiğinden ekimi devlet denetimindedir Ayrıca keten tohumlarından yağ elde edilmektedir

Şerbetçi Otu : Türkiye için yeni bir tarım ürünüdür Bilecik ve çevresinde tarımı yaygındır Bira üretiminde ve alkollü içkilerde hoş koku ve acımsı tad vermekte kullanılır

Gül : Parfümeri endüstrisinin hammaddesi olan gül tarımı Göller Yöresi’nde yaygındır Yurtdışına satımı yapılan önemli bir üründür Ayrıca gül yağı üretiminin % 70 - % 80’i dışarı satılmaktadır

Yağlı Tohumlular ve Yağ Bitkileri

Ayçiçeği : Alüvyonlu topraklarda ve sıcak ortamlarda yetişir Büyüme döneminde yağış ve sulama isteyen ayçiçeği, olgunlaşma döneminde kuraklıktan etkilenmez Üretimde ilk sırada yer alan Marmara Bölgesi’ni Orta Karadeniz, Ege ve İç Anadolu Bölgeleri izler

Zeytin : Yağ bitkisi ve sofralık olarak tüketilen zeytin maki bitkisidir Don olayının görülmediği yerlerde yetişir Zeytin üretiminde ilk sırada Ege, 2 sırada Marmara Bölgesi yer alır Ege zeytinleri yağ üretiminde kullanılırken Marmara zeytinleri sofralık olarak kullanılır

Yer Fıstığı : Türkiye’de tarımı 1915’ten sonra başlayan yer fıstığı yaygın olarak Akdeniz Bölgesi’nde yetiştirilir Menteşe Yöresi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde de yer yer tarımı yapılmaktadır

Susam : Olgunlaşma için sıcaklık, hasat için kuraklık isteyen bu bitki, Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaygın olarak yetiştirilir

Soya Fasulyesi : Soya fasulyesinin Türkiye’deki doğal yetişme alanı Doğu ve Orta Karadeniz bölümlerinin kıyı şerididir Akdeniz Bölgesi’nde buğdaydan sonra ikinci ürün olarak yetiştirilmektedir Son yıllarda önem kazanan bir yağ bitkisidir