Yaşayan Nevruz Gelenekleri

Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü?nce yapılan derlemelere göre, Farsça ?yenigün? anlamına gelen Nevruz, Orta Asya?da yaşayan Türkler, Anadolu Türkleri ve İranlılar?ın yılbaşı olarak kutladıkları bir gün

Güneş 21 Mart?a kadar güney yarımküreye daha çok ısı ve ışık verirken, bu denge 21 Mart?ta eşitlenip, daha sonra kuzey yarımküre lehine bozuluyor Bu nedenle kuzey yarımkürede yaşayan bazı halklar, 21 Mart?ı bütün varlıklar için uyanış ve yaradılış günü olarak kabul edip kutluyor Türk toplulukları da Nevruz?u Ergenekon ve Bozkurt efsaneleriyle bağlantılı olarak değerlendiriyor


Anadolu?da Selçuklular döneminde başlayan Nevruz kutlamaları, günümüze kadar canlı geleneklerle sürdürülmüş

Mersin-Silifke bölgesindeki Toras Türkmenleri?nde ?Mart İpliği? adıyla bilinen Nevruz?da ağaçlara bez bağlanıp, yaylalara çıkılıyor O yıl 20 kuzu veya oğlağı olan sürü sahibi bir kurban kesip konuklara ikram ediyor Tahtacı Türkmenlerinde ise Nevruz ?Sultan Nevruz? adıyla anılıyor ?Mart dokuzundan sonra dağlar misafir alır? inancıyla yaylalara çıkılıyor, mezarlıklar ziyaret ediliyor

Gaziantep ve çevresinde Nevruz?a ?Sultan Navruz? adı veriliyor Halk arasındaki inanca göre, Sultan Navruz, güzel bir kızdır ve 21 Mart?ı 22 Mart?a bağlayan gece batıdan doğuya doğru göç eder, bir başka inanca göre ise kuş kılığında uçan bir derviştir Nevruz gecesi Sultan Navruz?un geçtiği saatte uyanık olanların bütün dileklerinin gerçekleştiğine inanılır

Malatya?nın Arguvan ilçesinin bazı köylerinde halk Nevruz?u ?Kış bitti bayramı? olarak kutluyor

Kars civarında bir evde toplanan genç kız ve erkekler, küçük bir çocuğu su almaya gönderirler Çocuk hiç konuşmadan ve arkasına bakmadan bir kova su getirir Kovanın içerisine orada bulunanlarca renkli iplikler ve iğneler atılır Birbiriyle birleşen iplik ve iğnelerin sahiplerinin birbiriyle evleneceğine inanılır

Tunceli çevresinde Nevruz günü erkekler alınlarına kara sürerek su kaynaklarına giderler Bu karaları kaynak suyuyla yıkayanların dileklerinin kabul olacağına inanılır

Edirne?de Sultan Nevruz adı verilen eğlencelerde, eski hasırlar yakılıp ?Mart içeri, pire dışarı? diyerek üzerinden atlanır

Kırklareli?nde ise Nevruz, Mart 9?u olarak kutlanır, halk üzeri boyanmış yumurta, börek, lokma gibi yiyeceklerle kırlara giderek eğlenir

Giresun?da ise Nevruzda sabah erkenden kalkılarak çevredeki akarsulardan getirilen sular hayvanların üzerine serpiliyor


GÜL DİBİNE DİLEK MEKTUBU

Gül fidesi dibine dilek mektubu gömülmesi de Anadolu?da Nevruzla ilgili çok yaygın bir başka inanış olarak sürüyor Dilek mektubuna daha çok ev, otomobil, gelin kız, kamyon, minibüs, para, altın resmi çiziliyor Mektuba tanrıdan sağlıklı bir ömür vermesi veya hasta kişinin iyi olması dileği de yazılarak gizlice gece bir gül fidesinin köküne gömülüyor Kalbi temiz olanların dilek mektubuna resmini çizdikleri veya yazıya döktükleri isteklerinin yerine getirileceğine inanılıyor Nevruz gecesi gül fidesinin dibine, kazanmak istediği üniversitenin adını yazıp gömen lise öğrencileri bile oluyor


