Bilge Kağan Abidesi Hakkında Bilgi

Doğu Cephesi Tanrı gibi tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı,sözüm: Babam Türk Bilge KağanıSir,Dokuz Oğuz,İki Ediz çadırlı beyleri, milletiTürk tanrısıüzerine kağan oturdumOturduğumda ölecek gibi düşünen Türk Beyleri,milleti memnun olup sevinip,yere dikilmiş gözü yukarı baktı Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki dim Üstte mavi gök,altta yağız yer kılındıkta,ikisi arasında insan oğlu kılınmış İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumin kağan,İstemi Kağan oturmuş Oturarak Türk milletinin ilini,töresini tutu vermiş,düzene soku vermişDört taraf hep düşman imiş Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış,hep tabi kılmışBaşlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüşDoğuda Kadırgan Ormanına kadar kondurmuşİkisi arasında pek teşkilatsız Gök Türkü düzene sokarak öylece oturuyormuşBilgili Kağan imişBuyruku bilgili imiş tabii,cesur imiş tabiiBeyleri de milleti de doğru imiş Onun için ili öylece tutmuş tabiiİli tutup töreyi düzenlemişKendisi öylece vefat etmişYasçı,ağlayıcı,doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin,Tibet, Avar, Bizans,Kırgız,Üç Kurıkan, Otuz Tatar,Kıtay,Tatabı,bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuşÖyle ünlü kağan imiş Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabii,oğulları kağan olmuş tabii Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak,oğlu babası gibi kılınmamış olacakBilgisiz kağan oturmuştur,kötü kağan oturmuştur Buyruku da bilgisizmiş tabii,kötü imiş tabiiBeyleri,milleti ahenksiz olduğu için,Çin milleti hilekar ve sahtekar olduğu için,aldatıcı olduğu için,küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için,bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için,Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış,kağan yaptığı kağanını kaybedivermişÇin milletine beylik erkek evladını kul kıldı, hanımlık kız evladını cariye kıldıTürk beyler Türk adını bıraktıÇinli beyler Çin adını tutarak,Çin kağanına itaat etmişElli yıl işi gücü vermişDoğuda gün doğusunda Bökli Kağana kadar ordu sevk edi vermişBatıda Demir Kapıya ordu sevk edivermişÇin kağanına ilini,töresini alı vermiş Türk halk kilesi şöyle demiş:İlli millet idim,ilim şimdi hani,kime ili kazanıyorum der imişKağanlı millet idim,kağanım hani,ne kağana işi,gücü veriyorum der imişÖyle diyip Çin kağanına düşman olmuşDüşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden,yine tabii olmuş Bunca işi,gücü verdiğini düşünmeden,Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imişYok olmaya gidiyormuş Yukarıda Türk Tanrısı,mukaddes yeri,suyu öyle tanzim etmiştir Türk milleti yok olmasın diye,millet olsun diye,babam ilteriş Kağanı,annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştırKağan on yedi erle dışarı çıkmışDışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış,dağdaki inmişToplanıp yetmiş er olmuşTanrı kuvvet verdiği için,babam kağanın askeri kurt gibi imiş,düşmanı koyun gibi imiş Doğuya batıya asker sevk edip toplamış,yığmışHepsi yedi yüz er olmuş Yedi yüz er olup ilsizleşmiş,kağansızlaşmış milleti,Türk töresini bırakmış milleti,ecdadımın töresince yaratmış,yetiştirmişTölis,Tarduş milletini orda tanzim etmişYabguyu,şadı orda vermiş Güneyde Çin milleti düşman imişKuzeyde Baz Kağan,Dokuz Oğuz kavmi düşman imişKıırgız,Kurıkan,Otuz Tatar,Kıtay,Tatabı, hep düşman imişBabam kağan buncakırk yedi defa ordu sevk etmiş,yirmi savaş yapmışTanrı lutfettiği için illiyi ilsizleştirmiş,kağanlıyı kağansızlatmış,düşmanı tabi kılmış,dizliye diz çöktürmüş,başlıya baş eğdirmişBabam kağan öylece ili,töreyi kazanıp,uçup gitmiş Babam kağan için ilki Baz Kağanı balbal olarak dikmişBabam kağan uçduğunda kendim sekiz yaşında kaldımO töre üzerine amcam kağan oturdu Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti,tekrar beslediFakiri zengin kıldı,azı çok kıldı Amcam kağan oturduğunda kendim prensTanrı buyurduğu için on dört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehire,Şantung Ovasına kadar ordu sevk ettik Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk ettikKögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettikYekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık İlliyi ilsizleştrdik,kağanlıyı kağansızlaştırdıkDizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik Türgiş kağanı Türküm,milletim idiBilmediği için bize karşı yanlış hareket ettiği,ihanet ettiği için kağanı öldü,buyruku,beyleri de öldüOn ok kavmi eziyet gördü Ecdadımızın tutmuş olduğu yer,su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip Bars bey idiKağan adını burda biz verdikKız kardeşim prensesi verdikKendisi ihanet etti,kağanı öldü,öilleti cariye,kul oldu Kögmenin yeri,suyu sahipsiz kalmasın diye Az,Kırgız milletini tanzim ve terrtip edip geldikSavaştıkilini geri verdik Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk,öyle düzene soktukBatıda Kengü Tarbana kadar Türk milleti öyle kondurduk,öyle düzene soktuk O zamanda kul kullu,cariye cariyeli olmuştuKüçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi,oğlu babasını bilmezdiÖyle kazanılmış,öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı Türk Oğuz beyleri,milleti işit:Üstte gök basmasa,altta yağız yer delinmese, Türk milleti,ilini,töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı,beslemiş olan kağanına,hür ve müstakil iyi iline karşı hata ettin,kötü hale soktun Silahlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti,gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya giden,gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı:Kanın nehir gibi koştuKemiğin dağ gibi yattıBeylik erkek evladını kul kıldınO bilmemenden dolayı,kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktimTürk milletinin adı sanı yok olmasın diye,babam kağanı,annem hatunu yükselten Tanrı,il veren Tanrı,Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye,kendimi o Tanrı kağan oturttu tabii Varlıklı,zengin millet üzerine oturmadımİçte aşsız,dışta donsuz; düşkün, perişan millet üzerine oturdumKüçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyumadım,gündüz oturmadımküçük kardeşim Kül Tigin ile,iki şad ile öle yite kazandım Öyle kazanıp bütün milleti ateş,su kılmadım Ben kendim kağan oturduğumda her yere gitmiş olan millet yaya olarak,çıplak olarak,öle yite geri geldiMilleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; güneyde Çin Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim savaştımOndan sonra Tanrı buyurduğu için ,devletim,kısmetim var olduğu için,ölecek milleti diriltip besledim Çıplak milleti elbiseli kıldımFakir milleti çok kıldımDeğerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldımDört taraftaki milleti hep tabi kıldım,düşmansız kıldımHep bana itaat etti On yedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettimTangut milletini bozdum Oğlunu, karısını,at sürüsünü,servetini, orda aldım On sekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettimMilleti orda bozdum Çinli Ong vali,elli bin asker geldi Başta savaştımO orduyu orda yok ettim Yirmi yaşımda,Basmıl Iduk Kut soyundan olan kavim idi,kervan göndermiyor diye ordu sevk ettimKm tabi kıldım,malını çevirip getirdim Yirmi iki yaşımda Çine doğru ordu sevk ettimÇaça general,seksen bin asker ile savaştımAskerini orda öldürdüm Yirmi altı yaşımda Çin kavmi Kırgız ile beraber düşman olduKemi geçerek Çine doğru ordu sevk ettimÖrpende savaştımAskerini mızakladımAz milletini aldım tabi kıldım Yirmi yedi yaşımda Kırgıza doğru ordu sevk ettimMızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastımKağanı ile Songa ormanında savaştımKağanını öldürdüm,ilini aldım O yılda Türgişe doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm Türgiş kavmini uykuda bastımTürgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi Bolçuda savaştıkKağanını,yabgusunu,şadını orda öldürdüm İlini orda aldım Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettimAltı defa savaştım askerini hep öldürdümOnun içindeki ne kadar insanyok olacakt ı çağırmak için geldiBeş Balık onun için kurtuldu Otuz bir yaşımda Karluk milletini öldürdüm,orda aldımBasmıl kara Karluk milleti toplanıp geldim,öldürdüm Dokuz Oğuz benim milletim idiGök,yer bulanığı için,ödüne kıskançlık değdiği için düşmen yok olduBir yılda dört