İşkence Ve Kötü Muamele İddialarina İlişkin Olarak Yapilan Soruşturmalar Hakkinda Genelge (Ceza İşleri Genel Müdürlüğü)

İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE İDDİALARINA İLİŞKİN OLARAK YAPILAN SORUŞTURMALAR HAKKINDA GENELGE (CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ)

İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE İDDİALARINA İLİŞKİN OLARAK YAPILAN SORUŞTURMALAR HAKKINDA GENELGE (CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ)

TC
ADALET BAKANLIĞI
Ceza İşleri Genel Müdürlüğü
Sayı: B030CİG0000005/0100602/ 701/01/2006
Konu: İşkence ve kötü muamele iddialarına
ilişkin olarak yapılan soruşturmalar
GENELGE
No : 8
Günümüzde insan haklarının tanınması, korunması ve geliştirilmesi iç hukuk düzenlemelerini aşarak uluslararası bir nitelik kazanmış, uygar toplumların temeli olmuş ve demokrasinin de vazgeçilmez bir unsuru hâline gelmiştir
Ülkemizde de insan haklarının korunması ve geliştirilmesi bakımından çok önemli reformlar yapılmış ve iç hukukumuzun uluslararası normlara uygun hâle getirilmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır Yapılan düzenlemelere paralel olarak bu normların hayata geçirilmesi ve uygulanmaları konusu, en az yapılan düzenlemeler kadar önem arz etmektedir Ancak, çok az da olsa bazı yer Cumhuriyet başsavcılıklarınca işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin soruşturmalarda gecikmelere ve çeşitli yakınmalara sebep olunduğundan, bu durumun da ülkemizin uluslararası alanda haksız eleştirilere uğramasına, hatta kimi zaman da bu konuya ilişkin bir kısım başvurularda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin ülkemizin tazminat ödemesine ilişkin kararlarına gerekçe teşkil ettiği anlaşılmaktadır
Bilindiği üzere, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın;
"Cumhuriyetin nitelikleri" kenar başlıklı 2'nci maddesinde; "Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir"
"Kişinin dokunulmazlığı maddî ve manevî varlığı" kenar başlıklı 17'nci maddesinin bir, iki ve üçüncü fıkralarında; "Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir
Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tâbi tutulamaz
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz"
"Hak arama hürriyeti" kenar başlıklı 36'ncı maddesinin birinci fıkrasında; "Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir"
"Duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması" kenar başlıklı 141'inci maddesinin son fıkrasında; "Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir"
Hükümleri yer almaktadır
Öte yandan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin "İşkence yasağı" kenar başlıklı 3'üncü maddesinde; "Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemlere tâbi tutulamaz" denilmektedir
Diğer taraftan; 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun;
"İşkence" kenar başlıklı 94'üncü maddesinde; "(1) Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur
(2) Suçun;
a) Çocuğa, beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye ya da gebe kadına karşı,
b) Avukata veya diğer kamu görevlisine karşı görevi dolayısıyla,
İşlenmesi halinde, sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur
(3) Fiilin cinsel yönden taciz şeklinde gerçekleşmesi halinde, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur
(4) Bu suçun işlenişine iştirak eden diğer kişiler de kamu görevlisi gibi cezalandırılır
(5) Bu suçun ihmali davranışla işlenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yapılmaz"
"Neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence" kenar başlıklı 95'inci maddesinde;
"(1) İşkence fiilleri, mağdurun;
a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına,
b) Konuşmasında sürekli zorluğa,
c) Yüzünde sabit ize,
d) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma,
e) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğunun vaktinden önce doğmasına,
Neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, yarı oranında artırılır
(2) İşkence fiilleri, mağdurun;
a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine,
b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine,
c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına,
d) Yüzünün sürekli değişikliğine,
e) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğunun düşmesine,
Neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, bir kat artırılır
(3) İşkence fiillerinin vücutta kemik kırılmasına neden olması halinde, kırığın hayat fonksiyonlarındaki etkisine göre sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur
(4) İşkence sonucunda ölüm meydana gelmişse, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükmolunur"
"Eziyet" kenar başlıklı 96'ncı maddesinde; "(1) Bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranışları gerçekleştiren kişi hakkında iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur
(2) Yukarıdaki fıkra kapsamına giren fiillerin;
a) Çocuğa, beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye ya da gebe kadına karşı,
b) Üstsoy veya altsoya, babalık veya analığa ya da eşe karşı,
İşlenmesi halinde, kişi hakkında üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezasına hükmolunur"
Şeklinde düzenlemeler bulunmaktadır
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 94'üncü maddesinin gerekçesinde;
"Madde metninde işkence suçu tanımlanmıştır
Türkiye, taraf olduğu Milletlerarası Sözleşmelerde işkencenin yasak olduğunu kabul ederek, işkencenin önlenmesiyle ilgili tedbirleri alma konusunda taahhüt altına girmiştir"
Ayrıca; İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, İnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme, İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, İşkencenin ve Gayriinsanî ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi'nin ilgili hükümlerinden bahsedilerek,
"Bu taahhütler karşısında ve özellikle insan haysiyetinin tecavüzlerden korunması için, işkence teşkil eden fiillerin cezasız kalmaması gerekmektedir Bu düşüncelerle, işkence fiilleri bağımsız bir suç olarak tanımlanmıştır" ifadelerine yer verilmiştir
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun "İfade alma ve sorguda yasak usuller" kenar başlıklı 148'inci maddesinin birinci fıkrasında;
"(1) Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine dayanmalıdır Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, işkence, ilâç verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahaleler yapılamaz" denilmektedir
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarında; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 3'üncü maddesinin, demokratik bir toplumun temel değerlerinden birini içerdiğini, *****izm ve suçla mücadele gibi, çok gerekli durumlarda bile Sözleşme'nin, kesin ifadelerle işkence, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleleri yasakladığını, 3'üncü maddenin herhangi bir istisna içermediğini ve 15'inci madde uyarınca 3'üncü maddeyi ihlâl eder nitelikte tedbirlere izin verilmediğini,
Bir kişinin, Devlet görevlilerince hukuk dışı ve 3'üncü maddeye aykırı bir muameleye tâbi tutulduğunu iddia etmesi durumunda -ki bu hüküm Sözleşme'nin 1'inci maddesinde öngörülen Devletin 'kendi yetki alanı içinde bulunan herkese Sözleşme'de tanınan hak ve özgürlükleri tanıma' yükümlülüğüyle birleşince- bu iddia zımnen, sorumluların belirlenmesi ve cezalandırılmasıyla sonuçlanan etkili bir soruşturmayı zorunlu kıldığını,
İfade etmektedir
Bu itibarla;
1-Anayasa, ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler, ilgili kanun hükümleri ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararları da dikkate alınarak; işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin olarak yapılan soruşturmaların, kolluk kuvvetlerine bırakılmayarak bizzat Cumhuriyet başsavcısı ya da görevlendireceği bir Cumhuriyet savcısı tarafından yürütülmesi,
2-Suç failleri hakkında kanunî gereğinin takdir ve ifasıyla, adaletin bir an önce gerçekleştirilmesinin temin edilerek, insan haklarının korunmasının sağlanması yanında işkence ve kötü muamele iddialarının etkili ve yeterli bir şekilde soruşturulması,
Konularında gereken dikkat ve özenin gösterilmesini rica ederim
Cemil ÇİÇEK
Bakan

Kaynak: mevzuatadaletgovtr