TÜRK DÜNYASI?NDA NEVRUZ

Türk Dünyası?nın ortak bayramı olan Nevruz, Türklerin yaşadığı geniş coğrafyada her yıl büyük coşkuyla kutlanıyor Nevruz, en renkli Azerbaycan?da kutlanırken, kutlamaların ortak ve farklı yönleri de dikkat çekiyor Kültür Bakanlığı Internet Sitesi?nden yapılan derlemeye göre, ?yeni gün? anlamını taşıyan Nevruz Bayramı, Türk Dünyası?nda çok eski tarihlerden beri kutlanmakta ve Nevruz-i Sultani, Sultan Nevruz, Sultan Navrız ve Mart Dokuzu gibi adlarla anılmakta Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan?da Nevruz Bayramı nedeniyle 21 Mart resmi tatil olurken, bayram nedeniyle değişik eğlenceler düzenleniyor Türk dünyasında en renkli Nevruz kutlamaları ise Azerbaycan?da yapılıyor


KAZAKİSTAN

Nevruz törenlerinde mevlüt okutan Kazaklar?da, evler temizlenip, temiz elbiseler giyiliyor Nevruz törenleri sırasında ev duvarlarına veya çeşitli eşyalar üzerine kil kaplar atarak parçalayan Kazaklar, eski yılın kötülüklerinden ve hastalıklarından sıyrılmak, yeni yıla sağlıklı girebilmek için de ateş üzerinden atlıyorlar ?Nevruz-Köcü? adını verdikleri yemek ile Nevruz çorbası veya ?lapa? adı verilen yemekler yapan Kazaklar, bu yemekleri komşularına dağıtıyorlar


KIRGIZİSTAN

Yeni yılın ilk gününe Nooruz adını veren Kırgızlar, ?Nooruz köcü? adını verdikleri ve darı yarması veya bulgur konularak yapılan bir çeşit tirit olan özel bir yemek yiyorlar ?Auz köcö? denilen kavut da günün özel yemekleri arasında yer alıyor Kırgızistan?da yılbaşı 21 Mart?ta kutlanıyor ve Nevruz Festivali düzenleniyor


ÖZBEKİSTAN

Özbekistan?ın Semerkand, Buhara, Andican taraflarında Nevruz törenleri bir hafta devam ediyor Halk, Nevruz eğlencelerine ?Seyil Eğlenceleri? adını veriyor Nevruz?un birinci gününde vatandaşlar birbirlerinin bayramını kutluyor Ziyaretlerde ise ?aş? adlı bir pilav ikram ediliyor Nevruz kutlamalarında ayrıca köpkari, güreş, at yarışları ve horoz döğüşleri gibi çeşitli spor gösterileri düzenleniyor Özbekistan?da, Nevruz kutlamalarından esinlenmiş tiyatro eserleri de sahneleniyor


TÜRKMENİSTAN

Yılın ilk gününe Novruz adını veren Türkmenler de bayramdan 5-6 gün öncesinden ev temizliği yapıyor Nevruz için ?Türkmen çöreği?, ?Türkmen petiri?, ?külce?, ?yağlı börek?, ?şekşeke?, ?koko bovursak? gibi yemekler hazırlayan Türkmenler, ne kadar çok yemek hazırlanırsa, yeni yılın o kadar iyi geçeceğine inanıyorlar ?Semini? adlı yiyecek ise Türkmenler için Nevruz?un özel yemeği Birkaç ailenin birleşip, büyük bir kazanda, buğday özüne, un, su ve şeker ekleyerek yaptıkları bu yemek, bir gün önceden pişirilmeye başlanıyor ve 21 Mart sabahı hazır oluyor