defa savaştım: En önce Togu Balıkta savaştımTolga nehrini yüzdürerek geçip ordusunu İkinci olarak Andırguda savaştımAskerini mızrakladım Üçüncü olarak Çuş başında savaştımTürk milleti ayak titretti, perişan olacaktı İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttümÇok ölecek orda dirildiOrda Tongra yiğiti bir boyu Tonga Tigin mateminde çeviri vurdum Dördüncü olarak Ezginti Kadızda savaştımAskerini orda mızrakladım, yıprattım yıprat Otuz iki yaşımda Amgı kalesinde kışladıkta kıtlık olduİlk baharında Oğuza doğru ordu sevk ettimİlk ordu dışarı çıkmıştı,ikinci ordu merkezde idiÜç Oğuz ordusu basıp geldiYaya, kötü oldu diyip yenmek için geldiBir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti,bir kısım ordusu savaşmak için geldiBiz az idikkötü durumda idik OğuzdüşmanTanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım, dağıttım Tanrı bahşettiği için,ben kazandığım için Türk milleti kazanmıştır Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam Türk milleti ölecekti,yok olacaktıTürk beyleri,milleti,böyle düşünün,böyle bilin ! Oğuz kavmi göndermeden,diye ordu sevk ettimEvini barkını bozdum Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile toplanıp geldiAguda iki büyük savaş yaptımOrdusunu bozdum İlini orda aldımÖyle kazanıp Tanrı buyurduğu için otuz üç yaşımdaidi Seçkin, muhterem,güç beslemiş olan,kahraman kağanına ihanet ettiüstte Tanrı, mukaddes yer,su,amcam kağanın devleti kabul etmedi olacakDokuz Oğuz kavmi yerini,suyunu terk edip Çine doğru gittiÇinbu yere geldi Besleyeyim diye düşünüp millet suçlagüneyde Çinde adı sanı yok oldubu yerde bana kul oldu Ben kendimi kağan oturduğum için Türk milletinikılmadım İli,töreyi çok iyi kazandımtoplanıporda savaştımAskerini mızrakladımTeslim olan teslim oldu,millet oldu; Ölen öldü Selengadan aşağıya yürüyerek Kargan vadisinde evini,barkını orda bozdum ormana çıktıUygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti Türk milleti aç idiO at sürüsünü alıp besledim Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çine girdiEseflenip ordu sevk ettim Hiddetle,oğlunu,karısını orda aldımİki valili millet Tatabı milleti Çin kağanına itaat ettiElçisi,iyi sözü,niyazı gelmiyor yazın ordu sevk ettimMilleti orda bozdumAt sürüsünü askeri toplanıp geldi Kadırkan ormanına kon yerine doğru,suyuna doğru kondu Güneyde Karkul milletine doğru ordu sevk et diyip Tudun Yamtarı gönderdim, gitti Karluk valisi yok olmuş,küçük kardeşi bir kaleye kervanı koşmadıHalk kütlesi kağanım geldi diyip övdüad verdimKüçük adlı Güney-doğu cephesi Gök Öngü çiğneyerek ordu yürüyüp,gece ve gündüz yedi zamanda susuzu geçtimÇorağa ulaşıp yağmacı askeri Keçine kadar Güney cephesi Çin süvarisini,on yedi bin askeri ilk gün öldürdüm Piyadesini ikinci gün hep öldürdümBiaşıp vard defa ordu sevk ettim Otuz sekiz yaşımda kışın Kıtaya doğru ordu sevk ettim Otuz dokuz yaşımda ilk baharda Tatabıya doğru ordu sevk ettim ben öldürdümOğlunu,karısını,at sürüsünü, servetini milletkarısını yok kıldım savaştım verdimKahraman erini üldürüp balbal kılı verdim Elli yaşımda Tatabı milleti Kıtaydan ayrıldı lker dağına Ku general kumandasında kırk bin askeri öldürdümOn bin öldürdüBüyük oğlum hastalanıp yok olunca Ku’yu,generali balbal olarak diki verdim Ben on dokuz yıl şad olarak oturdum,on dokuz yıl kağan olarak il tuttum Otuz bir Türküm için,milletim için iyisini öylece kazanı verdim Bu kadar kazanıp babam kağan köpek yılı,onuncu ay,yirmi altıda uçup gitti Domuz yılı,beşinci ay,yirmi yedide yas töreni yaptırdımBukağ vali babası Lisün Tay generalin başkanlığında beş yüz yiğit geldi Kokuluk altın, gümüş fazla fazla getirdiYas töreni kokusunu getirip diki verdiSandal ağacı getirip öz Bunca millet saçını,kulağını kesti İyi binek atını,kara samurunu, mavi sincabını sayısız getirip hep bıraktı Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı,sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı oturduğunda şimdiki Türk beyleri,sonra Tarduş beyleri;Kül Çor başta olarak,arkasından şadpıt beyleri;önde Tölis beyleri;Apa Tarkan başta olarak,arkasından şadpıt beyleri; bu Taman Tarkan,Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk iç buyruk; Sebig kül İrkin başta olarak, arkasından buyruk;bunca şimdiki beyler,babam kağana fevkelade çok iltica etti Türk beylerini,milletini fevkalade çok yüceltti, övdü babam kağanağır taşı,kalın ağacı Türk beyleri, milleti Kendime bunca Kuzey cephesi Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum Sözümü tamamiyle işitBilhassa küçük kardeş yeğenim,oğlum,bütün soyum, milletim, güneydeki şadpıt beyleri,kuzeydeki tarkat,buyruk beyleri,Otuz Tatar, Dokuz oğuz beyleri,milleti ! Bu sözümü iyice işit,adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuına,güneyde gün ortasına,batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar,onun içindeki milleti hep düzene soktumO şimdi kötü değildir Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim,denize ulaşmama az kaldı Güneyde Dokuz Ersine kadar ordu sevk ettim,Tibete ulaşmama az kaldıBatıda İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettimBunca yere kadar yürüttüm Ötüken ormanından daha iyisi hiç yokmuşİl tutacak yer Ötüken ormanı imiş Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştımAltını,gümüşü,ipeği,ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor Çin milletinin sözü tatlı,ipek kumaşı yumuşak imişTatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış Yaklaştırıp, konduktan sonra,kötü şeyleri o zaman düşünürmüşİyi bilgili insanı,iyi cesur insanı yürütmezmişBir insan yanılsa kabilesine,milletine,akrabasına kadar barındırmaz imişTatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok,Türk milleti,öldün;Türk milleti, öleceksin ! Güneyde Çogay ormanına,Tögültün ovasına konayım dersen,Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş:Uzak ise kötü mal verir,yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuşBilgi bilmez kişi o sözü alıp,yakına varıp,çok insan, öldün! O yere doğru gidersen Türk milleti,öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiçbir sıkıntın yokturÖtüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın Türk milleti,tokluğun kıymetini bilmezsinAcıksan tokluk düşünmezsinBir doysan açlığı düşünmezsinÖyle olduğun için beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittinHep orda mahvoldun,yok edildin orda,geri kalanınla,her yere hep zayıflayarak ölerek yürüyordunTanrı buyurduğu için,kendim devletli olduğum için kağan oturdumKağan oturup aç,fakir milleti hep toplattımFakir milleti zengin kıldımAz milleti çok kıldım yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri,milleti,bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdumYanılıp öleceğini yine burda vurdumHer ne sözüm varsa ebedi taşa vurdum ona bakarak bilinŞimdiki Türk milleti,beyleri,bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Babam kağan,amcam kağan oturduğunda dört taraftaki milleti nasıl düzene sokmuşTanrı buyurduğu için kendim oturduğumda dört taraftaki milleti düzene soktum ve tertipledimkıldım Türgiş kağanına kızımıfevkalade büyük törenle alı verdim Türgiş kağanının kızını fevkalade büyük törenle oğluma alı verdim fevkalade büyük bir törenle alı verdimyaptırdım başlıya baş eğdirdim,dizliye diz çöktürdümÜstte Tanrı, altta yer bahşettiği için gözle görülmeyen,kulakla işitilmeyen milletimi doğuda gün doğusuna, güneyde batıda Sarı altınını,beyaz gümüşünü,kenarlı ipeğini, ipekli kumaşını,binek atını,aygırını,kara samurunu, mavi sincabını Türküme,milletime kazanıverdim,tanzim ediverdim kedersiz kıldımÜstte Tanrı kudretli Türk beylerini,milletini besleyin,zahmet çektirmeyin,incitmeyin! benim Türk beylerim,Türk milletim, kazanıp bu bu kağanından,bu beylerinden suyundan ayrılmazsan, Türk milleti,kendin iyilik göreceksin,evine gireceksin,dertsiz olacaksın Ondan sonra Çin kağanından resimciyi hep getirttim Benim sözümü kırmadı,maiyetindeki resimciyi gönderdiOna bambaşka türbe yaptırdımİçine dışına bambaşka resim vurdurdumTaş yontturdum Gönüldeki sözümü vurdurdum On ok oğluna,yabancına kadar bunu görüp bilin! Ebedi taş yontturdum,yazdırdım O taş türbesini güney-batı cephesi Bilge Kağan kitabesini Yollug Tigin,yazdımBunca türbeyi, resimi, sanatı kağanın yeğeni Yollug tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım, resimledim