AZERBAYCAN

Azerbaycan?da 21-23 Mart tarihleri arasında üç gün süren Nevruz büyük törenlerle kutlanıyor Nevruz kutlamalarında 21 Mart?tan sonraki en önemli gün ?ahir çerşenbe/son çarşamba? Azeriler için, ?üskü? denilen bayram ayı içindeki dört haftanın çarşamba günleri önemli Son çarşambadan önceki salı günü ?Kabir-üstü? denilen mezarlık ziyareti yapılarak helva, pilav ve diğer yiyecekler fakirlere dağıtılıyor Azerbaycan?da son çarşamba gecesi ev ve eşyalar temizleniyor En az yedi yemişten oluşan ?yeddi-levin? gecesi yapılıyor ?Gapı pusma? geleneği ile gençler niyetlerini tutarak komşu kapılarını dinliyor ve ilk duyulan söz, yeni yılın lehine veya aleyhine yorumlanmasına neden oluyor ?Ahir çerşenbe?nin diğer bir geleneği ise ?suya yüzük atma? oyunu Ertesi gün ise güneş doğmadan su kaynaklarına gidilerek, el-yüz yıkanılan Azerbaycan?da, kızlar da kısmetlerinin açılması için iki ellerinin başparmaklarına ip bağlayarak su üzerinden atlıyorlar Daha sonra parmaklarındaki ipi keserek suya atıyorlar


NEVRUZ RİVAYETLERİ

Nevruz kutlamalarının Meksika kızılderililerinden Çin?e kadar tüm kuzey yarımkürede, çok değişik rivayetler konu alınarak kutlandığı bildirildi Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Yrd Doç Dr Mehmet Yılmaz tarafından yapılan araştırmaya göre, Osmanlılarda ?Nevruz-ı Sultan?, ?Sultan Nevruz? veya Orta Asya Türklerinde ?Sultan Navrız? adlarıyla kutlanan bu bayrama Anadolu?da çok yaygın olarak ?Mart Dokuzu? veya ?Ergenekon Bayramı? deniliyor Nevruz, günümüzde de bütün Türk topluluklarında küçük lehçe farklılıklarıyla yaşatılıyor

Baharı simgeleyen bugün, Türkiye ve Azerbaycan?da ?Nevruz?, Kırım?da ?Navrez?, Kırgızlarda ?Noroz?, Çuvaşlarda ?Nartukan?, Gagavuzlarda ?Baba Marta?, Kazaklarda ?Ulusun Ulu Günü?, Başkurtlarda da ?Bayram? adlarıyla anılıyor Orta Asya ve Anadolu Türklüğünde olduğu gibi, Balkan Türkleri arasında da geçmişten günümüze Nevruz geleneği canlılığını koruyor Batı Trakya Türklerinde Nevruz geleneği, ?Mevris? adıyla biliniyor Makedonya ve Kosova Türkleri arasında da Nevruz geleneği oldukça yaygın Bu yörede ?Sultan Navrız? olarak bilinen yenigün, Kıbrıs Türklerinde, özellikle Orta Anadolu?da olduğu gibi, ?Mart Dokuzu? olarak ifade ediliyor

Mehmet Yılmaz?ın araştırması, Nevruz?un sadece Türkler ve İranlılar ile sınırlı kalmadan tüm kuzey yarım kürede kutlandığını gösteriyor Meksikalı kızılderililerden Çin?e kadar geniş bir coğrafyada kutlanan Nevruz ile ilgili ilginç rivayetler bulunuyor Kainatın yaratılışı veya bir toplumun yeniden varoluşu ve kurtuluşunu ortak tema olarak alan bu rivayetlerden bazıları şunlar:

Ulu Tanrı dünyayı gece ile gündüzün eşit olduğu bugün yaratmıştır

İnsanlığın ilk atası kabul edilen HzAdem?in çamuru bugün yoğrulmuştur

Hz Nuh, tufandan sonra Ağrı Dağı?na konan gemisinden bugün inmiş ve bugün yere ayak basmıştır

Kardeşleri tarafından bir kuyuya atılan Hz Yusuf, bir bezirgan tarafından bugün kurtarılmıştır

Asasıyla Kızıldeniz?i yaran Hz Musa, taraftarlarını bugün kurtarmıştır

Balıklar tarafından kurtarılan Hz Yunus, bugün karaya çıkmıştır

Bektaşilere göre, bugün doğan Hz Ali, yine böyle bir günde Hz Fatma ile evlenmiştir